Кенжебаева Әсем Сабитқызы 31Б Қазақ жеріндегі бір тайпаның мәдениетіне сипаттама
жүктеу/скачать 0,55 Mb.
|
| Қоғамдық құрылыс
Алғашқы рулық қатынастардың ыдырауы процесі сақ қоғамында одан әрі жүрді. Жеке және отбасылық меншік шыға бастады. Үлкен патриархалдық отбасылар шағын туыс отбасыларға бөлшектенеді. Патриархалдық қатынастар одан әрі дамып, таптық құрылысқа өту процесі байқалды. Б.э.д. VII – III ғғ. сақ тайпалары одақтарға біріге бастады. Одақты сақ көсемдерінің кеңесі сайлаған патшалар билейді.Тайпа көсемдерін тайпа мүшелері сайлайды. Сақ қоғамы үш топқа бөлінді- әскерлер, абыздар, ру мүшелері (малшылар, егіншілер. Әр топтың өз түсі болды: әскерлер- қызыл, абыздар- ақ, ру мүшелері- сары және көк. Патша мен тайпа көсемдерін тек қана әскер тобынан сайлады. Адамзат қоғамының дамуының бұл кезеңін «әскери демократия» деп атайды. Сақ қоғамында мүлік теңсіздігі таптың айырмашылықтарға ұласа бастайтын деңгейге жетті. Мәдениеті Темірдің шығуы және шаруашылықтың прогрессивті түріне көшуі сақтардың мәдениетінің дамуына әсерін тигізді. Олардың көшіп-қонуы тұрмысы, басқа мәдениеттермен арақатынасы барлық көшпелі тайпаларға ортақ ерекше мәдениеттің пайда болуына әкелді. Жазба және археологиялық деректер сақтардың материалдық мәдениетінің кейбір элементтерін қайта құруға мүмкіндік туғызады. Олар киіз үйде және тұрақты тұрғын үйлерде тұрды. Бастарына төбесі шошақ бөрік, үстеріне құрамына белбеумен буылған мата көйлектер, аяқтарына тар енсіз шалбар мен саптама етік киді. Есік қорғанынан табылған «Алтын адамның » киімі ежелгі сақтардың шеберлілігінің жоғарғы дәрежеде дамығандығын көрсетеді. Сақ қоғамында діни нанымдары мен ғұрыпиарының негізгі бағыты ата-баба аруағына сиыну болды. Арнайы рулық зираттары болған, оған өлген адаммен қоса, оның дүние-мүлкін жерлеген. Рулық зираттар қыстаулар маңында болған. Өлгендердің бәрі әдетте жылдың қай мезгілі болса да, осы жерге жеткізілді. Өлікті сақтау үшін, әсіресе жаз күндері, сақтар бальзамдау мен мумиялауды қолдана білген. Археологиялық материалдар, ежелгі грек-рим және деректемелер сақтарда күнге, отқа табыну болғанын дәлелдейді. Сақ заманында түр жағынан барынша өзгерген және өңделген күйде болса да онимизм, тотемизм және магия сияқты алғашқы діни ұғымдар да сақталған. Сақ өнері осы заманғы адамдарды да сүйсіндіреді. Оның басты компоненті «аң стилі» деп аталған өзінше бір үлгідегі бейнелеу формасы болды. Мынадай форма б.э.д VII-VI ғғ. Орта Азия, Қазақстан, Сібір және Шығыс Еуропаның оңтүстігі тайпаларының арасында таралғғ. Орта Азия, Қазақстан, Сібір және Шығыс Еуропаның оңтүстігі тайпаларының арасында таралған. Оның негізгі тақырыбы аңдарды, хайуандарды бейнелеу болды. Бір қызығы аңдарды тек қозғалған кезде бейнеледі. «Есік» обасынан табылған сақ ақинақ – қанжары «аң стилінде» шебер жасалған. Сақтардың қолданбалы өнерінің маңызды түрі ою-өрнек болды, ол «аң стилі» өнерімен өзара байланыста дамыды. Алайды, ою-өрнек, өнерінің ескерткіштері өте аз кездеседі, өйткені олар тері, киіз, ағаш, жүн материалдарынан жасалуына байланысты осы күнге дейін сақталмаған. Антропологтардың айтуынша, сақтардың кескін – кейпіні еуропалық нәсілдік болған. Қазақстан территориясында моңғол тектес тайпалардың сіңісуімен байланысты кейбір морфологиялық өзгерістердің болғанын аңғаруға болады. Сақтар Шығыс Иран тілдерінде және диалектерінде сөйлеген. Кейбір тарихшылар оларды түркі тілдес тайпаларға жатқызады. Сақ мәдениетінің жоғарғы дәрежеде дамығандығын, табылған жазба ескерткіштері де дәлелдейді. Бірақ бұл жазба ескерткіштер беретін мәліметтер әлі де болса ғалымдарға беймәлім. Сонымен, I мыңжылдықтың ортасында Қазақстанның кең-байтақ даласында, әлеуметтік-экономикалық қатынастардың дамуына және шаруашылықтардың прогрессивті түріне көшуіне байланысты алғашқы қауымдық тайпаларының орнына темір дәуірінің сақ тайпалары келді. Сақ қоғамы әлеуметтік-экономикалық және мәдени дамуының ең жоғарғы сатысына көтерілді. Осының арқасында олар, сол уақыттағы дүниежүзілік оқиғаларға қатынасты және дүниежүзілік мәдениет тарихына айқын айтарлықтай із қалдырды. жүктеу/скачать 0,55 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|