Кэкен Аханов грамматика теориясының негіздері ж о га р ы оку оры ндары ны ц филология ф акульт ет т еріне арналган оқу цүралы



Pdf көрінісі
бет35/237
Дата31.12.2021
өлшемі5,78 Mb.
#21265
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   237
1 Бұл да  сонда,  33-беті.
2  К.  Аханов.  Тіл  біліміне  кіріспе,  Алматы.  1965,  393-бет.
31


нақтылай  түсіп  тұр.  Аффикстердің  кейбіреулері  дербестігі  жоқ 
түбір  морфемадан  сөз  тудырады  немесе  дербестігі  бар  түбір 
сөзден  туынды  сөз  тудырады.  Мысалы,  орыс  тілінде  өз  алдына 
дербес  қолданыла алмайтын  оч- деген түбір  морфема  -ник деген 
аффикстің  жалгануы  арқылы  толық  лексикалық  мағынасы  бар 
сөзге  (очник)  айналған.  Мүнымен  бірге,  осы  аффикстің  (-ник) 
дербес  сөз  ретінде  колданыла  алатын түбір  морфемаға жалғануы 
арқылы  туынды  сөз  жасалады  (мысалы:  ударник).  Қазақ  тілінде 
бүлік  деген  сөз  бүл  күнде  өз  алдына  дербестігі  жоқ  бүл-  деген 
түбірге  (аталған түбір  бүлін,  бүлдір деген  сөздердің де  күрамын- 
да  кездеседі)  -ік  деген  аффикстің  жалғануынан  жасалса,  осы 
аффикстің  өз  алдына  дербес  сөз  ретінде  қолданыла  алатын  тіл 
деген түбір  морфемага (түбір  етістікке) жалғануынан тілік деген 
туынды  сөз  жасалған.  Дербестігі  жоқ  түбірден  немесе  дербесті- 
гін  сақтаған  түбір  морфемадан  сөз  жасайтын  мұндай  аффикс- 
тердісөзтуды руш ы  аф ф и кстер  д ей м із. Сөз туды руш ы  аффикс- 
тердің мағынасы д е р и в а ц и я л ы қ 1 магына деп аталады.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   237




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет