Келеді деме, қайдан мұң?

16

№27-28 (1285-1286) 

10 – 22 шілде 

2015 жыл

АНА ТІЛІ

БАЙЛЫҚТЫҢ БӘРІ 

БАҚЫТ ӘКЕЛМЕЙДІ

(Жазушы Р.Отарбаевтың «Нобельден қалған мұра» әңгімесін оқығанда)

Иә, егер ата-бабаңнан мирас боп қалған туған жеріңнің байлығы ең әуелі өз ұлтыңның, өз еліңнің 

игілігіне жұмсалмай, діні, тілі, өмір туралы түсінігі басқа, жан-жақтан келген жат елдіктердің 

ризығына айналса ол байлық еліңнің Бақыты болмақ түгіл Қасіретіне айналуы да мүмкін екен. Жазу-

шы Рахымжан Отарбаевтың біз әңгімелеп отырған шап-шағын осы шығармасын оқыған көзі ашық 

әр қазақ дәл осындай ой-орманына еніп кеткен болар еді. Бұл – етек-жеңі ешкім жармаса алмайтын 

өте жинақы, әрі көркем де уытты шебер тілі бар, күлдіріп отырып күңірентетін аса керемет көркем 

дүние. Ал мұндағы елдің Құдай берген  ризығы өзіне бұйырмай, тістегеннің аузында, ұстағанның 

қолында кетіп, жері азып-тозып, байлығы бақытсыздыққа айналған. Көрнекті жазушы Рахым-

жан Отарбаев шығармаларын оқып отырғанда өз өміріңнің сұлулығы мен сұрқайлығы, ащысы 

мен тұщысы аралас сонау бір сәттері аттаған сайын қырдан-қыр, белден-бел асып алыстай түсетін 

сағымдай біресе бұлдырай қашып, біресе кеудеңдегі жұдырықтай жұмыр етке ине сұққылағандай 

көріністер көз алдыңнан көлбең қағып өтіп жатады.

О н ы ң   қ а л а м ы н а н     б а л қ ы ғ а н   а л т ы н д а й 

құйылып түскен небір к ркем дүниелері туралы 

білікті әдебиетшілер де,  қарымды қаламгерлер 

де, к зі қарақты оқырман да ыстық ықыласын 

білдірумен келеді.  небір жылы ақсақал жа-

зушымыз  .Нұрпейісов үй жанындағы шағын 

бақ ішіндегі әңгіме үстінде Рахымжанға «Осы 

күнгі интеллектуалды қазақ прозасында сенімен 

жастылардың ішінде сенің алдыңа түсетін ешкім 

жоқ» дегенін естіп, ойланып қалып едім. К п 

ұзамай Рахымжанның «Бес қасқа Беріштің хи-

каясы», «Шайтанқара» және біраз әңгімелерін 

оқып сол жұдырықтай жазушы шалдың басқасын 

білмеймін, әйтеуір таланттыны тани білетініне 

к зім жетті. Оның «Соғыстың соңғы бомбасы», 

« мірзая», «Дүниеғайып» атты шығармаларын 

тебіренбей, толқымай, әсіресе  «SOP», «Жалғыз-

дық» деген әңгімелерін күйініп отырып сүйініп, 

еміреніп оқымау мүмкін емес. Оның ең алғаш Мы-

сыр (Египет) мен Шам (Сирия) атты мұсылманның 

қос алып мемлекетін біріктіріп, біртұтас ел еткен, 

ұлттық тарихымыздағы ең заңғар тұлғаларының 

бірі Бейбарыс бабамыз туралы драмалық шығар-

масы  згелерден  згеше, басқалардан басқаша 

тумысы б лек туынды.  ттең, тұғырды-тұлпар, 

сұрқылтайды-сұңқар деп білетін бүгінгі біздің 

қоғамда  ткен жылы осы озық дүниеге бізге 

беймәлім себептермен Мемлекеттік сыйлық 

берілмеді.

