Кіріспе мәселенің өзектілігі
жүктеу/скачать 314,5 Kb.
|
СТЖД балалардың сөздік қорын молайту
- Бұл бет үшін навигация:
- Дене мүшелері
- Көрсетілген суреттер Өз бетінше айтуы Айтқан жоқ
- «Мынау неге ұқсайды»
- Суретті боя»
- Әдістемелерді орындау деңгейлері
Дене мүшелері
Көкеністер
Жүргізілген тәжірибе барысында балалар жеке дыбысты буында сөзде айтады, ауызекі сөйлеу кезінде айтылуы ұқсас дыбыстармен шатастыратыны байқалды (сәбіз – сәпіз, саусақ – шаушақ, аяқ –аяғ және т.б.).
Жүргізілген тәжірибе барысында ІІ деңгейде жалпы сөйлеу тілі дамымаған зияты зақыдалған мектеп жасына дейінгі балалардың қол моторикасы мен қабылдау ерекшеліктері анықталды. Жоғарыда берілген кестеден олардың қол моторикасы мен қабылдау деңгейінің нормалық көрсеткіштерден біршама төмен екенін көреміз. Сөйтіп, «Мынау неге ұқсайды» әдістемесін орындау кезінде зияты бұзылған 6-7 жастағы балалар берілген жай фигуралардан біртұтас заттың бейнесін толықтай шығара алмады. «Мынау неге ұқсайды» әдістемесін орындау кезінде зияты бұзылған 6- 7 жастағы балалар ауызша нұсқауды соңына дейін тыңдамай жатып, тапсырмаға кірісіп кеткендігін айта кету керек. Осының салдарынан көптеген балалар тәжірибе жүргізушіге қайта-қайта сұрақтар қойды, ережеге сәйкес әрекет етпеді, керісінше біраз қателіктер мен түсінбеушіліктерге тап болды. «Мынау неге ұқсайды» әдістемесінің үш үлгісі ұсынылғандықтан, мектеп жасына дейінгі балалар оларды әртүрлі етіп орындады. Нақты айтқанда, қатысушылардың басым бөлігі төртбұрышты үйге (іргетасына, терезесіне, шатырына, есігіне) ұқсатты. Ал берілген дөңгелекті сынаққа қатысқан балалар күн бейнесіне ұқсатты. Жүректің схемалық суретін анықтау тәжірибесіне қатысқан балалар еш нәрсеге ұқсата алмады. Сонымен бірге анықтау тәжірибесіне қатысқан балалар берілген уақытты үнемдемеді. Тапсырманы орындау барысында әдістеменің талаптарына жатпайтын басқа әрекеттерді де жасады. Мысалы, Қанат Т. жұмыс орнынан тұрып, оқу бөлмесін аралап жүрді. АлЖанай Н. қасында отырған «көршісіне» қарап істегенін қайталады, яғни ол бейнелеген суретті өзінің альбомына «түсіріп» отырды. Дайын болған суреттер бір-біріне қатты ұқсас болды, онда бейнеленген заттар күнделікті тұрмыстағы жақсы таныс нәрселер. Салынған суреттерді толықтыру, әсерлеу жағына келетін болсақ, балалар ешқандай тәсілдерді қолданбаған. Ал «Суретті боя» әдістемесін орындау кезінде сынаққа қатысқан балалар ұсынылған бейнелерді сызықтан шығарып, қарындашты қатты басып тұрып, қою штрихпен бояды. Тапсырманы орындауға жұмсалған уақытта регламенттен 50 – 60 секундқа артық болды. Сонымен қатар кейбір балалар тәжірибе жүргізушіден көмектесуді сұрады. Оларға тапсырманың ережесін қайталау, мысал ретінде суретті бояп көрсету сияқты көмек көрсетілді. Әдістемелерді орындау барысында балалардың әрекеттері мен қылықтарын бақылау, олардың ауызша берілген нұсқауларға зейін қоймайтынын да айта кеткен жөн. Анықтау тәжірибесі кезінде орын алған келеңсіз жағдайлар балалардың психологиялық ерекшелігімен, соның ішінде қол моторикасы дамуының төмендігімен түсіндіруге болады. Ал сурет сабағын бақылау нәтижесінде балалардың қабылдау үдерісін мақсатты түрде дамытуға ешқандай жұмыс жүргізілмейтіні анықталды. Зерттеу нәтижесінде ІІ деңгейде жалпы сөйлеу тілі дамымаған балалардың дыбыс айтуы мен сөздік қоры олардың жасына тәуелді болатыны анықталды. Зерттеуге қатысқандардың ішіндегі жеті-сегіз жасар ІІ деңгейде жалпы сөйлеу тілі дамымаған балалардың көпшілігі тапсырманы толық орындаған жоқ. Ал орындағандарының қатесі көп болды. Сондықтан, ІІ деңгейде жалпы сөйлеу тілі дамымаған балалардың дыбыс айтуы мен сөздік қорының даму деңгейі төмен екені байқалады. Демек, ІІ деңгейде жалпы сөйлеу тілі дамымаған балалардың сөздік қоры қалыпты дамыған осы жастағы балалардан біршама төмен деңгейде дамиды деп есептеуге негіз бар. Дыбыс айту мен сөздік қорын диагностикалауға арналған әдістемелерді орындау нәтижелерін үш деңгейге бөліп қарастыруға болады. Ол: төменгі деңгей – тапсырманы қате орындау, көп көмекті қажет етуі; орташа деңгей – бір-екі қатенің болуы, көмекті аз сұрау; жоғарғы деңгей – қатенің болмауы және көмекті қажет етпеуі. Сөйтіп, ІІ деңгейде жалпы сөйлеу тілі дамымаған 7-8 жастағы балалардың сөздік қорының дамуы төменгі және орташа деңгейлеріне сәйкес келді. Қатысқан 20 бала 100%, 1 бала 5% құрайды. Сөздік қорын анықтауға арналған бірінші тапсырманы орындау кезінде суреттерді дұрыс атауда жіберген қате саны бойынша 12 бала (60%) төмен деңгейде, ал қалған 8 бала (40%) орташа деңгейде орындағанын анық көруге болады. Дыбыстарды дұрыс айтуда жіберген қателер саны бойынша 15 бала (75%), ал қалған 5 бала (25%) орташа деңгейде орындағанын анық көруге болады. Анықтау тәжірибесін жүргізу нәтижесінде алынған мәліметтерді № 3 кесте арқылы көрсететін болсақ: Кесте № 3. Әдістемелерді орындау деңгейлері
|