Коммуникация

I l l  mapay
Мәдениеттер тоғысы және 
тогысу мәдениеті  (Ацпараттыц- 
реттеуші м щ сат т ағы  
мдтіндер арцылы жеке тулганы 
цалыптастыру)
§ 1.  Мәселенің қойылуы
Кітаптың  аты  айтып  тұрғандай,  ол  толығымен  мәдениетаралык, 
коммуникацияға,  яғни  мәдениеттер  тоғысына  арналған.  Бұл  бөлім 
де  сол  мәселеге  арналып  отыр.  Бірақ  мұндағы  басты  әңгіме  мәде- 
ниеттер тоғысы емес,  керісінше тоғысу мәдениеті жайында  болмақ. 
Тараудың  әуезді  атауымен  қатар  (дегенмен  оны  тым  ерекше  дей 
алмаймыз:  Р.  Якобсонның  «Поэзия  грамматикасы  мен  грамматика 
поэзиясы» кітабынан  кейін  бұл модель қораштау көрінді), тоғысу тіл 
мен  мәдениеттің  өзара  ықпалдастығы  саласына  көбірек  назар  ау- 
дарады.  «Қоғамдык, тұлғаны»  қалыптастыруда  бұл  саланың ықпалы 
аса зор болғанына  қарамастан, өте аз зерттелгені таңғалдырады.
Бұл  арна  өркениетті  қоғам деп  аталатын  әлемде  прогреске мүл- 
де жатпайтын әрқилы сөз құрсаудан тұратын түпнұсқалармен адам- 
ды  қоршап  алады:  «өркениеттілік»  қаншалықты  жоғары  болса,  сөз 
де соншалықты  көп.
Осыған орай, екі түрлі лебіз ойға оралады. Бірі -  менің бала күн- 
нен  бергі  досым  Алик  Карельскийдің  жарыққа  шықпаған  өлеңінің 
бірінші  жолдары  (филология  ғылымдарының докторы,  профессор, 
әдебиет сыншысы,  аудармашы,  ақын  Альберт  Викторович  Карель­
ский,  1994 жылы  кенеттен дүние салды):
«Человека всегда окружают слова:
Иногда -  как смола,  иногда -  как трава».
(Әрқашанда адамды сөз қоршаған 
Кейде қара шайырдай, кейде шептей).
Екіншісі  -   неміс  әдебиетінің  классигі  Э.Т.А.  Гофманның:  «Мә- 
дениет  өскен  сайын,  бостандық та  азая  бермек»  («Je  mehr  Kultur, 
desto weniger Freiheit») деген  пікірі.
278

Демек,  адамды  үнемі  сөз  қоршап  жү- 
реді,  сөз  көбейген  сайын  еркіндік  азаяды, 
бірақмәдениетартады.  Бізді  қоршаған сөз- 
дер  мен  мәтіндер,  сансыз  хабарландыру- 
лар,  нүсқаулықтар,  үндеулер,  инструкция- 
лар  мен  постерлер,  плакаттар  біздің 
мінез-күлқымызды  реттеп  қана  қоймайды, 
әрбір  қадамымызды  анықтайды,  тек  ңана 
ақпараттандырмайды,  сонымен  бірге  тый- 
ым  салады,  рұқсат  береді,  оятады,  сақтан- 
дырады, өтінеді, қорқытады, үміттендіреді, 
сондай-ақ  біздің  өмір  сүру  салтымызды, 
менталитетімізді,  ұлттык,  мінезімізді  анық- 
тайды. Демек,  әлеуметтік  әлемді,  бізді  бұл 
әлемнің  өкілі  ретінде  нацты  түлға  етіп  қа- 
лыптастырады.
Шын  мәнісінде,  біздің  қоғамдық тәрті- 
біміз  бен  әлеуметтік  «имиджіміз»  (қазір 
орыс тілінде  осылай  сөйлеу  әдетке  айналған)  біз  түйсініп  болмай- 
тын  қағидалармен  айқындалады.  Ол  ережелер  бізге  сол  сәтте  сол 
жерде  нені  жасау,  нені  жасамау керек екеніне жол  сілтейді.
Демек,  тоғысу  мәдениеті  -   адамға  ақпараттық-реттеу  лексика- 
сының мәдени  ықпалын ашушы  метафора.
Тілдің  бұл  қабаты  аса  ауқымды  және  алуан  түрлі  («мәдениет 
көбейген  сайын...»),  сол  себепті  де  бүл  жүмыста  оның  кейбір  тур- 
лер! -  бейнені толықтыру мақсатында және оған назар аударту үшін 
ғана үстірт аталып өтіледі. Ал  қалғандарына  жан-жақты тоқталатын 
боламыз.

жүктеу/скачать 11,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: