Келеді деме, қайдан мұң?

17

№27-28 (1285-1286) 

10 – 22 шілде 

2015 жыл

АНА ТІЛІ

Нұрлан ҚОСЫМБАЕВ

ош, аман бол,

ӨЛЕҢ – СӨЗДІҢ ПАТШАСЫ

БІР КҮНГІ  МІР

Үйелеп батысқа күн барады асып,

Келбетін к р кештің сен, далаға шық.

Бір күнгі  мір к рінісі, кешкілік сәт,

Бес қырынан келместің барады асып.

ртенгендей қып-қызыл  ңір жатты.

Бір күнгі  мір селдетті, жауындатты.

Қайғы-мұңды біріне қалың жапты,

Тасынғанның шыңғыртып шаңын қақты,

Сағынышын біреудің сағымдатты,

Бір күнгі  мір қастықты достастырса,

Енді бірі қастасқан жауын да атты.

Бір күнгі  мір біреуді шаттандырды.

Енді бірі атағын мақтан қылды.

Перзентсізге ұл беріп сүйіндірді,

Бір күнгі  мір біреудің жалғыз ұлын,

Алып кетіп шаттығын күйіндірді.

Бар байлығын біреудің тонап кетіп,

Сол байлықпен басқаны киіндірді.

Бір күнгі  мір ғашықты табыстырды.

Біреудің наласында намыс тұрды.

Біреу мұңын шаттыққа ауыстырды,

Бір күндік шарлап шықтың алыс қырды.

Бір күнгі  мір біреуге к п к рінген.

Қызыл арай күн анау к кте күлген.

Мен ертеңге артамын үмітімді,

Бір күнгі  мір, сен текке  ткеніңмен.

МҰҢ

Мынау  мір тірлігіндей қырсыздың,

Уа, меңіреу, тіл қатпайды тілсіз мұң.

Қуаныштың не екенін ұқпас ем,

Қасиетіңді түсінбесем бір сіздің.

Мен де жазып к рейінші мұңды  лең,

Жақсылықтың басы ма әлде мұң деген?

Жұбаныш па мына жалған тіршілік?

Қуаныштан туа бермес күнде  лең.

Егіз ұғым тірліктегі мұң-қайғы,

Мұң-қайғыға т зімі мол сынбайды.

Мұң да керек білу үшін шаттықты,

Мынау  мір жақсылықтан тұрмайды.

ҚАЙРАН ДАЛАМ

Басыңнан  ткізсең де сан ғасырды,

Айтпайтын мінезің-ай жанға сырды.

Тоң-тоң тарих астында тұншығады,

Қалай ғана теспейді жамбасыңды?

К нек з қартым сенсің, қайран далам,

Бүгінге беретұғын қандай бағаң.

Мисыз желге шертесің шежіреңді,

Ол сені түсінбесе қандай жаман.

Ол сені түсінбейді, түсінбейді,

Түсінгенмен түкті де бітірмейді.

Қарт бәйтерек – тарихты жел жұлқыса,

Жүрегің жапырақ боп лүпілдейді.

Жел желкесін қиғанмен жапырақтың,

Тамыр-шал тірлігіне шүкір дейді.

ТКЕН  МІР, 

ТКЕН КҮНДЕР,  ТКЕНДЕР...

ткен  мір,  ткен күндер,  ткендер,

Келешекке  зін құрбан еткендер.

Домбыраның шанағына кей  мір,

н боп шалқып, күй боп еніп кеткендер.

ткен  мір,  ткен күндер,  ткендер,

Ұрпақ үшін талай азап шеккендер.

Сіздер жайлы біздер түкті білмейміз,

Осы күнді бізге сыйлап кеткендер.

ткен  мір,  ткен күндер,  ткендер,

Қанша жерден қойылса да шектеулер.

Кер тарихтың, шер тарихтың шеменін,

Болашаққа шежіре ғып кеткендер.

ткен  мір,  ткен күндер,  ткендер,

Сан азапты шегудей-ақ шеккендер.

Мәнсіз тірлік түс сияқты сендерге,

Жер астына мәңгі ұйқыға кеткендер.

лди, әлди,  ткен  мір,  ткендер

Тек оянып кетпеңдер!

Шат к ңіл, мені аяла,

зіңмен  тсін мың күнім.

Қам к ңіл келгін таяна,

Қалғанда соңғы бір күнім.

PS:  зірге маған жолама

Басталды думан тірлігім. 

 

 

 

 

ҮМІТТІҢ ЖОЛЫ

Үміттің жолы тым алыс,

Алыстан күтем жұбаныш.

Жұлқынып шыққан жыр ағыс,

Бұлқынып жатқан бұла күш.

Ертеңім сенсің жақыным,

Жақында жоқ-ты жат ұғым.

Адалдан терген нәсібін,

Іздеген жанмын асылын.

Үмітім, саған жетермін,

Жүгіңді ауыр к тердім.

Біреуге тоқшылықты үйіп-т гіп,

Жейтінін қалың елден жеп  леді.

Уақыттың нән балғасы ұлыларды,

Тарихтың тақтасына шегеледі.

мірдің гүлдерінен нәр жинайды,

К ңілдің алақанат к белегі.

лмейді ел рухы ешқашан да 

Қазақтың тірі тұрса қара  леңі! 

 

 

 

 

 

МІРДЕН КЕЙ С ТТЕРІ ТҮҢІЛЕМІН

мірден кей сәттері түңілемін,

Кеңесіп жүрегіме жүгінемін. 

Сүрініп соқпағынан кейде  мірдің,

Үстімді қағып-қағып жүгіремін. 

Білмеймін, жүгіргенде қайда барам,

Ей,  мір, қайда құның, қайда бағаң.

Екпінді  мір- зен ағысынан,

Қалады салым шығып қай жағадан. 

зіңнен мен әйтеуір үміттенем,

мірге жылап келіп, күліп келем.

Түңілген сәттерімде түсінемін

Мен  зіңнен бірдеңе біліп келем. 

Ащыны, тәттіні де татқан ұлмын,

Келеді кей сәттері ақтарылғым.

Жаратылыстың әлі біз шешіп үлгермеген жұмбағындай Маңғыстаудың құпиясы көп. Әсіресе оны 

мекен еткен елінің көкейі – көмбе, көкірегі – қазына. Небір жырау, не бір дырау өткен өлкеде 

Қашағаннан қалған қара домбыраны қолына алып, алдындағы ағасы Алашқа белгілі айтыстың 

ақтаңгері  Мэлстің соңынан ерген туған бауыры Нұрлан да ақын болып туды, ақын болып өсті, 

дүниеден де ақын болып өтті. Әйтпегенде, Қосымбай әулетінің ішінде қалам ұстамағаны, қара 

сөзден  қаражаяу қалғаны бар ма?! Түрлі аймақтық, республикалық айтыстарға қатысып, бағын 

сынағанына қарап, жұртшылық Нұрланды  айтыскер ақын деп біліңкірейді. Ал, оның арқырамай-ақ, 

күркіремей-ақ, жаныңа жұп-жұмсақ қонатын, жүрегіңе жып-жылы тиетін поэзиясын білетіндеріміз 

көп емеспіз. Өзі қызмет еткен Ақтау мемлекеттік университетінің баспасынан шыққан «Бір күнгі 

өмір» атты алғашқы жинағы оның көзі тірісіндегі соңғы кітабы болды. 

Нұрлан Досымбетұлы жақында ғана аманат-жанын жаратқан иесіне тапсырды. Тікелей келген 

дерт алып тынды.  Әдетте өмірі қысқа болып, қыршын жаста кеткен ақындардың көбіне тән бір 

құбылыс бар. Олардың өлім туралы көп жазатындығы, өзінің ғұмырбаянын қолмен қойғандай  

болжамшылдығы. Ондайларға өлеңмен сәуегейлік қылмауды аға буын қатаң ескертеді. Нұрлан 

ақын өмір туралы жазды. Ұзақ, баянды, бақытты өмір хақында... Ол үшін бір күнгі өмір – ғажап 

сыйлы, ғаламат – нұрлы. Тәңірінің маңдайына жазған пешенесіне мойынсұну, барына қанағат, 

бергеніне шүкір ету, қайта келмес тірліктің әр сәтін сүйе білуге ақын қашанда қайыл. Өзі жазғандай 

«бес күн тірлік, бір күнгі өмірінде...» алдынан ақ тілеулі арманын күтіп, үмітін үзбей үзілген ақынның 

жырларын артында қалған бізге тек сүйсініп, құрметтеп оқу ғана қалды.

Тайсалмаған батырдай тамаша бір.

Уызы әлі кеппеген ұрпағыңа,

Ақ-қарасын айырған бұл  мірдің,

Ақ батасын беріп тұр алақаның.

 

 

 

 

 

АПТЫҚҚАН К ҢІЛ БАСЫЛМАЙ

Аптыққан к ңіл басылмай,

Бәйгеден келген тұлпардай.

Жырларым отты жасындай,

Бұлтты да шытша жыртардай.

Алаңсыз к ңіл тып-тымық,

Кіршіксіз аппақ пәк қандай.

К ңілге тұрса құт кіріп,

Ондай жан тұрмас шаттанбай.

Қамыққан к ңіл қайғылы,

Жүрек пен жанға ауыр тым.

Ащы к л – қайғы айдыны

Құс түгіл жүзбес қауырсын.

Қайғылы к ңіл емі жоқ,

Емсізден үміт үзем ғой.

Шат к ңіл берші к бірек,

Соңғысын жақсы білем ғой.

мір,  мір,  мір атты белестер, 

мір деген шығып  ткен д ңестер. 

мірімнің  зектері  здерің, 

мір десем  ткен күнім елестер.

Айтайын бүгін сырды ақтарайын, 

Қалайша мұндай күні тоқталайын. 

Кешегі бірге оқыған сыныптас деп, 

Құлашты кеңге сермеп мақтанайын.

О, менің қадірменді құрдастарым, 

Жазатын  мірдегі жыр дастаным. 

50 жыл шежіресін шертейікші, 

Қосылып жатқан күні бір бастарың.

Есте ғой балалық шақ кездеріміз, 

Пәк сезім, мұңсыз еді к здеріміз. 

Балалықтың бал дәмін бірге татқан, 

Бүгінгі мына отырған  здеріңіз.

Қайтпаушы едік алтыбақан тепкенде, 

Айдың нұры беттен сүйіп  пкенде. 

Таң самалын сезуші едік дариғай, 

Бозторғайдың үні үзіліп жеткенде.

Ақсүйек те ойнаушы едік лақтырып, 

Жаның қалмай жүгіруші ек қақтығып. 

Қарның ашып, шаршағанда тараушы ек, 

Кеудемізге бал-бұл жанған бақ тұнып.

О, балалық неткен тәтті сезім ең, 

Қиял қуып, ой теңізін кезіп ем. 

Талаптансам тay қопарып кетердей, 

Бойымдағы құлшынысты сезіп ем.

Бірге оқыдық, бір жыл бардық мектепке, 

Алға ұмтылдық армандарға жетпекке. 

Бір атаның баласындай тату боп, 

Он бір жылды бір бітірдік к ктеп те.

Тарыдай ек таудай болып шыққанда, 

65-тің түлегі едік ұққанға. 

Ұстаздар да ақ жол тілеп тұрып ед, 

Біз мектептен қанаттанып ұшқанда.

Жастар едік қанатымыз қатпаған, 

Ұстаздар ғой білім беріп баптаған. 

Түлеп ұшқан бала қыран секілді, 

Үлкен  мір дариясына аттаған.

Есейдік білім алдық салмақтанып, 

Кетпедік үгітіліп жармақталып.

Заманның ағысымен жүзе білдік, 

мірдің теңізіне қармақ салып.

мір  зен  ткелінен  тіппіз, 

Белестерді бағындырып кетіппіз. 

Ата-ана боп шаштарымыз ағарып, 

70 жастың желкесіне жетіппіз.

Еңбек етіп, елге де жаққанымыз, 

сіп,  ніп немере баққанымыз. 

Келін aп, қыз ұзатып тамыр жайып, 

Оттарын алаулатып жаққанымыз.

Қарттық кеп, жастық  ткен шақтарымыз, 

мірге не бердік деп мақтарымыз. 

Ұрпақ  сіп  ркенін жайып жүрсе, 

Сол біздің к к шалғынды бақтарымыз.

Туған жердің қасиетінен нәр алдық, 

Қиындыққа қасқайып та бара алдық. 

Қайсарлық бар, қабілет бар бойыңда, 

йткені біз,

Шұбартаудың топырағынан жаралдық.

Оралғайша ҚЫДЫРОВА

АЯГ З

Тәуекел сенің жолыңа,

Жанымды құрбан етермін.

Үмітімді үзсем  мірден,

Елес боп мен де кетермін.

ҚАМШЫ-ҒҰМЫР

Саған айтқым келеді бар сырымды,

Енді маған қоясың қарсы кімді.

Тұғыр аттай тағдырым жүрмей келед,

Ғұмырымды к рмей-ақ қамшы ғұрлы.

К ріп келем күнімді жақсы-жаман,

(К п кезіге бермейді жақсы маған).

ркім мінер тағдырын жауыр ат қып,

Қамшы-ғұмыр арқасын осқылаған. 

Тақымың тағдыр аттан босанбайды,

Үмітің құр сағым боп бос алдайды. 

Ешкінің сақалындай билік айтып,

Қамшы-ғұмыр кей қолда шошаңдайды.  

 

БІР СҰРАҚ МАЗАЛАЙДЫ НЕГЕ МЕНІ

Бір сұрақ мазалайды неге мені,

Мына  мір несін алып, не береді.

Мансаптың мұзы жатыр нақ басында,

Атақтың қылаң етсе т белері.

Сан тұрып, сан сүрінген мына  мірден

Қолында бір-бір таяқ қарттарымның.

Ұстармын мен де бір күн сол таяқты,

Уа, шіркін отызға да жол таяпты.

Тауып ал таяғыңды қай жерде екен,

Шарлай түс, шарла аяғым шартарапты. 

 

 

 

 

 ЖҮРЕГІМ БІЛЕМІСІҢ, САҒАН АППАҚ

Жүрегім білемісің, саған аппақ,

Пәк затты таба алмассың одан аппақ.

Аспандай берме маған асып с йлеп,

Қарғам-ау, қанатыңды шамалап қақ.

Ешқашан пәк жаныңа жара салман,

К терем к ңіліңді аласарған.

Иесі мен болайын, киесі сен,

Ап қалған шаңырағын қара шалдан. 

 

 

 

 

МІР  ТІП БАРАДЫ

мір  тіп барады,  мір  тіп,

Біріне ауыр, біріне жеңіл етіп.

Енді бірін жұбатса, шаттандырып,

Енді бірін барады еңіретіп. 

Қош, аман бол, ендеше,  ткен  мір,

Құмға сіңген су сынды кепкен  мір.

Базбіреулер қайғы-мұң шеккен  мір,

Біреулерге құлпырған к ктем- мір.

Тау болғанда қылтиып тау тірліктен,

Дүниеге жайылып даңқың тіптен.

Біреулермен жатасың бақұлдасып,

Тау тірлікке телміріп халқың күткен. 

Мен үшін  мір едің дән секілді,

лем біткен айтатын ән секілді.

Уақыт-тұлпар шабады күн-түн демей,

Тұяқтағы  мірсің шаң секілді. 

Ж нделмеспіз біз әлде ж нделерміз,

Бесігінде бес күннің тербелерміз.

Бақ ішінде жүргендей сайран салып,

Шаң ішінде адасқан пенделерміз.

Аруақ боп аттанғанша ана жаққа,

Қаңбақтай шаң ішінде д ңгелерміз.

ШАЛДАР

Шалдар, шалдар,

Сары шал, қара шалдар,

Дала күйін шертетін дана шалдар.

Бабамның айнымаған бейнесі ғой

Қазақтың шалдарына қарасаңдар.

Қажымаған қара нар атандарым,

Қандай екен ендігі ата арманың.

Атажұртың киелі атамекен –

Ордаң сенің мәңгілік Отандарың!

Сан тарау бұл  мірдің жолдарындай,

Иектегі ақ қырау сақалдарың.

Қарттыққа да қажымай жеткендіктен,

мір  зі сыйлаған шапандарын.

Атажұртта қап қойған бала шағың,

Інілерге бас болған аға шағың.

Ұл да  сірдің ұяңнан, қыз да  сірдің

Қанаттыға қақтырмай қара шалым.

Тіршілікте еңбектен күстенген қол,

1

Ƴ+ƲƳǀƳ  ƺ+Ƴ+  +LjƸ...

ОҚЫРМАН ЖОЛДАҒАН ӨЛЕҢ

Елімізге танымал атақты шопан, 

Социалистік Еңбек Ері Жолсейіт 

Молдасанов 85 жасында  мірден озды.

Ол еңбектің қадірін ерте білді. 

Балалық шағы соғыс жылдарына 

тұспа-тұс келді. Үлкендермен бірге 

ауылда еңбек етіп, қиындықтарды 

бастан кешірді.

ДҮНИЕ – КЕРУЕН

Айталық, «Үрей» деген  леңінде 

айналаға осы дүние ақ па екен деп 

қарағанын жазады. Пенделердің тірлігін 

былайша сипаттайды:

«Күйін кештім жындының,

Пендені аяп жыладым – 

Жығып жатты бір-бірін 

Қақпасына күнәнің».

Одан әрі пәктік киесін ешкімнің 

түсінбейтінін, әркімге күйе жағылып 

жатқанын жыр тілімен с йлеткен. 

«Д ңгеленді дүние Күнә-шекпен жамы-

лып» дейді. 

Қоғамның «ауа райы» туралы келесі 

бір  леңі « лара заман бұл» деп аталған 

екен.  згерді бұл заман, сондықтан 

«Жазмышты тілдемен, Жазмышың 

Құдай ғой. Шолақтау ойласақ, құрдымға 

құлайды ой» дейді ақын. «Т ңкеріс жа-

сайтын ой-сана тартысы, Дінде ме, неде 

осы – әлемнің бар күші?» деп сұрақ қоя 

отырып, бұл  леңін:

« лем тұр есінеп,

Түссізге боялып.

Тірілер қалғыды,

лілер оянып.

Адам-ой – адасқақ –

Менің бар жарам дүр.

Үміті – ай-елес,

лара заман бұл» деп түйіндеген.

Жанардың нәзік жанынан туған 

махаббат лирикалары да ойлы к зімен 

тіл қатады. «Сені іздеп жүрем» атты 

леңінде кеудемдегі үмітімді жағу үшін 

«Қол алысайын  арманмен» деген тама-

ша ойы бар. Сағындырған жанға қайда 

кеттің, «Жүрекке түйір тамшы іліп?» 

деген сұрағын жырмен суреттейді.

Айта кету керек, ақын-журналист 

Жанар Нұрғали Ақт бе  ңірінде туып-

скен.  л-Фараби атындағы Қазақ 

ұлттық мемлекеттік университетінің 

журналистика факультетін бітірген. 

леңдері «Толқынды толқын қуады», 

« Г ү л - ғ ұ м ы р »   а т т ы   ұ ж ы м д ы қ   ж ы р 

жинақтарына, «Жәдігер» атты Ақт бе 

ақындарының антологиясына енген. 

Республикалық тәуелсіз «Алтын Орда» 

және облыстық «Ақт бе» газетінде, 

«Керек.info» қоғамдық-ақпараттық 

апталығында журналист болып еңбек 

еткен. Қазір Астанада тұрады. ҚР  ділет 

министрлігі жанындағы «ҚР Заң шығару 

институты» Лингвистика  орталығында 

қызмет істейді.  

Жоғарыда жырларымен таныссақ, 

енді  мірлік ұстанымына, ой-пікіріне 

де назар салып к ріңіз, ойлы оқырман. 

Шағын сұхбат – ақын к ңілінің ша-

райнасы.  лең  лкесінде  зіндік үні 

бар Жанардың ақындық жолға қалай 

келгенін сұрағанымда, ол:

–  Мені  лең  лкесіне  мірдің  зі 

әкелді. Сонау балалық шаққа үңілсем, 

мір-ана мені  зі әлдилеп жүріп,  леңге 

әкеліпті, жырды маған серік етіпті. 

рбір атқан таң мен күн мені  леңмен 

оятып,  леңмен ұйқыға б лепті. 

Бұлай дейтін себебім, екі жасым-

нан атам мен әжемнің қолында  сіп, 

тәрбиесін к рдім. К зін к ргендердің 

айтуынша, Нұрғали әкем Шораяқтың 

Омарының, Балқы Базардың  леңдерін 

жатқа білген к рінеді. Үйде «Қобыланды 

батыр», «Қыз Жібек», «К рде туған 

К рұғлы батыр» атты қалың дастандар 

болды. Бес жасымда Нұрғали әкем 

қайтыс болды.  жем күн сайын атар 

таңды әкемді іздеп, жоқтаумен қарсы 

алатын.  жем  те жоқтаукер еді, дауысы 

Әдетте қолыңа бір жыр кітабы тие қалса, оның ішінен өрелі ой, тартымды теңеу, 

тамаша түйін іздейсің. Жанар Нұрғалидің «Аппақ әлем» атты жыр жинағын 

оқырман ретінде парақтап көріп едім, бұрын ешкім айтпаған ой түйіндердің бар 

екенін байқадым. 

әудем жерге дейін естілетін. Күн сайын 

әжемнің жоқтауынан оянып, түсінбесем 

де оңашаға барып, жылап алатынмын. 

Алғаш рет «Қымбат маған  мірде әке 

деген,  ттең жоқсың шуақ таң әперер 

ем» деп басталатын  леңімді Нұрғали 

әкеме арнап, 7-сыныпты бітірген жылы 

жазда жаздым. Кейін  лең серігіме ай-

налды. 

–  лең жазудағы басты ұстаны-

мыңыз? Қандай талаптарды берік 

ұстанасыз? 

–  р адамның  з әлемі болаты-

ны сияқты, әр ақынның да  з әлемі 

бар. Жалпы әрқайсысымыз  з таным-

түйсігіміздің қауашағында  мір сүріп 

жатырмыз.  мірлік ұстаным да,  леңдегі 

ұстаным да сол себепті әртүрлі. 

Жақында бір ақын ағайым  леңді 

сирек жазатынын айтты. « лең жолдары 

к кейге кеп, қолыма қалам алған сәтімде 

оқырмандарым к з алдыма елестейді. 

Сол сәтте  леңге деген талабым мен 

оқырман алдындағы жауапкершілігім 

арта түседі. К з алдыма оқырманымды 

елестетіп отырып жазып шығамын. Жа-

зып шыққан соң,  леңімді қайта-қайта 

оқимын, ұнамай қалады. С йтіп,  лең 

ауылына ат басын тіреуді сиреттім» деп 

еді. Енді бір замандасым « лең жазылуы 

үшін сезім керек» дейді. 

Ал Абай ақын:

лең – с здің патшасы, с з сарасы,

Қиыннан қиыстырар ер данасы.

Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп,

Теп-тегіс, жұмыр келсін айналасы, 

– дейді. Бұл – Абай ақынның  леңге, 

ақынға қойған талап үдесі. Осы бір талап 

үдесінен шыға білу – қашанда әр ақынға 

сын боп қала бермек.

Ал мен үшін – « дебиет – ардың ісі». 

Соңғы кездері осы с з жиі ойға оралып 

жүр.  лең де адалдықты сүйеді.  леңге 

деген адалдықты жоғалтқым келмейді. 

Менің  лең жазудағы ұстанымым да, 

талабым да осы адалдық болса керек.

– Думаны басылмайтын, базары 

тарқамайтын мына  мірде  леңмен не 

жазып кетуді армандайсыз?

– Нені дейсіз бе?  мірді сүюді ғана. 

йткені бізге  мір поэзиясы жетіспейді. 

Соңғы кездері адамдардың  мірде шар-

шап, жандары жадап-жүдеп жүретіндері 

де содан.  мірді сүйе алмайтындар 

Жаратқанын да қалыс қалдырады. 

мірді сүйе алмағандар Құдайды да, 

адамды да сүйіп, құрметтей алмайды. Ал 

мен  мірге ғашықпын. Соңғы нүктеге 

дейінгі жолдарда менің  леңімнің 

тақырыбы да сол –  мір. Солай болып 

қала бермек. 

Міне, ақын Жанардың жыр әлемі 

де, сыр әлемі де осындай. Біз оған 

ақындық жолда алар асуы биік болғай 

деп тілейміз!

жүктеу/скачать 31,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: