Кэкен Аханов грамматика теориясының негіздері ж о га р ы оку оры ндары ны ц филология ф акульт ет т еріне арналган оқу цүралы


А. Ыскаков, Қазіргі казак тілі. морфология, «М ектеп» баспасы, Алматы. 1964



Pdf көрінісі
бет33/174
Дата18.10.2023
өлшемі5,78 Mb.
#118714
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   174
1 А. Ыскаков, Қазіргі казак тілі. морфология, «М ектеп» баспасы, Алматы. 1964.
43-бет.
42


кекшірей
формаларын қоссақ, эрбір жұрнақтын өз формасы, өз 
мағынасы, өз қызметі барлығына жэне олар ешқашан да өзара 
тепе-тең болмайтындығына күмәнсіз сенуге болады. Сол сияқты 
аңиіи
мен 
сщси, кекиіи
мен 
кеки, түкси
мен 
түкши
тэрізді форма- 
лар да осы пікірді қуаттайды»'.
Зат есімнің 
-кер (-гер), -кііи
жұрнактары оның 
-ш ы (-ші),
жұрнагымен синонимдес бола алады. Мысалы, 
ж үммскер
мен 
ж үмысшы, ңызметкер
мен 
қызліетш і

суреткер
мен 
сурепгші,
себепкер
мен 
себепші, арбакеш
пен 
арбашы, т үйекеш
(Мысалы: 
Түйекеш т ер т опт аны п, щ ілдыц кіріп колхозга
І.Ж ансүгіров) 
пен 
т үйеіиі, кірекеш
пен 
кіреиіі
дегендерді салысгырыңыздар.
§ 33. Антонимдес аффикстер. 
М ағыналары бір-біріне қара- 
ма-карсы аффикстер (жүрнақтар) антонимдес аффикстер деп ата- 
лады. Антонимдес аффикстердің қатарына сын есімнің 
-лы (-лі,
-ды, ді, -ты, -ті)
жүрнағы мен 
-сыз (-сіз)
жүрнағын жаткызуға 
болады. Бұл жұрнақтардың алдыңғысы 
(-лы, -лі, -ды, -ді, -
ты, -ті)
белгілі бір заттың немесе қүбылыстың бар екендігін я 
молдығын білдірсе, соңғысы 
(-сыз, -сіз)
оған керісінше, белгілі 
бір заттың немесе күбылыстың жоқтығын білдіріп, бір-біріне 
мүлдем қарама-қайшы мағынада жүмсалады. Мысалы: 
таулы -
таусыз, сулы - сусыз, қарлы - қарсыз, эд е п т і-эд е п с із, инабатты
-инабат сы з, көрікт і-көріксіз, тұзды — түзсыз, көңілді-көңілсіз,
ацылды — ацылсыз, уцыпты — үцыпсыз
жэне т.б.
Антонимдес 
-лы (-лі, -ды, -ді, -ты, -ті)
жүрнагы мен 
-сыз (-сіз)
жұрнағын қарама-қарсы мағыналарды білдіруі жағынан 
бар, жоц
сөздерімен бір қатарға қойып қарауга болады. Мысалы: 
түзды
(түзы бар) -
түзсыз
(тұзы жоқ), 
ацылды
(ақылы бар) -
ацылсыз
(ақылы жоқ).


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   174




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет