Кэкен Аханов грамматика теориясының негіздері ж о га р ы оку оры ндары ны ц филология ф акульт ет т еріне арналган оқу цүралы



Pdf көрінісі
бет35/174
Дата18.10.2023
өлшемі5,78 Mb.
#118714
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   174
Байланысты:
file-4107 3

-уш еньк- 
құранды (күрделі) жұр- 
нағында 
(-уш- -ух-)+(-эн-)+(-к- -ьк-) 
жалаң жүрнақтары қосылып 
біріккен: 
(-аш-)+(-ах-)+(-эч- -ьк-)+(-к- -ьк-)...»].
Біз 
бүлар 
тэрізді 
қүранды 
жүрнақтардың 
жасалуына 
морфологиялық жылысу процесі мен сіңісу процесінің бірдей 
қатысы бар деп ойлаймыз. Мүндай түжырымды мына бір деректер 
дәлелдей түседі: 
тіршілік
деген сөздің құрамындағы 
-шіпік
1 А. А. Реформатский. В ведение в языкознание, М., 1960, стр. 222.
44


кұранды жүрнағынын алғашқы сыңары 
(-ші) - күй, ел, эи, егін
тэрізді сөздерге жалғанып, 
күйші, елиіі, әнші, егінші
тэрізді зат 
есімдер тудыратын жүрнақ екені даусыз. Бірақ аталған жұрнақ 
( - Ш І )
тірі
деген түбірге жалғанғанымен, одан 
күйші, әнші, елші,
егінші
тэрізді өз алдына дербес колданыла алатындай туынды 
сөз жасалынбайды (мысалы, 
тірші
деуге болмайды). Аталған 
Ж-ұрнак 
тіршілік
сөзінің құрамында түбірден 
(тірі)
сусып, келесі 
жұрнаққа 
(-лік) 
қосылған да, біртұтас құранды жұрнақ жасалган. 
Бұл кұранды жұрнақтың 
(-ш ілік)
бірінші элементі 
(-ші) 
тұбірден 
ажырап, келесі жұрнаққа 
(-лік) 
сусуы, эрине, жылысу процесінің 
(жылысу процесі жайында III тарауды қараңыз) нәтижесінде 
болған.
Ал құранды жүрнақтың жасалуына морфологиялық сіңісу 
процесінің қатысы бар дегенде, тілдегі мынадай деректер негізге 
алынады: 
әншілік, егітиілік
деген сөздердің кұрамындагы 
-ш і
жұрнағы түбірлерден де немесе негіздерден де 
(ән, егін),
өзінен 
кейінгі жүрнақі ан да 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   174




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет