КАТЕГОРИЯ ВРЕМЕНИ В ПОЭЗИИ П.ВАСИЛЬЕВА

 
 
160 
ранней  лирики,  П.Васильев  проявлял  особый  интерес  к  истории. 
Время в его произведениях имеет огромное значение хотя бы потому, 
что  помогает  формировать  художественное  пространство.  Без 
категории 
художественного 
времени 
невозможно 
создание 
художественного  мира  в  целом,  и  наряду  с  категорией  пространство 
оно также играет чрезвычайно важную роль в создании литературного 
произведения.  Как  писал  Д.С.Лихачев,  «художественное  время,  в 
отличие  от  времени  объективно  данного,  использует  многообразие 
субъективного восприятия времени» [1, с. 8]. Так, объективное время 
в произведениях П.Васильева – это конкретное историческое время, а 
именно: 1920-1930-е гг. (хотя в отдельных случаях автор обращается и 
к  древней  истории).  Вместе  с  тем  в  его  произведениях  возникает  и 
время  субъективное,  переживаемое  героями.  Ощущение  времени  у 
человека, как известно, крайне субъективно. Оно может «тянуться», а 
может  «бежать».  Мгновение  может  «остановится»,  а  длительный 
период  «промелькнуть».  Художественное  произведение  делает  это 
субъективное  восприятие  времени  одной  из  форм  изображения 
действительности.  П.Васильев  подчеркивает,  что  время  больше 
пространства.  Время  всегда  сильнее  всего,  оно  правит  мирозданием, 
оно и все разрушает. Время необратимо, и это положение, собственно, 
и становится одной из главных тем у П.Васильева. В поэме «Соляной 
бунт» он пишет: 
 
Край чужой. По ночам зачинается где-то тоска, 
Стонут выпи по-бабьи, кричат по-кошачьи, и долго 
Поднимаются к небу тревожные волоки волчьи. 
Выдра всплещется. Выстрелит рядом пищаль, 
Раздадутся копыта, - кочевники под боком были [3, с.270].  
 
Павел  Васильев  дает  множество  определений  понятию  время. 
Иногда  он  разрабатывает  мысль  о  том,  что  время  –  это  некая 
автономная субстанция, а человек и все бытие – лишь видимые формы 
времени.  
 
Коршун, коршун – 
Ржавый самострел, 
Рыжим снегом падаешь и таешь! 
Расскажи мне, 
Что ты подсмотрел 
На земле, 
Покудова летел? 

 
 
161 
Где ты падаешь, или еще не знаешь? 
Пыль, как пламя и змея, гремит. 
Кто, 
Когда, 
Какой тяжелой силой 
Стер печаль с позеленевших плит? 
Плосколиц 
И остроскул гранит 
Над татарской сгорбленной могилой [3, с.154-155].  
 
Говоря  об  остальных  свойствах,  присущих  времени,  прежде 
всего нужно отметить его пустынность и тяжесть. 
 
Полдня июльского тяжеловесней, 
Ветра легче – припоминай, - 
Шли за стадами аулов песни 
Мертвой дорогой на Кустанай [3, с.125].  
(«Семипалатинск») 
 
Или: 
 
Если в Иртыше человек утонет, 
То его оплакивать остается. 
Солнце же множество множество дней 
Каждый день неизменно тонет, 
Для того чтоб опять подняться… 
[3, с.92].  
(«Охота с беркутами») 
 
Или: 
 
В надежно укрытой от бурь тишине 
Здесь время плывет допотопной неделей, 
И дремлют на выцветшем синем сукне 
Отвисшие шеи бульдожьих портфелей [3, с.71].  
(«Октябрьский ветер») 
 
Время  не  знает  статики,  оно  динамично.  П.Васильева  можно 
назвать «человеком границы». Внешнего и внутреннего равновесия он 
достигает  благодаря  непрерывному  движению.  Он  разрушает 
национальные  и  культурные  традиции,  находясь  всегда  на 
пересечении разных пространств и времен. 
 

 
 
162 
Жизнь! 
Неистребимая жизнь, 
Влекущая этот мир 
За собою! 
И мы говорим: 
                                   - Мгновенье, мчись, 
Как ленинская рука 
Над толпою [3, с.371].  
(«Одна ночь») 
 
 
Или: 
 
Город пробуждался. Быстрей, спорей – 
Грохотом пролеток, 
Колокольным звоном, 
Хлопаньем магазинных 
Железных дверей [3, с.402].  
(«Синицын и К

») 
 
Время имеет звук: «Мир гудит, / Прост и лучист». Или: «Годы 
шли волна за волной / С тяжелым шорохом, / Шли, стуча сапогами, / В 
глухих  просторах  страны…  [3,  с.415].  («Синицын  и  К

»),  цвет.  В 
поэме  «Август»  жаркий  день  покрыт  «зарей  малины»,  «лисьей 
шубой». В августовских днях слышно «щебетанье птахи» и «листьев 
свист». Осень привозит «сто ярмарок». 
Реальное  время  в  стихотворении  «Воспоминание  путейца» 
включает  в  себя  время  прошлое,  которое  репрезентируется  в  тексте 
такими  глагольными  формами,  как  «осталась»,  «сожгла»,  «поняла 
бы»,  и  словосочетаниями  «мудрая  арыбь»,  «глохнущих  песков». 
Таким образом, время представлено в виде двух планов: настоящего и 
прошлого. 
 
Здесь осталась мудрая арыбь. 
Буквы – словно перстни и подковы, 
Их сожгла кочующая зыбь 
Глохнущих песков. 
Но даже выпь 
Поняла бы надписи с полслова [3, с.155].  
 
Человеческая память – есть единственное оправдание и в то же 
время 
противостояние 
разрушающей 
стихии. 
Она 
хранит 

 
 
163 
воспоминания,  чувства  и  надежды.  Памятью  рождается,  а  после  и 
живет  надежда  на  лучшее,  которая  питает  людей,  и  часто заставляет 
их  двигаться  вперед,  к  своей  мечте.  Поэтому  символов  памяти,  и 
одновременно надежды в поэзии П.Васильева много.  
 
 
Далеко лебяжий город твой, 
Далеко на речке быстрой – Лене. 
Я на печь хочу к себе домой, 
На печи сидеть, поджав колени [3, с.154].  
(«Далеко лебяжий город твой…», 1932) 
 
 
Я клянусь, 
Что средь ночей мгновенных, 
Всем метелям пагубным назло, 
Сохраню я – 
Молодых, бесценных, 
Дрогнувших, 
Как дружба неизменных, 
Губ твоих июньское тепло!.. [3, с.215].  
(«Лирические стихи», 1936) 
Главные  «переменные»  времени  –  это  прошлое,  настоящее  и 
будущее,  выступающие  в  его  поэзии  как  герои,  активные 
действующие  лица.  И  поэт  постоянно  повторяет,  что  для  человека 
всегда  его  прошлое  является  его  настоящим  и  предопределяет 
будущее.  
 
Посулила жизнь дороги мне ледяные – 
С юностью, как с девушкой, распрощаться у колодца. 
Есть такое хорошее слово – родныя, 
От него и горюется, и плачется, и поется. 
 
А я его оттаивал и дышал на него, 
Я в него вслушивался. И не знал я сладу с ним. 
Вы обо мне забудете, - забудьте! Ничего, 
Вспомню я о вас, дорогие мои, радостно [3, с.220-221].  
(«Прощание с друзьями») 
 
Прошлое, как особое пространство П.Васильева, обладает силой 
притяжения,  заставляет  человека  делать  именно  те  шаги  назад, 

 
 
164 
которые  приводят  его  к  действию.  В  стихотворениях  и  поэмах 
П.Васильева пространство минувшего всегда отчетливо проступает в 
символах, как нечто, от чего он отталкивается в своих размышлениях. 
Он  постоянно  обращается  к  тому,  к  чему  уже  нет  возврата,  но 
прошлое  обладает  для  него  какой-то  магической  притягательностью. 
Попадая  туда,  любой  человек  становится  обладателем  уникального 
качества – памяти о мире. И даже если человек исчезает, и после него 
остаются только очертанья, все равно память вечна. 
 
Не знаю, близко ль, далеко ль, не знаю, 
В какой стране и при луне какой, 
Веселая, забытая, родная, 
Звучала ты, как песня за рекой [3, с.171].  
(«Не знаю, близко ль, далеко ль…») 
То  же  самое  касается  и  вещей  в  прошлом,  которые 
дематериализуются, и от них остаются лишь контуры. Таким образом, 
вещь  обретает  «реальность  отсутствия»,  а  пространство  становится 
некой  реальностью,  которая  наполнена  бытийствующими  или  ранее 
существовавшими  структурами.  И  даже  если  вещь  исчезает,  всегда 
остается  свидетельство  ее  жизни.  В  «Автобиографических  главах» 
поэт скажет: 
 
Так вот где начиналась жизнь моя! 
Здесь канареечные половицы 
Поют легонько, рыщет свет лампад, 
В углах подвешен. Книга «Жития 
Святых», псалмы. И пологи из ситца. 
Так вот где жил я двадцать лет назад! [3, с.496].  
 
Все  теряет  свои  формы  в  прошлом,  и  остаются  лишь  звуки  и 
ощущения,  что  были  восприняты  тогда    и  запомнились  до 
сегодняшнего  дня.  Приведем  отрывок  из  поэмы  «Христолюбовские 
ситцы»: 
 
Вот так калитку распахнешь 
И вздрогнешь, 
Вспомнив, что, на плечи 
Накинув шаль, запрятав дрожь, 
Ты целых 
Двадцать весен ждешь 
Условленной вчера лишь встречи! 

 
 
165 
Вот так, 
Чуть повернув лицо, 
Увидишь теплое сиянье 
Забытых снов 
И звезд мельканье, 
Калитку, старое крыльцо, 
Река блеснет, 
Блеснет кольцо, 
И кто-то скажет: «До свиданья!..» [3, с.545].  
 
Прошлое  для  П.Васильева  –  это  темнота,  в  которой  время 
стирает  свои  следы,  в  котором  оно  всевластно,  где  оно  обладает 
поистине разрушительной силой. Отсюда какой-то экзистенциальный 
страх перед прошлым, желание скрыться от него: «Что прошлое! Его 
уж нет в живых» [3, с.119]. «Я не хочу у прошлого гостить  - / Мне в 
путь пора…» [3, с.80].  
Время  приносит  человеку  болезни,  несчастья,  и,  в  конечном 
счете, смерть. Из этого ясно, что он существует во враждебной среде. 
Время им управляет, определяет сроки его жизни. Жизнь и смерть, по 
П.Васильеву,  становятся  враждующими  сторонами,  и  он  выделяет 
особые  категории  –  время  жизни  и  время  смерти.  Осознание 
человеком  времени  происходит  через  определенные  события,  коими 
являются  болезнь,  старость  и  смерть.  Любопытно,  что  в  творчестве 
П.Васильева  отсутствует  такой  компонент,  как  старость.  Если 
традиционно тема старения связывается со страхом смерти (скажем, в 
творчестве  Багрицкого,  Сельвинского,  Есенина),  то  П.Васильев  
преодолевает  страх  смерти, когда  человек  становится  лишь  сгустком 
материи. В «Рассказе о деде» он скажет: 
 
Крест не в крест, земля – не перина, 
Как звезды, осыпались светляки, - 
Из гроба не встанешь, и с глаз совиных 
Не снимешь тертые пятаки. 
 
И лучший удел – что в забытой яме, 
Накрытый древнею синевой, 
Отыщет тебя молодыми когтями 
Обугленный дуб, шелестящей листвой. 
 
Он череп развалит, он высосет соки, 
Чтоб снова заставить их жить и петь, 

 
 
166 
Чтоб встать над тобою крутым и высоким, 
Корой обрастать и ветвями звенеть! [3, с.57-58].   
 
Страх смерти возникает прежде всего потому, что это  – сугубо 
личное,  частное  дело  для  каждого  человека.  Именно  осознание  того, 
что  это  случится с каждым, повергает человека  в  ужас.  Именно  этот 
страх заставляет человека искать выход из этой неизбежной ситуации. 
Но  у  него  остается  по  сути  два  пути  –  смириться  или  бороться.  Эта 
тема четко прослеживается во всем творчестве П.Васильева.  
 
Примем, примем бой кровавый, 
Стали вкруг страны заставой… [3, с.251].   
(«Песня о гибели казачьего войска») 
 
Мы позабываем слово «страх», 
Страх питает 
Почву гнилую, - 
Смерть у нас 
На задних дворах, 
Жизнь орудует напропалую [3, с.371].   
(«Одна ночь») 
 
В  конечном  итоге  поэт  приходит  к  мысли,  что  жизнь,  по  сути, 
содержит в себе смерть. Жесткая экзистенциальная концепция бытия 
приводит  П.Васильева  к  выводу,  что  жизнь  есть  одновременно  и 
умирание. Что бы ты ни делал, ты находишься на пути к смерти. На 
этом  фоне  васильевский  герой  теряет  качества  традиционного  героя 
советской  поэзии,  социального  и  политичного,  превращаясь  в  героя 
экзистенциального.  Взять,  например,  стихотворение  «Переселенцы», 
«Путь  на  Семиге»,  «Воспоминания  путейца»  и  многие  другие.    В 
последнем  стихотворении  герой  умирает  на  строительстве 
магистрали.  Подобный  мотив  можно  заметить  во  многих 
произведениях  (как  прозы,  так  и  поэзии  1920-1930-х  гг.).  Но  у 
П.Васильева 
смерть 
приобретает 
какую-то 
вневременную 
протяженность: 
 
Мертвая, 
А все ж рука крепка. 
Смерть его 
Почетна и легка. 
Пусть века свернут арыби свиток. 

 
 
167 
Он унес в глазах своих раскрытых 
Холод рельс, 
Пески 
И облака [3, с.157-158].  
(«Воспоминания путейца») 
 
В  стихотворении  «Путь  на  Семиге»  дорогу  строят  не  живые 
люди, а призраки: 
 
А по аулам слух летел, что мы 
Мертвы давно, что будто вместо нас 
Достраивают призраки дорогу… [3, с.158-159].  
 
В  стихотворении  «Василий  Полюдов»  (1931)  герой  погибает  в 
боях за революцию, но в письме к матери он уже прощается с жизнью, 
принимая смерть как данность: 
 
… Васька ж писал: «Дорогая мамаша, 
Ты меня должна понимать без слов, 
Мир кверху тормашками. Жизня ж наша 
Самое блистательное рукомесло. 
А моя же песня до краю спета, 
Потому – атака… Можешь считать, 
Что письмо писано с того света 
И в видах имеет не одну мать» 

4, с. 346-347]. 
Время  –  активно,  обладает  силой  творения  и  разрушения,  его 
видимый  мир  чаще  устрашает  человека.  С  этой  категорией  связаны 
такие слова, как «никогда», «навсегда», «смерть», «старение», «никто 
и  ничто».  И,  тем  не  менее,  именно  осознание  времени  дает 
возможность  человеку  идти  к  самосовершенствованию,  к  свободе. 
П.Васильев утверждает, что человек обязан бороться не со временем, 
а  с  пространством.  Именно  это  станет  истинным  путем 
самореализации  человека.  Таким  образом,  поэт  пытается  создать 
цельный  гармоничный  мир  со  своими  законами,  обычаями  и 
бесконечным течением времени. 
 
Литература 
1.  Лихачев  Д.С.  Поэтика  древнерусской  литературы.  –  Л.:  Худож. 
литература, 1971. – 360 с. 
2. Турбин В.Н. Товарищ время и товарищ искусство. – М.,  1961. 

 
 
168 
3.  Васильев  П.Н.  Стихотворения  и  поэмы.  –  Л.:  Сов.  писатель,  Ленингр. 
отд.,  1968.  (В  дальнейшим  все  ссылки  даются  на  это  издание  с  указанием 
страницы в тексте). 
4. Васильев Павел. Сочинения. Письма. – М.: Эллис-Лак 2000, 2002. 
 
 
 
МЕКТЕПТЕГІ БІЛІМ БЕРУДІҢ МЕМЛЕКЕТТІК ДАМЫТУ 
САЯСАТЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАСЫМДЫЛЫҚТАРЫ 
 
З.Ш. Шавалиева, Г.И. Жұмажанова 
ПМПИ, Павлодар қаласы  
 
Елімізде  болып  жатқан  терең  өзгерістер  қоғамның  барлық 
тіршілік  салаларына  оның  ішінде  білім  жүйелеріне  де  әсерін  тигізіп 
отыр.  Қазақстан  Республикасының  Білім  туралы  заңы,  білім 
салаларына  мемлекеттік  саясатты  көрсетіп,  осы  жүйедегі  өзекті 
проблемаларды анықтады. Білім беру - қоғамның өсіп келе жатқан әр 
жеткіншектеріне өзінің жолын таңдау аясын кеңейтуде, тұлғаның жан-
жақты  дамуына  бағытталған  үдеріс  ретінде  сонымен  бірге  білім 
мазмұнын жақсарту мақсатында принциптерді іске асырады.     
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында білім беру 
жүйесінің  жеке  тұлғаны  қалыптастыруға,  дамытуға  және  кәсіби 
біліктілігін шыңдауға бағытталған рөлі былайша көрсетілген: «педагог 
қызметкерлер  оқушылардың  мемлекеттік  білім  беру    стандарттарына 
көзделген деңгейден төмен емес білім, білік, дағды алуын қамтамасыз 
етуге,  жеке  шығармашылық  қабілеттерінің  көрініп,  дамуы  үшін 
жағдай жасауға міндетті» [3, 91].  
Қалыптасқан  жаңа  жағдайда,  мемлекеттік  білім  беру 
саласындағы  саясатты  тәрбиелі  де  өнегелі,  парасатты  да  салмақты, 
рухани  ішкі  дүниесі  бай,  адамгершілік  түсінігі  мол,  әрі  ұлттық  және 
дүниежүзілік  жетістіктерді  қоғамдық  өмірдің  кез  келген  саласында 
дамытуға  қабілетті  жеке  тұлғаның  қалыптасуына  бағытталуы  тиіс. 
Өйткені, ұлтымыздың кемелді келешегінің ең басты кепілі, сапалы, әрі 
жаңа  заманның  талаптарына  сай  білім  беру  жүйесі.  Бүгінгі  жаңа 
қоғамда  мұғалімнің  ішкі  жан  дүниесі  де  жаңаша,  демек  болашақ 
ұрпақтан үлкен үміт күтілуде. 
Қазіргі  таңда  білімнің  алтын  ұясы  саналатын  мектептердің  
материалдық  техникалық  базасы,  білім  беру  технологиялары 
айтарлықтай  оң    өзгерістермен  дамып келеді.  Ұстаздарымыз  да  жаңа 
заманауи  технологияларды меңгеріп, жаңалықтардың бел ортасында, 
ұрпақтарымызды  білім шыңына жетелеуде табандылық танытуда. 

 
 
169 
Мектептегі  басты  тұлға  ұстаз  десек,  білім  саясаты  ең  алдымен 
ұстаздар  қауымы  арқылы  жүзеге  асырылады.  Ал,  біздің  келешектегі 
мақсатымыз  –  рухани  жан  дүниесі  бай,  жан-жақты  жарасымды 
дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру. 
Білім  беру  саласындағы  мемлекеттік  саясаттың  басым  бағыты 
өскелең ұрпақты тәрбиелеу жүйесін дамыту болып табылады.  
Алайда,  білім  беру  ұйымдары  мен  балалардың  қоғамдық 
ұйымдарының  тәрбие  беру  әлеуетінің  тиімділігі  төмен  болып  отыр. 
Мектептерде  еңбекпен  тәрбиелеу  және  кәсіптік  бағдарлау  жүйесі 
жойылған,  мектептердегі  және  мектептен  тыс  ұйымдардағы  көркем 
және  музыкалық  шығармашылық  үйірмелерінің,  спорт  секция-
ларының  саны  жеткіліксіз.  Балалар  мен  мектептің  қоғамдық 
ұйымдарының қызметі дұрыс жолға қойылмаған. 
Орта білімге кері әсер ететін факторлар – ескірген әдіснамалар мен 
білім  беру  мазмұнын  іріктеу  қағидаттары.  Ақпараттың  шамадан  тыс 
болуы  оқуға  деген  ынтаның  төмендеуіне  және  оқушылар  денсаулы-
ғының  нашарлауына  әкеледі.  Оқыту  тұлғаны  дамытуға  емес,  жалаң 
нәтижелер алуға бағытталған. 
Осылайша,  қазіргі  бар  проблемалар  орта  білім  жүйесін 
қазақстандық  қоғам  дамуының  қазіргі  заманғы  талаптарына  және 
әлемдік  білім  беру  кеңістігіне  кірігу  шарттарына  сәйкес  жаңғыртуды 
талап етеді. 
Білім  берудің  негізгі  мақсаты-еліміздегі  білім  беру  жүйесінің 
құрылымы  мен  мазмұнын  толықтай  өзгерте  отырып,  заманына  сай 
мектеп құру. Олардың білімді де, білікті, парасат пайымы мол саналы 
да  сарабдал  азамат  боп  жетілуі  тәлім  мен  тәрбие  беретін  мұғалімге 
тікелей байланысты. Мұғалімге артылатын сенім жүгі соншалық ауыр 
дей  отыра, сонымен  қатар оның  ұлағатты  жол екенін  естен  шығарып 
алмаған жөн. 
Ең басты мәселе - тәртіп болған жағдайда ғана білім болатынын  
ескергеніміз  абзал.  Белгіленген  мақсатқа,  биік  межелерге  жетуде 
«бірлік»  деген  ұғымның  маңызы  ерекше  яғни  білім  алушының  ата-
анасы мен мектеп  арасындағы байланыстың берік және үнемі болып 
тұруы  [3,23].  Ата-аналар  баланың  оқу  орнына  барып,  тығыз 
байланыста  бола  отырып,  басты  жауапкершілікті  өз    мойнына  алуы 
тиіс. Баланың үйдегі іс-әрекеті мен мектептегі іс-әрекетіне   сараптама 
жасап,  ұстазбен  бірлесе  отырып,  бір  бағыт  ұстанғанда  ғана  тәрбие  
мен білім өз нәтижесін бермек.  
Сонымен  қатар,  мектептегі  оқу-тәрбие  процесінің  нашар  
ұйымдастырылуы,  педагогтердің  төмен  біліктілігі,  оқушылардың 
келуіне  мұғалімдердің  көңіл  бөлмеуі,  мектептегі  теріс  ниетті 

 
 
170 
психологиялық  атмосфера,  мектеп  оқушылары  жағынан  баланы 
қорқыту  немесе  оған  жағымсыз  қарым-қатынастардың  әсер  етуінен 
болатыны  анықталған  жағдайлар.  Мектепте  оқушылардың  бір-біріне 
күш көрсету, бұның бәрінің жасырын жүзеге асуы, нәтижесінде амалы 
таусылып,  кейбір  балалардың  торығып,  әр  нәрсеге  ұрыну  қаупінің 
туындауы  мүмкін.  Бұның  бәрін  дер  кезінде  анықтап  отыру  қажет. 
Баланың  бір  күндік  іс-әрекетіне  «күн  тәртібі»  жасалып,  сынып 
жетекшісімен  ата-ана  бірлесіп,  осы  «күн  тәртібі»  бойынша 
қадағаланып отырса, баланың да жауапкершілігі артады. Баламыз бос 
уақытта  немен  айналысады  яғни  олардың  бос  уақытын  тиімді 
өткізуіне біздің ықпалымыз қандай? Пайдалы істерге тарта аламыз ба? 
Осы  төңірегінде  ойлансақ  бұл  сұрақтан  шығуға  бізге    түрлі  пайдалы 
еңбекке баулу көмектесе алады.  
Қазақстанның дербес  елге  айналғанына  аз  ғана  белесті  жылдар 
өтсе  де  білім  беруді  жаңа  заман  мен  жаңғырған  экономикалық  жүйе 
саясатына  үйлестіру  және  әлемдік  білім  стандарты  деңгейіне 
сәйкестендіру,  әрі  оның  жалпыұлттық  қызметін  жетілдіру,  дамыту 
мақсатында  бірталай  қайта  құрулар  мен  жаңалықтар  болып  өтті. 
Солардың  бірі  -  білім  беру  сапасын  бағалаудың  ұлттық  жүйесі  2004 
жылдан  бері  жүзеге  асырылып  келеді.  Педагогикалық  ұжымдардың 
қандай  мақсатта  жұмыс  істегеніне  қарамастан  мемлекеттік  білім 
стандарты  деңгейіндегі  білімді  100  пайыз  игерту  міндеті  қойылып 
отыр.  Қалайда  білім  сапасын  арттырып,    ұлттық  білім  жүйесін 
бәсекеге қабілетті ету керек. Бұл үнемі алға ұмтылу деген сөз. 
Білім  беру  турасында  әрбір  өзін  кәсіби  деңгейі  жетілген  деп 
есептейтін кез келген мұғалім, білім беру қызметкері бұл жүйенің қыр 
–  сырын  меңгермей,  бала  дамуының  мәселелерін  түгелімен  меңгере 
алмайды.  Сондықтан  да  білімнің  жаңа  үлгісі  өзіне  сәйкес  жаңа 
мұғалімдерді  талап  етеді.  Сіздің  білім  беруге  қосар  құнды  үлесіңіз  – 
ұнамды  қатынас  болмақ.  Ендеше  қазіргі  заман  мұғалімі  шығарма-
шылықпен жұмыс істей алатын жеке тұлға, педагогикалық қызметінің 
барлық келеңді-келеңсіз жақтарын зерттеп  меңгеруге ынталы, өзінің 
пәнін  жетік  меңгерген,  кез  келген  педагогикалық  жағдайда  өзінің 
білімділігі, 
іскерлігі, 
шеберлігі 
арқасында 
шеше 
алатын, 
педагогикалық  үдерістің  нәтижесін  жақсартуға  ұмтылытын  мұғалім 
болуы керек. 
Бүгінгі  күн  талабының  мектеп  пен  мұғалімдер  алдында  тұрған 
негізгі  мәселелер  «Баланы  оқытуға  қалай  үйрету  керек?»,  «Ойлауға 
қалай  үйрету  керек?»,  «Қалай  өз  өмірінің  менеджері  болуға  үйрету 
керек?»  деген  сұрақтарға  жауап  табатындай  білім  нәрін  беруге 
бағытталып отыр. 