Бірақ бүгінгі қоғам сондай екен деп Ақиқат, 

ділет деген қос алдиярдың қосын жекпесек, 

сол екеуін қолдан келгенше қорғаштай алмасақ 

мұнымыз әдебиет атты киеліміздің, жаны нәзік 

дарынды жазушымыздың  жанына жара салумен 

бірдей болар еді. Сәл шегініс: Иә, біз к зімді 

ашып – к ргенім, аузымды ашып – емгенім деп 

70 жылдан астам кеңестік Ресейдің кереметтерін 

жырлаған қазақ-кеңес әдебиетін қалыптастырдық. 

Сол кеңес идеологиясының түрі – ұлттық, мазмұны 

социалистік әдебиетін жасап жүріп те аты әлемге 

әйгілі шығармаларды дүниеге әкелдік. Біз қазақ 

елін дүниежүзіне мұнай сату немесе кейбір 

жарамсақтар айтқандай әлдебіреулердің «сараб-

дал саясатының» арқасында енді ғана танытқан 

жоқпыз. Қазақ деген халықты Абай, М. уезов, 

Б. Майлин, Ғ.Мүсірепов және басқалары арқылы 

әлем жұртшылығы сол кезде-ақ таныған. Бірақ 

біз ол кезде шын ұлттық әдебиетімізді жасай 

алмадық. Енді ше?  ттең, біз «егемендік, алдық!» 

деп айтқаннан бері қазақтың ұлттық әдебиетін 

жасауды қолға алайық деген сыңар ауыз с з 

айтылған жоқ. Соған қарамастан осынау ұлттық 

әдеби  қазынамыздың негізін қалап, оған олжа 

салушылар да жоқ емес екеніне және к зіміз жетіп 

келе жатқандай. Солардың алғашқыларының бірі 

де осы Р. Отарбаев десек еш қателеспес едік. Оның 

соңғы шыққан «Біздің ауылдың амазонкалары» сол  

с зіміздің айқын айғағы.  Жазушының бұл кітабы 

туралы бір мақаламен пікір айту обал болар еді. Ал 

кітапқа жасалған обал жазушының құрсағын жа-

рып шыққан сәбиіне жасалған обалдан бір де кем 

емес.Енді, міне, оның «Нобельден қалған мұра» 

әңгімесі алдымызда жатыр. Шап-шағын әңгіме! 

Шығарма шынайы да тартымды, оқырманын ойға 

жетелердей салмақты да салиқалы болуы үшін 

не керек екенін тізбелемей-ақ қоялық. Тек осы-

нау шап-шағын әңгімеге жазушы Рахымжан сол 

қажеттің бәрін тауып, бәрін қалай сыйғыза білген 

десеңізші!  ңгіменің арқауы (желісі, сюжеті деп 

жүрміз ғой!) қазақ даласында мұнай деп аталатын 

байлықтың қисапсыз мол қоры жатқанынан ха-

бардар шетелдік Джонсон деген алаяқ  компания 

басшысының аңқау елді алдап, миллиардтаған 

ақшаға кенелуді басты мақсат тұтып келе жатқан 

сәтін суреттеуден басталады. Бұлар басқа елдің 

байлығын алуан түрлі айлакерлікпен иемдену 

арқылы сол елді оқ шығармай-ақ басып алудың 

осы заманғы озық қулықтарын  әбден меңгерген 

ктем мемлекеттің  кілдері. Жазушының  зі 

айтқалы отырған жағдаятты к ркем де к рікті 

тілмен оқырманын еліктіріп те еліттіріп оты-

рып суреттейтін нағыз с з зергері екенін  «Үш 

алып трактор бедірейіп жатқан бедеу топырақты 

жырта қарыс қазып, уыстап тартып әзер жыл-

жып келе жатты. Жуандығы анау-мынау емес, 

сасай бұқаның мойнындай шірей тартылған 

темір арқанға байланған, мұнай соратын зәулім 

мұнара жер бауырлап жылжыды. Шілде басы май 

тамызып, күн тас т беде теңселіп тұрған-ды. Су 

дәметкен бозторғай кіп-кішкентай қайшыдай 

аузын аңызаққа тосады. Дәрмен таппай, шыр айна-

лып ұшып кеп, ақыры жорға бүлкілмен жылжыған 

мұнараның ұшар басына қонған» деген алғашқы 

жолдарынан аңғара қоясыз.

Айтары нақпа-нақ, ойға оралымды, ұғымға 

жеңіл келте ғана. Осынау т рт-бес ауыз с йлемді 

оқып отырып-ақ адам  зін шыжыған шілдеде, 

таңдай жібітер тамшы сусыз қу медиен далада, 

борпылдаған майшаңдақты кешіп, тілі аузына 

сыймай осы үш трактордың соңынан ілбіп келе 

жатқандай күй кешеді. Бұл жерде орашолақ 

жазушы болса мұнараны сүйреп келе жатыр не-

месе сүйреткен мұнарасы бар дер ме еді, кім 

білсін. Ал Рахымжанда ол «зәулім мұнара жер 

бауырлап жылжиды» деп, мұнараның  зі к з 

алдыңызда жылжып бара жатқан бір жанды заттай 

к рініс туғызады. Темір арқанның жуандығы сасай 

бұқаның мойнындай. Кіп-кішкентай бозторғайдың 

кіп-кішкентай қайшыдай ғана аузын ашып, 

дәрмен таппай шыр айналып ұшып жылжыған 

мұнараның ұшар басына жорға бүлкілмен (!) келіп 

қонғанын к зіңізбен к ріп отырғандай,  зіңіз де 

сол торғайдай ш лден қаталап кеткендей сезінесіз. 

Жазушының сезімпаздығы, байқампаздығы, аз 

логта шетелдік екі адамның бүкіл мақсат-мұраты, 

арман, бақыт, адамгершілік деп аталатын киелілер 

туралы олардың түсінігін, жан-дүниесінің шама-

шарқын, қысқасы, бүкіл «ішкі құрылысын» жазу-

шы ақ парақтың бетіне аз ғана с збен осылай 

ақтарып түсіреді. Характерді даралау, кейіпкер 

психологиясын қолға ұстатқандай к рсете білу 

дегеніңіз осы! Осыны оқып отырып тағы да 

зіңнің туған еліңнің, туған жеріңнің, ұлтыңның 

бүкіл еркі мен ырқы   зінде емес, кім к рінгеннің 

қолында жүргенін к ріп ет-бауырың езіледі де 

отырады. Маңдайының соры бес батпан қазақ 

з даласының бүкіл ризық-несібесіне  зі ие бола 

алмай, оны біресе швед, шведтерден орыс алып, 

енді міне азаттық алдық деп алақайлап жүргенде 

де сол ризығын әлдеқайдан қаңғуылдап келген 

діні басқа, тілі басқа,  адамшылық болмысы басқа 

біреу иемденбекші. Ол осы шаруасының бәрін  

осы жердің ықылымнан бергі иесі қазақтың бірде-

біреуін қатыстырмай-ақ  зі пісіріп,  зі шешіп жа-

тыр. Ал бұл кезде қазекем не істеп жүр? Бұл жерде 

осыдан 100 жыл бұрын ғұлама шайыр  бубәкір 

Кердері мен ноғай Нұрым молданың айтыс кезінде 

Нұрым: «Үйіне ит кірсе де «кет» демейтін, кәпірмен 

бірге жатып тозған қазақ» дегені еске түседі. Бұл 

мұнайлы даланың қазақтары мына шетелдіктер 

неге келіп жүр, бұлар  зі кімдер,  здері не мақсатпен 

келді, шынымен-ақ қазақты жарылқағалы жүр 

ме, әлде!.. деп ойлану қабілетінен де қалған. Бұл 

әйтеуір ішкенге мәз, жегенге тоқ, үстінде лыпасы, 

т бесінде жарты лашық жаппасы болса, содан 

згеге к п «бас қатыра бермейтін» қауым ғана. Жа-

зушы оны шетелдіктер келген күні ертеңіне болған 

мына бір қып-қысқа к рініспен-ақ дәлелдеп 

берген: «Ертеңіне қазақ жағы қаптады. Қат-қат 

қағазға қол қойылды, бармақ басылды. Кешікпей 

атшаптырым аумаққа кешен салынады. Сол жер-

ден дүниенің т рт торабына мұнай құбыры тарты-

тастайтын  дәстүрлі с з саптауының түпкі тамыр 

тірегінен қол үзбей, соны шебер дамытқан жазушы 

осы күні бар десек, соның  бірі Рахымжан Отар-

баев. «Кеш кіріп, еспе самал бел ала алдарынан 

бозбала жолықты. Қолында  бүйірі майысқан қара 

шелек. Шелектің  бір құлағында сынық сүйемдей 

қызыл жіп қылтияды. Даланың тақтайдай айдау 

жолымен іздік шаң к теріп кеп «Lexus» тізгін 

тартқан. Қуығын  зәр қысып келе жатты ма, тамағы 

қатпар-қатпар қарындысы аулақтау шығып, ауын 

іздеп кетті». ...« ңешінің  зі үрейіңді ұшыратын 

қара құбырлар дүниенің т рт торабы менікі де-

гендей күн сайын бірінен-бірі мойын оздырып 

жатты». Бұл с йлемдерді түгел талдап жатсақ тіл 

ғылымын қуалап кетерміз. Осындағы  «еспе са-

мал», «іздік шаң» деген с здерді осы күнгі оқырман 

түгіл «с здің түбін түсіретін» екінің бірі біле 

бермейді. Мысалы, біздің ақындар «толқын» әрі 

кетсе «ақжал толқын» дегенді ғана жиі қолданады. 

С йтсек,толқынның да еспе толқын, к шпе 

толқын, маңғаз толқын, самсоз толқын, сипама 

толқын дегендей он бестен астам түрі бар екен. Ал  

«Lexus» к лігінен түскен қарындының «ауын іздеп 

кеткені», «киіктің матауындай  ріп жүрген қыз» 

ше? Оның  бәрі жеке тоқталуды қажет етеді.

Шығармадағы Милли ханым мен Нағым  

түйеші арқылы жазушы қазақтың кейбір ұлттық 

ерекшеліктерін,  мірінің табиғатпен тікелей 

байланыстылығының артықшылықтарын  қып-

қысқа диалог арқылы-ақ к рсетіп береді.

– Жасың нешеде? – дейді Милли ханым 

Нағымға.

– Жетпіс сегізде!

– Мүмкін емес! Мынадай денсаулық аса 

дамыған елдердің адамдарында да жоқ. – Қай-

дан білейін, – дейді шал. Милли ханым тіпті 

болмағасын «Не тамақ ішесің?» деп сұрайды. –

Шұбат. Сосын ет пен май, қаймақ..

с збен-ақ сенімді сурет сала білуі дегеніміз осы! 

Сурет болғанда да бояуы – қанық, айтары – анық, 

қолмен ұстап, к збен к рерлік сурет! Тіпті, «күн 

тас т беде теңселіп тұр» деген бір ғана тіркестің 

зі-ақ мұндай жолдарды жазу ой-санасы самаладай 

жарық, сезімі  те сергек жазушының ғана қолынан 

келетін нәрсе екенін ниеті түзу адам айтқызбай-ақ 

мойын дайды. Ми қайнатар ыссыда тас т бедегі 

күнге қарасаңыз, басыңыз айналып, күннің  зі 

дір-дір қағып тұрғанын байқар едіңіз. Ұтыры кел-

генде айта кетейік, қазір сын, пікір айту дегенді 

мақтаунама деп, жерлесін, к ңіл жықпасын еш 

дәлел, еш дәйексіз к піртіп, мақтап жазатындардың  

талантты деп жүрген жазғыштарының к пшілігі тіл 

білмейтіндер, азын-аулақ білетінінің  зі орнымен 

қолдана алмайтындар екенін де к ріп жүрміз. 

Бұл орайда Р.Отарбаевтың ар ісінің тіл деп атала-

тын  қазынасын орасан жетік меңгергенін оның 

оқырмандары да, үлкенді-кішілі қаламгерлер де 

әлдеқашан мойындаған.

Сонымен «Нобельден қалған мұраның» 

(Қазақстандағы мұнайлы маңайдың картасы) 

мұрагерлері қазақ даласына келіп қос тікті. Бас-

ты мақсат– қақпағы ашулы қазыналы қазандай 

иен далада жатқан иесіз ұшан-теңіз мұнайды  з 

әкесінен қалған мұрадай игеріп,  здері бақыттың 

шырқау шыңы деп бағалайтын байлыққа кенелу. 

Бұл елде оларға әй дейтін әже, қой дейтін қожа 

жоқ. Басшыларын да, басқаларын да азын-аулақ 

бірнәрсемен бала-шағаға кәмпит үлестіргендей 

алдай салсаң жетіп жатыр. Міне, жазушы осы 

тақырыпты әңгімесіне басты нысана етіп алған. 

ңгіме дегенде Рахымжан Отарбаевта бұл осы 

ңірде болып жатқан жағдаятты,  қаз-қалпында 

қайталау, бұлжытпай баяндау емес. Мұнда жа-

зушы әр к ріністі тұңғиық ой, терең фило-

софия, қажет жерінде ойнақы, қажет жерінде 

салиқалы да сабырлы тілмен суреттей отырып, 

тұп-тұтас бір сом  дүние жасап шығарған. Және 

мұндағы әр кейіпкердің аузынан шыққан сыңар 

ауыз с зден-ақ оның бүкіл болмысын,  қазақша 

айтқанда «Құдай  бере салған мінез-құлқын»  

к збен к ріп отырғандай боласыз.  уелі бұған 

дейін Африканың біраз елінің қаймағын қалқып 

ішкен, Бангладештің жер қойнауына «бұрғы 

жүгірткен», «Колумбияның да қойны-қонышын 

ақтарған», енді Кувейтті бір к ргісі кеп жүрген 

мұнай компаниясының басшысы Джонсонмен 

имек мұрын, сіліңгір қараның диалогына құлақ 

түріңізші! Оған Швеция мұнай компаниясының 

архивариусы бір құпия айтыпты.

– Мә, құлағым, – дейді Джонсон.

– Оның қолында Нобельдің  з қолымен сызған 

карта бар екен.

– Рас па?

– Рас. Бірақ  те құпия сақтаулы.

– Не сұрайды?

– Қоя тұр. Ол орыс революциясына дейін Дос-

сор деген жерде мұнай  ндірген. Кейін орыстар 

қуып шыққан.

– Айтшы, тез!

Одан әрмен қос шетелдік қазақ жеріндегі мұнай 

картасының бағасына таласады.

– 10 миллион доллар!

– К п!

– Болашақта дүниежүзіне иелік ететін бизнес-

менге бұл к п пе? – деп, «имек мұрын, сіліңгір 

қара орнынан атша қарғиды». С йтеді де: – Атақты 

Рокфеллер әулеті менің хабарымды зарыға күтіп 

отыр, – дейді. Оны кетіп қалар деп зәресі ұшып 

кеткен Джонсон: – Тоқта, мырзам! – деп оның 

соңынан ұшып түрегеледі. Міне, осы аз ғана диа-

лады. С йтіп, «қара алтынның» бұлағы лақылдай 

кеп құйылады.  ндірілген мұнайдың он пайызы 

ғана осында қалады, қалғаны шетел аспақ». Қазақ  

осыған мәз. Қазақтар мұндағы жұмысшылардың 

он пайызы ғана жергілікті халықтан болатынына 

да мәз. Жазушы дәл осы жерде «Міне, мерейіңді 

асырған, мәртебеңді тасытқан келісім! Қуанышы 

қойнына сыймаған қазақ жағы ақ түйе сойып, 

ұлан-асыр той жасап та жіберді» деп, есі бар 

қазақ  кінуге тиісті сорлылықты астарлы әзілмен 

әдемілеп жеткізеді. Оқушыны «апыр-ай, бұ қалай?» 

деген әрі-сәрі күйге түсіреді. Бұл  қолына қалам 

ұстап, к ркем дүние жаздым деп жүргендердің 

бірде-бірі айтпаған, «тәуелсізбіз, егеменбіз» деп 

шуылдаған қазақ к ркем шығармасының бірде-

бірінде айтылмаған к рініс. Бұл – осы күнгі 

қазақтың басында тұрған  мір шындығы. 

Иә, жазушы Рахымжан  қаламның құдіре-

тімен к ркемдік к гіне к терілген жазушы 

екенін аңғарымпаз оқырманға шап-шағын 

шығармасының кез келген тұсынан қылаң еткізіп 

к рсетеді де отырады. Осы әңгіменің біз қазір 

ғана келтірген үзіндісінің  зі-ақ Рахымжан 

Отарбаев к рген-білгенін жалаң суреттеуші, жалаң 

тамашалаушы емес, керісінше, туған ұлтының бүкіл 

ішкі үніне, күрсінісі мен күңіренісіне, оның мына 

қоғамға деген бүкіл разылығы мен наразылығына 

ұдайы құлақ түріп, к з салып отыратын қыран 

сезімді тамыршысы екенін ап-анық к рсетіп тұр. 

Ол  жан-жақтан алуан түрлі пиғылмен келген 

жат елдіктер кеудесін шұрық тесік қып жатқан 

туған даласының ыңыранған үніне құлақ түреді. 

Соның арқасында бүгінгі қазақ ұлты мен қазақ 

даласының жүрегі сырға, к кірегі шерге толы 

сәбиіндей осы шығарма дүниеге келді.  Рахымжан 

осынау шап-шағын әңгімесінде әрбір ұлттың  кілі, 

жеке адамның образы арқылы бір-бір мемлекеттің 

образын жасаған деуге де болады. Жазушы  сонау 

ХІХ ғасырда  қазақ жеріндегі мұнайдың картасын 

жасап,  қанша мұнай,  қай жерде қанша  қазу керек 

екенін ойлайтын Нобельді еске түсіру арқылы-

ақ бүтін бір елдің психологиясын, мемлекеттің 

образын жасайды. 

Шығармадағы Милли ханым мен Нағым 

түйешінің бейнесінен де екі түрлі ұлттың ой-

рісін, мінез-құлқын ап-айқын к ресіз. Бұл екі 

кейіпкердің жүріс-тұрысын, тіршілік қарекетін 

к ріп отырып, Рахымжанның ойшылдық, жүрек 

тебірентер нәзік сезімталдық, алуан бояудың 

әрқайсысын  з орнымен пайдаланатын сурет-

керлігін жүрегіңді шым еткізер сезімге толы 

әзілдің керемет шебері екенін  к реміз;  «Түймедей 

к к к зі шүңірейіп, шыңырау түбіндегі сарқынды 

судай ғана жылтыраған шалажансар, аяғы кемтар 

кемпір»  кім  деп жұрт аңтарылып тұрса, бір әйел 

«Аспазы шығар» дейді. Оған екінші біреу: – Қой, 

бұлар бәрі бірдей аштан  луге келмесе, мынау 

қазан ұстап жарытпас» деп қыран-топан күлкіге 

қалдырады. Біз салиқалы да салмақты проза керек 

дегенді жиі айтамыз. Мүмкін, бұл дұрыс та шығар. 

Бірақ бастан-аяқ бірыңғай салмақты, бірыңғай 

философиялық-ақылмандық пен зілмауыр ойға 

құрылған дүние жемісі жоқ  кәрі қарағаш сияқты 

болады. Оған азды-к пті поэтикалық тіл мен 

жеңіл де болса астарлы әзіл қосылса шығарманы 

оқып отырған адам онда  сіп тұрған миуа, жемісті 

к ріп, соның дәмін татқандай күй кешіп отыра-

ды. Мұндай тіл прозалық шығарманы әрлеуші, 

к ркемдеуші, әсерлеушія қызмет атқарады. Бұл 

орайда қазақтың теңдесі жоқ шешендік  нерінен 

сусындап, кейде уытты, кейде шымшымалы аз 

с здің  зімен к п мағына беретін, ордалы ой 

– К к ніс, витамин ше...

– Оларды мына түйе жейді. Түйені біз жейміз. 

Витамин деген сол. Ауру аяғы қақсап, аттап 

басуға зар болып қалған, ұзын мұрты тарам-тарам 

әлдебір кесірткені тауып әлемді дүр сілкіндірмек 

болып жүрген Милли ханымның мұрты бар 

Нағым түйешіні к рмесе тұра алмайтын күйге 

жетуіне  осы «витамин» мен түйенің тұзды суға  

қайнатқан шудасынан аяқтың ауруы басылып, 

осыдан отыз жыл бұрын семіп, тартылып қалған 

сіңірі жұмсарып, жібіп, жүріп кетуі себеп бола-

тын тұсы да оқырманды күлкіге қарық қылады. 

Бұған күліп отырып та  з ұлтыңның білім-білігі, 

бүкіл  мірлік тәжірибесі мен қадір-қасиеті 

қанша жерден тәуелсіздік алдық дегенмен әлі 

де  з елінде бағаланбайтыны,   згенің аяқ асты-

сын т бесіне к теретіні есіңе түсіп ішіңді ит 

тырнағандай боласың. Иә, шап-шағын болса да,  

қазақ деген тұтас бір ұлттың жансарайындағы 

толқынысы мен тебіренісіне, күрсінісі мен 

күлкісіне толы осынау шығарма бүгінгі қазақ 

әдебиетінің жаңа бір бағытқа бет бұруының 

бастамасы-ау деген  қорытындыға келдік. Бұл осы 

күні  тәуелсіздікті   жырладым деп дәм-тұзы жоқ  

лепірме бірнәрселерді кітап қып, онысын ақша 

т леп шетелде шығарып,  неше түрлі сыйлық 

алып, ана жерде де, мына жерде де жеңімпаз ата-

нып жүргендерден тумысы, жаратылысы б лек 

шоқтығы биік шығарма. Бұл – кешегіні бүгінгінің 

есіне салу, бүгінгі кем-кетікті қаперге салу. Иә, 

біз кеңестік 70 жылдың ішінде небір ғажайып 

шығармаларды дүниеге келтірдік. Қазақты сол 

кезде-ақ әлем таныған. Бірақ коммунистік 

идеологияның құрсауындағы небір талантты 

қаламгерлеріміз де ол кезде ұлттық әдебиет жасай 

алмады. Енді бізге қазақ ұлтының, оның бүгінгі 

ұрпағының ұлттық санасын, ұлттық намысын 

оятатын әдебиет, ұлтты алға жетелейтін, алға 

жетелегенде  згенің қаңсығын таңсық к ріп, 

солардың соңынан, жалпылдап желіп отыратын 

әдебиет емес  зіне тән ұлттық сораппен, ұлттың 

жолымен ұрпақты алға жетелейтін әдебиет ке-

рек. Былайша айтқанда, біздің қаламгерлеріміз 

бүгінгі  ліп-тіріліп, жылап-еңіреп мемлекеттік 

сыйлық алып жүргендерден  згеше, 40-тан астам 

адамға «оптом» берілетін «Алаш» сыйлығының 

иегерлерінен  згеше нағыз тәуелсіз ұлттың  

тәуел сіз әдебиетін жасаушылар болуы керек. 

Сыйлық демекші, Рахымжан Отарбаев еліміз 

тәуелсіздік алғаннан бері қытайдың бес ұлттың 

тілінде кітап шығаратын ұлттық баспасынан 2 

томдығы, Каирда араб тілінде 1 томдығы шыққан 

алғашқы қазақ жазушысы. Оның әңгімелері мен 

повестерін Шанхайдың әрқайсысы 10 миллион 

данамен шығатын журналдары талай мәрте басып 

шығарған. Иә, жазушы адам қайда жүріп, қайда 

тұрса да  зінің әр қимыл, әр қарекеті арқылы туған 

ұлты мен туған елінің түр-тұрпатын к рсетіп, не 

жазса да, не айтса да ең әуелі әр с зін  з ұлты 

мен  з елінің с зін с йлеуден бастауы керек. Ол 

сонда ғана бүкіл адамзаттық ойдың деңгейінен 

шығатын, тұғыры мықты, шоқтығы биік шығарма 

жаза алатын болады. Міне, бүгінде қаламгер 

қауым да, озық ойлы оқырман да дарындылығын, 

суреткерлік шеберлігін мойындаған Рахымжан 

Отарбаев дәл осындай жазушы десек мысқалдай 

да қателеспейміз. Ол қазақтың ұлттық рухы 

бар жаңа әдебиетінің бастауында тұрған үлкен 

жазушымыздың бірі.

жүктеу/скачать 31,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: