Келеді деме, қайдан мұң?
Еуразиялық экономикалық одақ идеясы бұл күнде іс жүзіне асты. Мұны
жүктеу/скачать 31,05 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Осы идеяның Ұлыбританияда басталып, Мәскеуде өрнектеліп жүзеге асу жолындағы іркілістері мен үдерістері туралы Президент өзі әңгімелейді.
- Сол қалтарысы көп саясат жолындағы атқарылған істер Елбасының имиджін ғана емес, Қазақстанның әлемдік имиджін қалыптастырды.
- АНА ТІЛІ
- Орта Азия мен Қазақстан халықтарының өмірін, тарихын, тұрмысын зерттеу ісінде баға жетпес құнды еңбектер қалдырғаны аян. Олар бүгінде өзінің тарихи мәнін әлі жойған жоқ.
- Сондықтан да болар Шоқанның қалдырған мұралары табылып, бізге жеткендері кейінгі елу жыл ішінде екі рет бес томдық шығармалары орыс тілінде жарық көрді. Шоқантанудағы
- Гүлсая АЛИЕВА, №46 «Самал» санаториялық балабақшаның тәрбиешісі
- Ғабит ЗҰЛХАРОВ, бұрынғы мұрағат қызметкері, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі
- Өмірдің екі түрі бар дейді: бірі - сөнген от секілді бықсу, ал екінші түрі – алаулаған жалын сияқты жану. Екіжүзділер мен бас пайдасын көздеген
- Қанат ЕДІГЕТЕГІ
- 21-де, кейде одан да кеш басталады. Сөйтіп, той бей-берекеттеу болып, өте кеш аяқталады.
Еуразиялық экономикалық одақ идеясы бұл күнде іс жүзіне асты. Мұны бұра тартып жүрген топтар да аз болған жоқ. Ал шындығында бұл Одақ Қазақстан нарығына сыртқа шығу мүмкіндігін берді. Қазақстанның ішкі нарығы байыды. Өнім сапасы артты. Бәсекелі орта қалыптаса бастады. Осы идеяның Ұлыбританияда басталып, Мәскеуде өрнектеліп жүзеге асу жолындағы іркілістері мен үдерістері туралы Президент өзі әңгімелейді. Сол қалтарысы көп саясат жолындағы атқарылған істер Елбасының имиджін ғана емес, Қазақстанның әлемдік имиджін қалыптастырды. 12 №27-28 (1285-1286) 10 – 22 шілде 2015 жыл
АНА ТІЛІ ЖЕҢІСТІҢ ЖОМАРТТЫҒЫ
көпшілікті сүйсіндіріп жүр Бір қарағанда Шоқан туралы көп нәрсе белгілі сияқты. Ол бар-жоғы отыз жылдық өмірінде Орта Азия мен Қазақстан халықтарының өмірін, тарихын, тұрмысын зерттеу ісінде баға жетпес құнды еңбектер қалдырғаны аян. Олар бүгінде өзінің тарихи мәнін әлі жойған жоқ. Сондықтан да болар Шоқанның қалдырған мұралары табылып, бізге жеткендері кейінгі елу жыл ішінде екі рет бес томдық шығармалары орыс тілінде жарық көрді. Шоқантанудағы тағы бір аса елеулі жаңалық, бұл ғалымның бұдан екі жыл бұрын шығармаларының алты томдығы қазақ тілінде шығарылғандығы болса керек. ЗЕРДЕ Ш о қ а н н ы ң ж а н - ж а қ т ы н е р иесі екендігін оның кез кел- ген еңбегінен аңғаруға бола- ды. Соның бірі – «ЬІстық к л сапарының күнделігі». Шоқан бұл еңбегін жазғанда бар-жоғы 21 жаста екен. Академик лкей Марғұланның д е р е к т е р і н е с ү й е н с е к , б ұ л ж а с ы н - да Шоқан Омбыдағы Батыс Сібір генерал- г у б е р н а т о р л ы ғ ы н б а с қ а р а т ы н г е н е р а л Г.Х.Гасфордтың адъютанты, яғни жеке тап- сырмаларын орындаушы болған. Баршаға аян, Ұлы жүз қазақтары ХІХ ғасырдың ортасына таман Ресейге кешірек бағына бастады. Міне, осы мемлекеттік маңызы бар істе патша үкіметі сақ саясат жүргізуі қажет болды. йткені ол кезде бұл аймаққа Қоқан хандығының да ықпалы күшті бола- тын. сіресе оңтүстікпен іргелес Іле сырты, Ыстықк л маңында үлкен де күрделі мәселелер з шешімін күтіп тұрды. Бұл жауапты жұмыстың басын ертелі- сауда керуен жолдарының тінде тұрғандықтан болса керек, біраз сіп, ұлғаяды. Теріскейінде Семей, түстігінде Орта Азия шаһарлары, шығысында Шәуешек, Құлжа қалалары, батысында атақты Қоянды жәрмеңкесінен тартылған сауда жолдарының нағыз түйіскен тұсында орналасқан шаһарға керуендер келіп- кетіп жататын. Семейден бері қарай сусыз, ш лсіз даламен жүріп келген Шоқан Аяг з аймағында табиғат к рінісінің бірден згергенін байқайды. «Шы- нында да, маңайдағы ш лейтті сусыз даламен салыстырғанда Аяг з жерұйық секілді» деп жазады. Шоқан бұл жерден к ктем мезгілінде ткен. Ол жол бойы масаты к кке қымтанған далаға, енді ғана жапырақ жарған тал, тобылғы, қарағандарға сүйсіне к з салумен болады. Ш о қ а н А я г з д е н В е р н ы й ғ а қ а р а й қайта жолға шыққаннан-ақ, Аяг зден 90 шақырымдай жерде орналасқан махаббат дастанының кейіпкерлері Қозы К рпеш пен Баян сұлудың зиратын к руге мықтап бекінген екен. Сондықтан Шоқан күнделігінің алғашқы беттерінде-ақ: «Мен Аяг зді мейлінше сүйіп, оған таңданамын. Мүмкін, бұл жайында осы зен жағасында дүниеге келген сұлу Баянның алтын айдарлы Қозы К рпешке ғашық болуы жайындағы поэтикалық ғажап аңыздың да себебі бар шығар. Біз бұл дастанмен жақсы танысып, зерттеген едік. Ендігі ойымыз ол жерге таң алдында, ертеңгі таң шапағы терек- тер мен суды нұрға малындырып, бозторғайлар әндеріне басқанда, зират қасында тәтті ойларға беріле отырып шай ішу еді» деп жазуы тегін емес.
Бірақ ат басын әдейі бұрғызғанымен, к ктемгі зен суының қатты тасуынан Шоқан зират басына жете алмаған. Оны да Шоқан күнделігінің зі баяндайды. Ендеше, тағы да күнделікке назар аударалық. «Адам жобаласы да Құдай шешеді. Түні бойы жаңбырдың ірі тамшылары тарантастың шатырына тарсылдаудан тынбады. Батпаққа толарсақтаған аттар аяңға әрең жарап келеді. Бір дауыспен сорғалаған жауынның дыбысын тек шыбыртқының ысылы мен қалжыраған аттардың пысқырынуы, к шірдің жеки шыққан дауысы ғана б леді. Түн тіптен нашар болды, жүріс те оңбады. Ойлаған жоспарымыз жүзеге аспай қала ма деп қауіптенемін. К шірден әлденеше рет: – Күн ашылар түрі бар ма? – деп сұрадым. Қара бақайына дейін малшынған к шір мұндайда «жоқ» деп қоңқ ете қалады да, етегіне жиналған суды сілкіп тастап: «Құдайдың күні-ай» деп тағдырына наразы болғандай үн қатады. Егер- де жылдам жүргенде бекеттің пешіне шығып, ЗАМАНДАС ТАЛШЫБЫҚ
Ұлттық тәрбиенің бастауы Баланы жастайынан еңбексүйгіш, елгезек азамат етіп тәрбиелеу – әр ата-ананың ең ба- сты мақсаты. кінішке қарай, бүгінгі таңда осы асыл мақсатты орындауға барлық ата-ананың уақыты жете бермейтін болды. Таңертеңнен кешке дейін жұмыс, одан шаршап келгенде зін күтіп тұрған үй тіршілігі – осының бәрі ата-ананың з балаларына жүрдім-бардым қарауына әкеліп соғуда. Сондықтан мұндай міндетті қоғамдық оқу-тәрбие орындары бо- лып саналатын балабақшалар мен бастауыш және орта оқу орындары мекемелері атқарады. Бұл тұрғыда, әсіресе салмақ балабақшаға түсетінін де ешкім жоққа шығара алмай- ды. Астана қаласындағы №46 «Самал» санаториялық балабақшасы басшылығы мен тәрбиешілер қауымы сәби тәрбиесінде зекті орын алатын бесік жырлары мен бата-тілек, ертегілер, аңыз-әңгімелерден бастау алатын осындай дәстүрлік тәрбиеге айрықша ден қойып келеді. Нақтырақ айтқанда, балабақшадағы « Ш ұ ғ ы л а » о р т а т о б ы н ы ң а т а - а н а л а р ы уақыттың жетпеуінен з тараптарынан кететін осындай олқылықтардың орнын толтыру үшін балаларға «Ұлас-электрон» серіктестігі ұ ж ы м ы н ы ң ж а с а ғ а н ұ л т т ы қ н а қ ы ш т а безендірілген «Электронды қазақ үй» німін сыйға тартты. Осының арқасында балалар «Ұлас- электрон» серіктестігі ұжымының сырлы үйінің әндерін тыңдауға мүмкіндік алды. Б ү л д і р ш і н д е р г е т ә л і м - т ә р б и е б е р у д е , к ркемдік мәні зор ертегілер, ән-күйлер мен әңгімелердің пайдасы қашанда мол. Бұларды балалар ықыласпен зейін қойып, мұқият тыңдайды. Бос уақытта сурет салып отырып та, күйлерді тыңдай отырып қиялдары дами- ды.
О қ у і с - ә р е к е т і б а р ы с ы н д а қ а з а қ и нақыштағы жаңа инновациялық технология- лар қолдану баланың ұлттық мұраларымызды үйренуге деген қызығушылықтарын арттыра түсері анық. Осындай тәрбиелік мәні зор дүние ата-аналардың да қызығушылықтарын оятып, үйдегі бала тәрбиесінде қолданады деген үміттеміз. С з соңында айтарымыз, әр қазақтың шаңырағында халқымыздың б е с і к ж ы р ы м е н е р т е г і л е р і н т ы ң д а у ғ а мүмкіндік беретін «Электронды қазақ үй» болса, балалардың ұлттық дүниетанымының қалыптасуына септігін тигізеді.
АСТАНА
әлдеқашан ұйықтап жататын к шірді аяймын. Бірақ сұлу Баянның да аруағын қия алмаймын. Осылайша біз бір сағаттай жүрдік. – Мәртебелім, – деді к шір. – Мола әне тұр! Мен басымды тарантастан шығардым. Күн түнеріңкі бұлттың аржағынан әзер байқалады. Аспанды түгелдей былғаныш бұлттар қаптап алыпты. Жаңбыр бұрынғыша т гіп тұр. Ақ к бік болған аттар сортаң лаймен әзер жыл- жиды, ол жақтағы зеннің арғы бетіндегі теректердің бастарынан асып бейіттің сүйір мұнарасы к рінеді, жырақтан ол қызыл қыштан қаланғандай байқалады. Мұндай ауа райында шай ішу, қазақтың к не ескерткішін мұқияттап қарау жайлы ойлаудың қажеті жоқ еді. – Шамасы, зен тасып жатқан секілді, мәртебелім, ткел бере қоймас, – деді к шір менің ойымды жорамал дағандай. – Ілгері тарта бер, қайтар жолда қараймыз, – дедім де мен тонымды қымтанып, қалғып алу мақсатымен оң жағыма қисая кеттім...» Шоқан күнделігінен бұл ұзақ үзіндіні беріп отырғанымыздың да з сыры бар. Оның қаламынан шыққан осы жолдарды оқып отырғанда, бізге нақ бір ХІХ ғасырдағы орыс прозасының үздік үлгілері к лденең тартылғандай әсер беретіні анық. Бұл салиқалы суреттерді жазған кезде ол небәрі жиырмадан жаңа ғана асқан жігіт болатын. Қозы К рпеш пен Баян сұлу бейітін бұл кеш қайыра беру мақсатымен Батыс Сібір генерал губернаторы Г.Х.Гасфорд 1856 жылы к ктемде патша үкіметінің ұйғарымына орай, ЬІстықк л аймағына ғылыми-әскери экс- педиция шығаруға бұйрық берді. Экспедиция жетекшілігіне Ұлы жүз қазақтарының сол кездегі приставы және Алатау округінің бастығы полковник М.М.Хоментовский тағайындалды. Экспедицияның мақсаты – қырғыз халқымен жақынырақ болса да танысу және Ыстықк л аймағын картаға түсіру еді. Жүзге тарта адам- дардан тұратын экспедиция құрамына Шоқан да енгізілді. Оның зіндік себебі бар. Жас офицер бұдан бір жыл бұрын ғана, яғни 1855 жылы генерал Гасфордпен бірге Орталық Қазақстан, Жетісу, Тарбағатай сапарына қатысып қайтқан еді. Осы сапар кезінде Гасфорд жас ғалымға ерекше назар аударып, болашақ Ыстықк л экспедициясы үшін жергілікті адамдардың ішінен оңайшылықпен табылмас маман деген тұжырым жасаған. Шынында, солай болды да. Сібірдің сол кездегі ең жоғарғы әскери оқу орны деп ата- латын Сібір кадет корпусын сегіз жылдық оқу бағдарламасы бойынша үздік бітірген Шоқан білімімен, әдеттен тыс зеректігімен к зге түсті. Сондықтан да болар, Гасфордтың жеке жарлығы бойынша Омбыдан Семейге, одан әрі Аяг з арқылы 1856 жылдың сәуірінде Шоқан сол заманның ең жүрдек к лігі – тарантас арқылы үш апта ішінде Верный бекінісіне келіп, экспедицияға қосылды. рине, бүгінгі біздер үшін ұлы ғалым күнделігіндегі сол кездегі деректер аса қымбат. Бұл орайда ескерер бір жай, Шоқан Омбыдан Семейге дейінгі жол жүрісін қағазға түсірмеген. Ол Семейден шыққан сәттен бастап күнделік жазуды қолға алған. Күнделіктегі Семей мен Аяг з аралығындағы жолдың суреттелуі тым қысқа болса да барынша нұсқа. Ш о қ а н 2 0 - с ә у і р к ү н і т ү н д е А я г з г е жетеді. «Аяг з шағын станица, онда Най- ман руларын басқаратын округтік пристав бар» деп жазды. Саяхатшының үш ай бойы жүргізген күнделігінің желі тартып, рлеуі де дәл осы с йлемдерден кейін басталады. Шоқан сипаттаған Аяг з ол кезде қазіргі Аяг з қаласынан сегіз шақырым жердегі бүгінгі Ма- мырсу ауылының орнында болған. Іргесінен Аяг з зені ағып жатқан осы жерде 1831 жылы кішкентай қыстақтың орны қаланып, жаңадан құрылған округтің орталығы орналасты. Аяг з 1860 жылы Сергиополь деп згертілді де, содан Кеңес кіметі тұсында ғана Түрксіб теміржолының бойында ірге тепкен жаңа қала ретінде құрылды. Қала Сергиополь уақытында жолы жақыннан к ре алмағанымен Шоқан шамасы оған сол жылы күзде Құлжаға барған сапарынан қайтар жолда соққан болуы керек. Мұны 1856 жылы бейіт жанында тұрған т рт тас мүсінді бейнелеген суреті дәлелдейді. Халқымыздың жауһар жәдігері болып сана- латын «Қозы К рпеш – Баян сұлу» жырымен Шоқан сонау кадет корпусында оқып жүргенде- ақ танысса керек. 1851 жылы (бұл кезде Шоқан 16 жаста) з әкесі Шыңғыспен Құсмұрында осы жырдың здері естіген нұсқасын тұңғыш рет қағазға түсірген. Ал бұдан кейін де Шоқан белгілі жыршы Жанақтан осы жырдың екінші нұсқасын жазып алған. 1864 жылы Шоқан Черняевтің экспедициясына аттанар алдында бұл аңыздың үшінші нұсқасын ақын Ш женің айтуы бойынша жазып алуға мүмкіндік тапқан. Шоқан Ыстықк л сапарында үш жарым ай болды. Осы қысқа мерзім ішінде ол Ыстықк л мен Жетісу табиғатын, жерінің ойы-қырын, сімдіктері мен хайуанаттарын сындарлы су- реттеп жазып қалдырды. Орайы келгенде айта кеткен ж н, Шоқан Аяг зде зінің қысқа мірінде бір емес, үш рет болған. Мұның біріншісі жоғарыда толық баян- далды. Ал Шоқанның бұдан кейінде Аяг зде екі рет болуын біреу білсе, енді біреулер біле бермейді. Екінші рет Шоқан Аяг зден 1858 жылы Батыс Қытай аймағындағы Қашқарияны зерттеу жасырын жүргізілетіндіктен сол жаққа баратын сауда керуенінде лімбай деген атпен ткен. Соңғы рет Аяг зде 1864 жылы болған. Дәл осы жылдың к ктемінде ол Қазақстанның оңтүстік аймағын Ресейге түбегейлі қосу үшін әскери қимылдар жасап жатқан ге- нерал Черняевтың экспедициясындағы тілмаштық мәмлегер тобын басқару үшін тағы да Омбы-Семей-Аяг з-Верный арқылы улиеатаға жеткізілген. Бұл туралы дерек Шоқанның 1864 жылы 23-наурызда зінің досы К.К.Гутковскийге жолдаған хатында анық баяндалған (Қараңыз: Ч.Валиханов. Собрание сочинений в пяти томах Том5.А-Ата, из-во «Наука», 1985, стр. 161). С з соңынла бүгінгі Аяг з ауданының о р т а л ы ғ ы А я г з қ а л а с ы н д а Ш о қ а н Уәлихановтың осы ңірде болуын хабардар етер бір белгі – ескерткіш тұғыр орнатылса деген ұсынысты айтқымыз келеді. Ғабит ЗҰЛХАРОВ, бұрынғы мұрағат қызметкері, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі Шығыс Қазақстан облысы Аяг з қаласы
алуға үйрету, осы мақсатта басын біріктіріп елді жұмылдыра білу, біз айтып отырған кейіпкеріміздің ерекше қырларының бірі. Сараңдық – Хақ тағалаға сен- б е у ш і л і к . Т у р а с ы н а й т қ а н д а , дүниедегінің бәрі Жаратушының иелігінде, байлық, қолдың кірі секілді, уақытша ғана. Сараң бо- лып, дүниедегінің бәрі менікі болса екен деу – Құдайдың барлығына к ү м ә н к е л т і р у . Ж о м а р т т ы қ , мырзалық – сенің зің, мал-мүлкің Алланың иелігінде екенін мойын- дау. Қазақтар баюдың жолын ойла- майтындардан емес. Аталарымыз садақаға мал шалған, к ппен бірге құлшылық еткен, барын жұртпен б ліскен. Елмен бірге той жасап қуанышын б лісу, қиындықта қасынан табылу бұл қазақта ерте- ден бар қасиет. Қайырымдылық, жомарттық – қазақтың қанында. Ертеде бір жиһанкез «Егер басқа елдерде жұрт байлық жинап, бір-бірімен жа- рысса, бұл елде жомарттығымен жарысады...» деп ағынан жарылған екен. Расында да, қайырымдылық та, жомарттық та – үлкен қасиет. Бұл екеуін б ле қарауға болмайды. Жеңіс Жексембіұлының мұқтаж жандарға әрдайым к мек қолын созуға дайын қайырымдылығы, кісілігі, жомарттығы з алды- на б лек үлкен әңгіме. Шағын мақала к лемінде бәрін айтып ж е т к і з у м ү м к і н е м е с . Ж е ң і с Ж е к с е м б і ұ л ы н ы ң б а с т а м а - сымен бүгінгі күні Алматы об- лысында т рт мешіт соғылса, теген батыр ауылында бесінші Б а у ы р ж а н М о м ы ш ұ л ы н ы ң «Ежелден ел тілегі – ер тілегі, Адал ұл ер боп туса – ел тірегі» деген керемет с зі бар. Ел аза- маты, ел тірегі болып халқының қамын жеп жүрген азаматтар... Иә, олар жоқ емес, бар. Оған «шүкір» дейміз. Егер ондай аза- маттар болмаса, ел ретінде жер бетінен әлдеқашан құрып жойы- лар ма едік?.. Кім білсін?.. ткен ғасырдың 17-жылдары Ресейде халық ашынғандықтан, аштықтан к теріліске шыққан жоқ па еді?.. йткені бай-манаптар, билікте отырған әкімсымақтар тым мас- танып, сараңдыққа бой алдырып кеткен дейді. Халықтың емес, бас пайдасын күйттеген атаққұмар, м а н с а п қ о р ж а н д а р д ы ң о с ы әрекетінің салдары неге әкеліп соққандығы бәрімізге аян. зі туралы ғана ойлап, барлық нәрседен з пайдасын іздейтін адам бақытты бола алмайды. Ежелгі заманның данышпаны Сенеканың « зің үшін мір сүргің келсе, згелер үшін мір сүр» деп жазып қалдырған қанатты с зі бар. Ол қазақтың «Батыр болсаң, жауыңа найзаң тисін, Бай болсаң, еліңе пайдаң тисін» деген нақылмен мазмұндас. мірде үлкен еңбексіз ештеңеге де қол жеткізуге бол- майтынын жақсы білетін Жеңіс Жексембіұлының үлкен қасиетінің бірі – оның еңбекқорлығы. Оған дау жоқ. «Еңбек ерлікке жеткізеді» дегендей, зінің үлкен мұратына тек еңбектің арқасында жетіп отырғандығында күмән жоқ. Еңбек ете жүріп, згелерге еңбектен ләззат мешіттің құрылыс жұмыстары аяқталу үстінде. Жыл сайын ба- лалар үйлеріне, балабақшаларға, ардагер лер қоғамы мен әлеуметтік жағдайы т мен тұрғындарға демеу- шілік пен қайырымдылық к мек- терін к рсетіп келеді. згелерге жақсылық жасай жүріп содан қуаныш табатын жан. Құдайдан алғаныңды халыққа бер, халықтан алғаныңды Құдайға қайтар. Бірде Жаратқан Ием Ибраһим пайғамбардан сұрапты: – Сені басқалардан г рі неге жақсы к ретінімді білесің бе? – Жоқ, – деді пайғамбар. – йткені сен ктем жасау- шының емес, жапа шегушінің тағдырын қалап алдың... Алматы облысы, Қаратал ауда- ны, Сарыбұлақ ауылының тума- сы, берекелі отбасының отағасы, бес баланың аяулы әкесі – Жеңіс Смайыл осынша ашық мырза, жомарт болатын себебі, ол жомарт халықтың перзенті, пейілі кең, текті қазақтың баласы. Халқымен қатар мір сүріп, халқы үшін тер т гіп жүрген іскер әрі жомарт азаматтың жолы ашық, ел сенімін ақтап, біз күткен биіктен к ріне беруіне әрдайым тілектеспіз! Қанат ЕДІГЕТЕГІ Алматы облысы Аягөзде ізі қалған ШО АННЫ ШО АННЫ Тойдың да тойы бар Той өткізу – жеңіл-желпі, жүрдім- бардым қарайтын шаруа емес, өте күрделі мәселе. Той – барыңды өз орнымен көрсетіп, оны өткізу үшін ізденуді, үлкен дайындық пен жауапкершілікті қажет ететін салиқалы да салмақты іс. Осы орайда, той өткізу, ұйымдастыру шараларында орын алып жататын кемшіліктерді ортаға салсақ, артық болмас. Қазір тойды қандай тойханада қалай өткіземін десе де оған толық мүмкіндік бар. Бірақ осы тойдың басталуы мен аяқталуы барған қонақты қатты мазалайды. Өйткені шақыруы кешкі сағат 19-да дегенімен, шын мәнінде той 21-де, кейде одан да кеш басталады. Сөйтіп, той бей-берекеттеу болып, өте кеш аяқталады. тіпті жеті жүз елуге дейін баратын болды. Оның үстіне, кейбір үлкен кісілер 5-6 жасар не одан да ересек- теу бір-екі немерелерін де ерте ба- рады. Есептеулі орындық жетіспей, той иесі әбігерге түседі. «Тойға бала-шағаңызбен келмеңіздер» деп ешкім ескертпейді, йтіп есі бар адам мірі айтпайды, бірақ кейбір әжелер мен аталар осыны түсінбейтіндері кінішті-ақ! йткені той-жиынға кім болса да ең тәуір киімдерін киіп бара- тыны белгілі. Ал жас бала бір жер- де тағат тауып тыныш отыра ал- май, кейде алдындағы тағамдарды т гіп алып, ары-бері қозғалумен б о л а д ы . К е й д е ж е р г е т ү с і п , отырғандардың арасымен ары-бері жүгіріп, бірін-бірі қуаласып, шулап тілек айтушылардың с здерін де, нер адамдарының ән-күйлерін де дұрыс естіртпейді. Оларға « й, қой, ұят болады, тыныш отыр» деп, ертіп барған әжелер мен аталар тәртіпке шақырмай, отыра береді. Бұған қосымша, кейбір тойханалар қыста суық, жазда те ыстық бола- ды да қатты әбіржисің. Ал сондай жағдайда шығып кетуге отырған жұрттан ұяласың. Несін жасырайық, асабалар с йлеушілерге уақыт үнемдеуді е с к е р т у д і ң о р н ы н а , з д е р і н к рсеткілері келіп жұртты күлдірмек болып, орынды-орынсыз әңгімелер айтып, отырғандарды зеріктіріп жібереді. Содан кейін отырған жұртты сыртқа шығарып тойда отшашу (салют) к рсету де тіпті артық әрі мақтаныштық, анығын айтсақ, дарақылық. Бұл – ұлттық салт- дәстүрімізге жатпайтын жағымсыз да д рекі жат қылық. йткені той Жеңіс күніне арналып, мемлекеттік деңгейде тіп жатқан тарихи-саяси мәнді үлкен жиын емес. Осындай отшашудан тосыннан АЙТАЙЫН ДЕГЕНІМ... Міне, осындайдан барып түрлі кемшіліктерге, сәтсіз жағдайларға жол беріледі. йткені қазір барлық жерде тойхана да, кафе де жетерлік. Тойға барғандардың бәрінің жеке к ліктері жоқ, к лігі бары масаң күйде р лге отыратыны тағы бар. Ал түн мезгілінде автобус жүрмейді де жаяу шұбырып, улап-шулап қайтатындары белгілі. Осындай кезді аңдып жүретін түнгі кезбе қарақшылар бұл сәтті пайдаланып, здерінің мақсат-мүдделеріне қол жеткізеді. Сондықтан осындай келеңсіз жайттарға жол бермеу үшін ел бойынша мүмкіндігін ойласты- рып, тойды сенбі, жексенбі күнге туралап, күндізгі 12-лерде бастап, кешкі 18-дерде аяқтауды үрдіске айналдырсақ, те тиімді әрі қолайлы болар еді. Себебі той күндіз тсе, т гін-шашын болмайды, ұрлық- қарлыққа жол берілмейді, к лік апаты да азаяды, электр жарығы да үнемделеді. Түнгі тойдағыдай емес, күндіз ішкілік те аз ішіліп, ертеңгі жұмысқа да зияны тимейді. Ж а с ы р а т ы н ы ж о қ , к е й і н г і к е з д е т о й б ә с е к е г е а й н а л ы п , шақырылатын адам саны бес жүз, шыққан тарс-тұрс, гүрс-гүрстен тойханаға жақын үйлердегі бесікте жатқан сәби шошып, жүрегі мен жүйкесі нашар бір-екі қарт кісілер қайтыс болып, екіқабат келіндер түсік тастаған жағдайлар да болды. Сол сияқты тағы бір ерсі к рініс – той ашыларда және оқта-текте 4 кейде 6 қыз ұлтымыздың салт- дәстүрі мен мың бұралған биіне жатпайтын жартылай жалаңаш киіммен билейді. Олардың бұл қылығына қарт кісілер, біздер ұ я л ы п , т е р і с б ұ р ы л а м ы з . А л әншілердің айтатын әндері де тойдың тақырыбына сай келмейтін «күйдім-жандым», « лдім-талдым», « а й ы м - к ү н і м » д е г е н с и я қ т ы с здерімен к мкеріліп, леңнің қайырмасын оншақты рет қайта- қайта қайталап, к кейге қонымсыз, к і л е ң б і р с а р ы н д ы а й ғ а й м е н тыңдаушыларды жалықтырып жіберетіні тағы бар. Қ ы с қ а с ы , « Т о й – Т ә ң і р қазынасы әрі адам тану ортасы, сондай-ақ, адам еңбегін қастерлеу мектебі» – деген халық қағидасы ұмыт қалып, тойға барып к ңіл к теріп, жадырап қайтудың орнына шаршап, қажып қайтасың. йткені ондай тойда халқымыздың салт- дәстүрі мен әдет-ғұрпы, ұлттық бояуы мен нақышы, тәлім-тәрбиесі атымен жоқ. Тойға шақырылғандар тек ішіп-жеп, сек айтуға ғана ба- ратын сияқты. Сондықтан к птен бері мазалап жүрген той туралы ой- пікірімізді газет оқырмандарының назарларына ұсынып, ой б ліскенді ж н к р д і м , б ұ ғ а н с і з д е р н е дейсіздер, ағайын!?
жүктеу/скачать 31,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|