 
 
171 
Білім нәтижесін  жоспарлау  іс-әрекетінде  оқушы  нені  білу  керек, 
қандай  іскерлігі  даму  керек,  нені  түсінуі  керек,  нені  көз  алдына 
елестетуі  керек,  сол  тақырыпты  меңгеруіне  қарай  бағалау  (сабақты 
блокпен,  тоқсандық,  семестмен)  жетістікті  (диагностикалау)  және 
орындау  операциясына  нұсқау  беру.  Оқушының  жұмыс  жүргізу 
үдерісіндегі қалпын шығарып отыру көзделеді. 
Нақтылы  қатысты  оқыту  ұйымды  мезелік  бөліп  қарастырған 
бітімді  шешім  болып  табылады.  Оқыту  моделі  деп  біздер  жүйені 
түсінеміз,  оның  өзі  ұсақ  әдістер  түзілімнен  тұрады,  оқыту  түрлері 
педагогикалық амалдар жиынын құрайды. 
Әлеуметтік және жекелікті  туғызу  – білімдену технологиясының 
атқарар негізгі міндеті. 
Білімдену  технологиясын  жүйе  деп  зерделеп,  онда  олар 
мыналардан құралады: 
1.
 
оқушылардың  жұмыс  істеу  қалпының  моделі,  көптеген 
қасиеттеріне қатысты технологиялық үдерістерді туғызу, іске асыру; 
2.
 
сол  кездегі  оқушы  қалпына  орай  диагностика  мен  соңғы 
нәтижеге  қатысты  оқыту  нәтижесін  жоспарлауына  диагностикалау 
және операция арқылы көз алдына кетіру; 
3.
 
оқушының  сол  жұмыс  үстіндегі  қалпына  қатысты 
қолданатын  құралдар  және  нақты  аймағына  қарай  (рейтинг 
моноторинг) болжамы; 
4.
 
нақтылы  оқыту  жағдайына  қатысты  ұтымды  деген  оқыту, 
моделін құру және өлшемдігін талдау; 
5.
 
оқыту модельдерінің жиыны; 
6.
 
кері  байланыс  жүргізудің  механизмі,  диагностикалау  мен 
өзара байланыстардың әсері. 
Мұғалім  үшін  кәсіби  шеберлікке  жету,  өз  мамандығының 
данышпаны болу бір күнде пайда болатын дүние еместігін біз жақсы 
түсінуіміз  керек  және  өмір  бойы  ізденушілікті,  зерттеушілікті  талап 
ететін  мамандық  екенін  анық  аңғарғанда  ғана  толық  нәтижеге  жете 
аламыз.  Мұғалімнің  әрбір  сөзі  мен  ісі,  қимылы,  аяқ  алысы,  жүрісі, 
көзқарасы  психологиялық  және  ізгілік  тұрғысынан  шәкірт  жүрегінен 
үлкен  орын  алады.  Сондықтан  әрбір  ұстаз  үшін  оқу  мен  тәрбие 
үдерісін  ұйымдастыруда  мол  білімділікті,  ақылдылықты,  дұрыс 
іскерліктер мен дағдыларды қолдануды қажет етеді. 
Мектеп мұғалімі қандай болу керек? 
Мұғалім маман болу  керек: жеке көзқарасы бар, өз пәнін жетік 
білетін,  жеке  көзқарастарын  қорғай  алатын  жігерлі  тұлға  зерттеуші, 
ойшыл, әр күні мен ісіне есеп бере алатын. Мұғалім – Нәтиже. 
Мұғалім  –  ізденгіш,  көп  оқитын,  көп  білетін  және  сол  білімін 

 
 
172 
күнделікті өмірде шебер пайдалана алатын болуы керек. Педогогика-
лық ойлау қабілеті ғылыми түрде дамыған тұлға. 
Мұғалімнің жетекші рөлі- оқушыны білім негіздерін өз бетінше 
оқып-үйренуге бейімдеу. 
Мұғалім  тек  ұйымдастырушылық  қабілетімен  қалмай, 
сараптамалық, талдай білу, себеп-салдарды анықтай білу қасиетіне ие 
болуы керек. 
Моральдық,  адамгершілік  бет-бейнесі  таза,  саяси  -  идеялық 
ұстанымы 
жоғары, 
ұлттық 
құндылықтарды 
терең 
игеріп, 
инновациялық әдіс- тәсілдермен ұштастырып отыратын ұстаз. 
Мектептің басты  ерекшелігі - баланың жан-жақты дамуына, өз 
пікірі  мен  ойын  ашық  жеткізуіне,  әр  адамға  табиғатынан  берілген 
шығармашылық  әлеуетін  толық  іске  асыруына  ықпал  ететін,  өзін-өзі 
танып,  келешегін  айқындауға  саналы  түрде  дайын  болуға,  қоғамның 
экономикалық,  мәдени,  саяси өміріне белсенді  араласуына  мүмкіндік 
беретін  психологиялық-педогогикалық  институт  ретінде  қалып-
тасуында болып отыр. 
Білім берудің негізгі мақсаттары мен міндеттері: 
- білім алуға деген құштарлығын арттыру; 
- өзін таныта білетін жеке тұлғаны қалыптастыру; 
-ілім  беруде  жеке  тұлғаға  бағдарланған  оқыту  технологиясын 
қолдану. 
Күтілетін нәтижелер: 
1.  Білім  беру  қарсаңында  мұғалімдердің  кәсіби  құзырлығы 
дамиды. 
2. Оқушылардың білім реформасына көзқарасы айқындалады. 
3.  Мұғалімдер  оқытудың  жаңа  әдістемесін  енгізу  арқылы 
біліктілігі мен қабілеттілігін жетілдіреді. 
4.  Оқыту  арқылы  оқушылардың  дайындық  жұмыстары 
жандандырылады. 
5. Мектептегі бағдарлы сыныптарға сабақ беретін мұғалімдердің 
шығармашылық деңгейі артады. 
6. Оқушылардың кәсіптік бағдары анықталып, қоршаған ортаға 
баланың көзқарасы бейімделеді. 
Мынадай  заңдылықты  естен  шығаруға  болмайды,  неғұрлым 
адамның білімі мол болған сайын оның білімге, оқуға құмарлығы, өз 
білімін жаңалықтармен толықтыруға құштарлығы арта түседі. 
Білім  беру,  шындығында,  мазмұнды  бола  алады:  ол  мәнді  және 
сондықтан  даралық  дамытушы,  яғни  ең  алдымен  -  ойлау  сезімінің 
оянуына  ықпал  етуі  тиіс  деген  сенім  пайда  болды.  Әйтсе  де, 
педагогикалык  білім  беру  мазмұнында  бейнеленген  формальді  емес 

 
 
173 
педагогикалық  зерттеулердің  нәтижесі  парадигманың  білімдік 
жинақталған  принциптерін  сіңіре  келе,  стандартқа  тұтынушылардың 
сұранысына, қоғамның қажеттілігіне, білім беру қызметінің сапасына 
сәйкес мұғалімнің іс-әрекеттерін бағыттайды. Білім берудегі тұлғаның 
өсуі  (мұғалім  ретінде,  оқушы  ретінде)  өзін-өзі  айкындауы,  өзін-өзі 
дамытуы,  осыларға  деген  қызығушылық  пен  қажеттіліктер  дәстүрлі 
ұйымдастырылған  педагогикалық  іс-әрекеттердің  екінші  орындағы 
және қосалқы жемісі ретінде қалып отырғанын байқаймыз. 
 
Әдебиет 
1. Әл-Фараби Ә.Н. Философиялық трактаттар. – Алматы, 1973. – 28 - б. 
2. Баласағұн Ж. Құтты білік. - Алматы, Жазушы, 1986.- 430 - б. 
3. Ахмет Яссауи Ақыл кітабы.- Алматы: Мураттас, 1995.-160 - б. 
4. Қашқари М. Дивани лұғат-ат түркі ХЛИТ. – Алматы: Ғылым, 1995. – 160 
б. 
5. Коменский Я.А. Великая дидактика. – М.: Учпедгиз, 1939. – 53 с. 
6. Руссо Ж.Ж. Педагогические сочинение. Т.2. – М., 1981. – 320 с. 
7. Песталоцци И.Г. Избранные педагогические сочинения. Т.2. – М., 1981. – 
250 с.  
8. Құнанбаев А. Шығармалары. Толық жинағы. 2т. – Алматы, 1954. – 330 - б. 
 
 
 

 
 
174 

жүктеу/скачать 2,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: