Кэкен Аханов грамматика теориясының негіздері ж о га р ы оку оры ндары ны ц филология ф акульт ет т еріне арналган оқу цүралы


  А.  Ыскақов,  Қазак  тіліндегі  түбір  сөз  бен  туынды  сөз.  «Казак  пен  ұйғыр  тіл



Pdf көрінісі
бет33/237
Дата31.12.2021
өлшемі5,78 Mb.
#21265
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   237
1  А.  Ыскақов,  Қазак  тіліндегі  түбір  сөз  бен  туынды  сөз.  «Казак  пен  ұйғыр  тіл 
білімі  м әселелері»  (жинак),  Алматы,  1963,  32-бет.
30


ңайт,  қсгі/ыр  сөздерінде  осы  қасиеттердің  бэрі  де  бар.  Бірақ 
тарихи  турғыдан  қараганда,  тұбір  бірте-бірте  мағына  жағынан 
да,  дыбыстық  (фонетикалық)  және  морфологиялык  жағынан  да 
дамып  қалыптасады.  Мысалы,  қазіргі  кез  тұрғысынан  алғанда, 
жоғарыдағы  жац,  жан,  жалын,  жалцы,  жалгыз,  цайт,  цайыр 
сөздері -  тұбір сөздер.  Ал тарихи тұрғыдан алсақ,  осылардың бэрі 
де  -  туынды  сөздер;  өйткені  жац,  жст,  ж алын  сөздері  -к,  -н,  -л, 
-ын  косымшалары  арқылы  бастапқы  ж а-  деген  түбірден,  жалаң, 
жащы, жалгыз сөздері -ац, -қы, -гыз қосымшалары арқылы әуелгі 
жал  деген  гүбірден,  цайт,  цайыр  сөздері  -т,  -ыр  жұрнақтары 
арқылы  цай-  деген  түбірден  туған.  Демек,  ерте  замандарда  түбір 
есебінде қызмет еткен бұл морфемалар кейінгі замандарда көнеріп, 
туынды  сөздердің  құрамына  еніп,  ол  құрамнан  бөлінбейтіндей 
күйге жеткен де, жаңадан  сөз тудырарлықтай түбірге айналған»1.
«Сонымен,  сіңісу  процесінде  сөздің  түбірлес,  төркіндес 
сөздерімен  байланысы  күңгірттеніп  жойылады  да,  элементтері 
өзара  кірігіп  (сіңісіп)  кеткен  сөздер  өзімен  торкіндес  сөздерден 
оқшауланып  алшақтайды.  Мысалы,  жац  (жагу),  жан  (жану), 
жарық,  жалын деген  сөздер этимологиялық тұрғыдан  о  баста бір 
ғана түбірден (жа-) тарағанмен, қазірде бұл  сөздер түбірлес сөздер 
ретінде  емес,  іргесі  бір-бірінен  аулақ  жатқан,  жақындығы  жоқ 
сездер регінде ұғынылады»2.
3.  А ф ф и к стік  м ор ф ем ал а р  ж ән е  о л а р д ы ң  түр л ер і

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   237




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет