Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы


ң/н дыбысының дүдәмалдығы басым. Мұнда позиция түрленімі таңбаланып кет-кен деген күмән бар. Ң



Pdf көрінісі
бет60/236
Дата22.12.2023
өлшемі1,76 Mb.
#143053
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   236
Байланысты:
Күдеринова Құралай монография Қазақ жазуының тарихы

ң/н
дыбысының
дүдәмалдығы басым. Мұнда позиция түрленімі таңбаланып
кет-кен деген күмән бар.
Ң
әрпін қазір
оңай,
теңеу,
лаң,
шеңбер,
жаңбыр 
сияқты позициядан табамыз.
Сондай-ақ қазақ тілінде 
ы,
і
қысаң езуліктердің нөлмен оп-
позиция құрайтын тұсы бар. Кез келген тілде белгілі бір дауыс-
ты тірек сипат алады, оның дыбыстық реңкі де күшті болады,
әрі түсірілу мүмкіндігі де басым болады. Мысалы, орыс тілін-
де
о,
а,
е
ашық фонемалары редукцияға жиі ұшыраса, қазақ
тілінде 
ы,
і,
ұ,
ү
дыбыстары жиі ұшырайды. Орыс тілінде 
а,
о
фонемаларының құлаққа шалынымды 7 реңкі, 
е
фонемасының
6 реңкі болса, қазақ тілінде 
ы,
і
фонемаларының 4 реңкі бар.
Фонема ұғымының пайда болуы жазу теориясының
қалыптасуына әсер етті. Біз қазіргі қазақ графикасы мен
орфографиясының теориялық негіздерін ашу үшін, алдымен жа-
зуды дербес құрылымдық жүйе деп танимыз. Ол құрылымның
негізгі деңгейі – графикалық деңгейді түсіндіру үшін графика,
орфография, әліпби категорияларын анықтауда ауызша тілді жазба
тілге көшіретін фонологиялық сүзекі (тетік) – фонема-ны – жазба
тілдің шығу нүктесі ретінде пайдаландық. Графема
– жазба тілдің ең кіші абстракті бірлігі – ауызша тілдің ең кіші
абстракті бірлігі – фонемаға сәйкестендіріліп кодталуына бай-
ланысты ауызша тіл жазба тілге, жазба тілауызша тілге айнала
алады.
86


87
Тақырып бойынша оқуға болатын әдебиеттер:
20. Панов Е.Н. Знаки.Символы. Знаки. М., 1983. – 248 с.
1. Аванесов Р.И. Сидоров В.Н. Реформа орфографии в связи с про-
21. Реформатский А.А. Из истории отечественной фонологии. М.:
Наука, 1970. – 575 с.
блемой письменного языка// Из историй отечественной фонологии.
22.
Реформатский А.А. Проблемы фонемы в американской лин-
М.:Наука, 1970. – 575 с.
гвистике // Из истории отечественной фонологии. М.:Наука, 1970. –
2. Аванесов Р.И., Сидоров В.Н. Система фонем русского языка// Из
575 с.
истории отечественной фонологии, М.Наука, 1970. – 575 с.
23. Селезнева Л.Б. Современное русское письмо. Томск, 1981.- 211 с.
3. Ахманова О.С., Девятникова Г.И. Чем же еn fin de comte опреде-
24.
Соссюр Фердинанд де. Труды по языкознанию. М.:Прогресс,
ляется восприятие речи // Исследование языка и речи. М.,1961 т.60
1977-693 с.
4. Базарбаева З. Фонема теориясы туралы бірер сөз // ҚР ҰҒА-ның
25. Стенографический отчет научно-орфографической комиссии со-
Хабаршысы. Тіл, әдебиет сер. 2004. №3.
званной 2-4.06. 1929 г. научно-методическим советом НКП и ЦКИКА.
5. Ветвицкий В.Г., Иванова В.М., Моисеев А.И. Современное рус-
Кзылорда, 1930. – 482с.
ское письмо. М., 1974.– 144 с.
26.
Топоров В.Н. И.А.Бодуэн де Куртенэ и развитие фонологии//
6. Григорьев А.А. О передаче звуков киргизского языка буквами
И.А.Бодуэн де Куртенэ (1845-1929). М.:Изд.АН СССР, 1960. – 118 с.
русской азбуки // Қазақ тілі туралы революциядан бұрынғы зерттеулер.
27.
Трубецкой Н.С. Основы фонологии. М.: Иност. Лит., 1960. –
Алматы, 1993, 232 б.
372 с.
7. Джусупов М. Фонемография А.Байтурсынова и фонология син-
28.
Фердинанд де Соссюр. Заметки по общей лингвистики. М.:
горманизма, Ташкент, 1995.–176 с.
Прогресс, 2000. – 280 с.
8. Досмұхамедұлы Х. Қазақ қырғыз тілініндегі сингармонизм заңы.
29.
Хусаинов К.Ш. В.В.Радлов и казахский язык. Алматы: Наука,
Таңдамалы. Алматы:Ана тілі, 1998.-384 б.
1984. – 171 с.
9. Жұбаева О. Қ.Кемеңгерұлының тілтанымдық мұрасы мен
30. Щерба Л.В. Теория русского письма. Л.: Наука, 1983. –134 с.
лингвистикалық тұжырымдамалары: фил.ғыл.канд.дисс. Алматы,
31. Яковлев Н.Ф. Математическая формула построения алфавита //
2002-171 б.
Реформатский А.А. Из истории отечественной фонологии, М.:Наука,
10.
Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. Алматы: Ғылым,
1970. – 575 с.
1999. – 581 б.
32. Янакиев М. Теория орфографии и речь // Вопросы языкознания.
11. Зиндер Л.Р. Обшая фонетика. М.: Высшая школа, 1979. – 312 с.
1964. № 1.
12.
Зиндер Л.Р., Маслов Ю.С. Л.В.Щерба – лингвист, теоретик и


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   236




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет