Кокенова Мохидил

Тестті кәсіптік оқытуда табысты болжау, қызметтің жаңа түрін игеру және жұмыс тәжірибесінің сапасын бағалау мақсатында қолдану ұсынылады. Тест сынақтан өтушіден үлкен назар аударуды және әрекет ету жылдамдығын талап етеді. Зерттеушілер қарапайым тапсырмаларды экспериментатор есептейтін шектеулі уақыт кезеңі (бірнеше секунд) бойынша жүргізуі керек. Зерттеу жеке түрде де, топта да жүзеге асырылуы мүмкін, таспа жазу құрылғысын пайдалануға болады. Әр сынақтан өтушіге арнайы бланкі беріледі.

Әдістемені өткізбес бұрын, экспериментатор тапсырмаларды мұқият оқып танысуы қажет және зерттеу процедурасы барысында келесі тапсырма орындалатын квадраттың санын анық айқындауға болады, өйткені нысандар саны мен нысандары бойынша квадраттар сәйкес келмейді.

Орындау нормасы:

0-4 қателер - жоғары құбылмалылық, жақсы оқу қабілеті;

5-9 қателер - орта құбылмалылық;

10-14 қателер - төмен құбылмалылық, қайта оқытудағы қиындықтар;

15 және одан да көп қателер – кез-келген қызметте төмен табыстылық.

Анықтаушы кезеңде диагностикалық қызмет үшін қажет коммуникатвиті, ұйымдастырушылық қабілеттер, диагностикалық құзыреттіліктер қалыптасқандығы деңгейінде бақылау және тәжіриебелік топтарда айтарлықтай айырмашылық бар екендігін дәлелдеу қажет болды. Бұл Студенттің t-критерийі қолданылды, ол екі таңдалған топ үшін орта параметрлер айырмашылығын бағалауға мүмкіндік берді. Тәжірибелік ықпал ету басталғанға дейінгі бақылау және тәжірибелік топ студенттеріндегі диагностикалық құзыреттілік қалыптасқандығы деңгейі көрсеткіштерін салыстырайық.

2. 
   бөлімде атап өтілгендей студенттердің диагностикалық құзыреттіліктерін зерттеу мақсатында келесі: мотивациялық-білімдік, іс-әрекеттік, рефлексивті критерийлер (көрсеткіштер) бойынша диагностикалық құзыреттіліктер деңгейін бағалауға мүмкіндік беруші сәйкес әдістеме жасалынды.
   

Құзыреттіліктер дамығандығы респонденттердің 1, 2, 3, 4 баллмен бағалай алатын өзін-өзі бағалауымен анықталды. Зерттеудің үлкен объективтілігі үшін мүмкін бағалардың қысқаша сипаттамасы құрылды.

Студенттің 1,01-2,0 орта арифметикалық өзіндік бағалауы мен бағасының маңызы болашақ педагог-психологтың диагностикалық құзыреттілігі қалыптасқандығының интуитивті деңгейіне, 2,01-3,0 балы – репродуктивті деңгейге, 3,01-4,0 баллдағы маңызы – репродуктивті-шығармашылық деңгейге сәйкес келді.

Диагностикалық құзыреттіліктің критерийлер (көрсеткіштер) бойынша ұсынылуын қарастырамыз.

Бақылау және тәжірибелік топтарда Студенттің

T критерийімен когнитивті құзыреттіліктерді салыстыру tэмп < tкр(p ≤ 0,01),( p ≤ 0,05)немесе (p ≤ 0,001) маңыздылығы деңгейінде екендігін анықтауға мүмкіндік берді.

p ≤ 2,009 үшін = tкр. p ≤ 2,676 үшін = tкр. p ≤ 3,396 үшін = tкр.

Бақылау және тәжірибелік топтарда Студенттің t - критерийімен когнитивті құзыреттіліктерді салыстыру tэмп < tкр (p ≤ 0,01), ( p ≤ 0,05) немесе (p ≤ 0,001) маңыздылығы деңгейінде екендігін анықтауға мүмкіндік берді.

p ≤ 2,009 үшін = tкр. p ≤ 2,676 үшін = tкр. p ≤ 3,396 үшін = tкр.

tэмп барлық көрсеткіштері бойынша елеусіз немесе анықталмаған аймақта. Демек тәжірибелік-эксперименттік ықпал етуге дейінгі тәжірибелік топ пен бақылау тобы арасындағы функционалды құзыреттіліктер деңгейіндегі айырмашылық маңызды емес.

Бақылау және тәжірибелік топтарда студенттің

t - критерийімен жүйелік құзыреттіліктерді салыстыру tэмп < tкр (p ≤ 0,01), ( p ≤ 0,05) немесе (p ≤ 0,001) маңыздылығы деңгейінде екендігін анықтауға мүмкіндік берді.

p ≤ 2,009 үшін = tкр. p ≤ 2,676 үшін = tкр. p ≤ 3,396 үшін = tкр.

tэмп барлық көрсеткіштері бойынша маңызды емес аймақта. Демек тәжірибелік- эксперименттік ықпал етуге дейінгі тәжірибелік топ пен бақылау тобы арасындағы жүйелік құзыреттіліктер деңгейіндегі айырмашылық маңызды емес.

Болашақ диагностикалық іс-әрекеттерге студенттердің мтоивациясын зерттеу О.И. Дорофеевамен құрастырылып, Д.И. Михайловамен бейімделген Болашақ педагог- психологтардың диагностикалық қызметінің мотивациялық доминанттарын талдау” сауалнамасы көмегімен жүргізілді[14].Нәтижесінде болашақ педагог-психологтың диагностикалық қызметінің мотивациясының үш деңгейі анықталды: жоғары, орташа, төмен.

Қалыптастырушы тәжірибеде болашақ педагог-психологтың диагностикалық қызметке мотивациясын зерттеу мақсатындағы сауалнама жүргізу процедурасындағы алынған нәтижелер 12кестеде көрсетілді.

Кесте 14- Тәжірибелік-эксперименттік жұмысқа дейінгі бақылау және тәжірибелік топтардағы болашақ педагог-психологтардың диагностикалық қызметіне мотивациялары көрсеткіштері

Тек тәжірибелік топта диагностикалық қызметке көп ынталы студенттер болғанын, және одан да аз қызығушылық танытпағандар аз болғанын атап өтуге болады.

Коммуникативті және ұйымдастырушылық қабілеттер Б.А. Федоришиннің “КҰБ- Коммуникативтік ұйымдастырушылық бейімділік” әдістемесі көмегімен анықталды.Алынған нәтижелер Х кестеде көрсетілді [160].

Кестеден көріп отырғанымыздай, бақылау тобы мен тәжірибелік топтағы респонденттерде елеулі өзгерістер болған жоқ. Тәжірибелік топта коммуникативті және ұйымдастырушылық қабілеттердің орта, төмен дейгейіндегі студенттер сәл көп болып шықты.

Кестеде келтірілген, болашақ педагог-психологтардағы диагностикалық іс-әрекетке интеллектуалды құбылмалылық көрсеткіштерін қарастырамыз.
Кесте 15 – болашақ педагог-психологтардың КҰБ деңгейі көрсеткіштері

Қабілеттер	Коммуникативті және ұйымдастырушылық қабілеттер деңгейі
	Төмен	Ортада н төмен	орта	жоғары	Өте жоғар ы
Коммуникативті (бақылау тобы)	0	13	20	12	5
Коммуникативті (тәжірибелік топ)	2	10	23	12	3
Ұйымдастырушылық (бақылау тобы)	0	15	20	10	5
Ұйымдастырушылық (тәжірибелік топ)	0	15	22	8	5

Кесте 16 – Анықтаушы тәжірибеде болашақ педагог-психологтарда диагностикалық қызметке интеллектуалды құбылмалылығы көрсеткіштері

Сурет 5 - Алынған нәтижелер

Алынған нәтижелер бақылау және тәжірибелік топтарда интеллектуалдық құбылмалылық көрсеткіштері бойынша айтарлықтай айырмашылықтар жоқ екенін көрсетеді. Тәжірибелік топта орта деңгейлі интеллектуалды құбылмалылық деңгейіндегі студенттер саны аздап жоғары болса, бақылау тобындағы студенттерде жоғары деңгейдегілер жоғарырақ (15 адам) болды.

Осылайша, анықтаушы тәжірибе нәтижелері тәжірибелік ықпал етуге дейінгі ТТ және БТ болашақ педагог-психологтардың когнитивтік, функционалдық, жүйелік құзыреттіліктерінің қалыптасу деңгейіндегі айырмашылық маңызды болмағанын көрсетті.

Анықтаушы тәжірибенің материалдары диагностикалық құзыреттілікті қалыптастырудың нақты жағдайын сипаттауға мүмкіндік берді. Осы сапаның нақты жағдайын көрсететін теориялық модельдің салыстырмалы талдауы келесі қорытындыға алып келді:

• 
  диагностикалық құзыреттіліктің бастапқы жағдайын өзгерту, идеалға жақындау үшін, тиісті әдіснама әзірлеу және оның тиімділігі мен әрекет ете алатындығын тәжірибеде тексеру қажет;
  
• 
  диагностикалық құзыреттілікті қалыптастырушы әдістерді сынақтан өткізу зерттеудің қалыптастырушы кезеңі бұрышының басы болуы қажет;
  

• 
  студенттерде қалыптастырудағы дидактикалық мазмұнды жүзеге асыру арқылы диагностикалық іс-әрекетті орындауда жоғары мотивацияны дамыту;
  
• 
  болашақ педагог-психологтардың теориялық-әдіснамалық даярлығын жоғарылату;
  
• 
  диагностикалық біліктерді жетілдіру;
  
• 
  диагностикалық құзыреттіліктің қалыптасқандығы динамикасы мен оның үздіксіз тәжірибе барысындағы көрінісін қадағалап отыру қажет.