Коммуникация

Төменде берілген мысалдар ағылшын халңы мүмкіндігі шектеу- 
лі әлеуметтік топтардың құқығын қорғау мақсатында тіл арқылы 
олардың көңіл күйіне жағымсыз эсер ететін үғымдарды қолданбауға 
тырысады:
invalid > handicapped > disabled > differently-abled > physically 
challenged [мүгедек > физикалық > ақыл-ой кемістігі > жарымжан 
> өзге де мүмкіндігі шектеулі > өзінің физикалык, жағдайына 
қарамастан бар қиындықты жеңіп шыққан адам; 
retarded children > children with learning difficulties [ақыл-ой 
кемістігі бар балалар > оқытуда қиындық тудыратын бала- 
лар;
old age pensioners > senior citizens [зейнет жасындағы кісілер > 
үлкен кісілер];
poor > disadvantaged > economically disadvantaged [кедейлер > 
мүмкіндіктері аз > материалдық жақтан қысым көрушілер]; 
unemployed > unwaged [жүмыссыздар > жалақы алмайтын 
адамдар];
slums > substandard housing [қаланың лас, шеткергі, қараңғы 
жерлері > стандартқа жауап бермейтін баспана]; 
bin man > refuse collectors [қоқысты ақтарып жүрген адам > қа- 
жетсіз заттарды жинаушы адам]; 
natives > indigenious population [жергілікті тұрғындар > ежелгі 
тұрғындар];
foreigners > aliens, newcomers [шетелдіктер > бейтаныс адамдар;
шеттен келгендер, бұл жердің турғындары емес]; 
foreign languages > modern languages [шет тілдері > қазіргі заман 
тілдері];
short people > vertically challenged people [ортадан томен бой- 
лы адамдар > өзінің тік бағыттағы пропорциясы бойынша 
қиындықты жеңіп шыққан адам]; 
fat people > horizontally challenged people [толық адамдар > 
өзінің көлбеу бағыттағы пропорциясы бойынша қиындықты 
жеңіп шыққан адам];
third world countries > emerging nations [үшінші әлемнің мемле- 
кеттері > жаңадан пайда болушы ұлттар]; 
collateral damage > civilians killed accidentally by military action 
[бірге ілесе жүретін шығындар > соғыс кезінде кездейсоқ 
қаза тапқан бейбіттұрғындар];
killing the enemy > servicing the target [дұшпанның көзін жою > 
дәл көздеп ату].
Жануарлар әлеміне ңатысты антропоцентризмге жол бер- 
меу үшін, адамзат баласымен бірге осы ғаламшарда өмір сүру- 
ге тең құқы бар өзге де дүниелердің бар екенін айқындау үшін

ағылшын тілінде цолданылатын pets [үй жануары] сөзінің орнын 
animal companions [жануарлар дүниесі] сөз тіркесі, сондай-ақ house 
plants > botanical companions [үй өсімдіктері > өсімдіктер дүниесі, 
өлі табиғаттағы заттар - mineral companions [минералдар дүниесі] 
тілдік бірліктері қолданысқа түскен. Өйткені мұндағы pets сөзінің 
астарында осы үй жануарларының иесі бар деген астарлы түсінік 
жатыр.
Сұлулықты, жанға жайлы дүниелерді ұсқынсыз, жайсыз нәр- 
селермен салыстыру саяси әдептілікке жатпайды. Осындай саяси 
әдептілікке жатпайтын нәрселер lookism (look сөзі ағылшын тілінде 
«көру, тексеру») деген мағынаға ие болған - favouring the attractive 
over less attractive [сүйкімсіз нәрсеге қарағанда тартымды, суйкімді 
нәрселерді артық көру]. (Ең бастысы, негізгі lookist «ұлы эстетист» 
болған сияқты, өйткені Оскар Уайльд өзінің эстетикалык, принцип- 
терімен сулулык, әлеміне табынған).
Саяси әдеп мәселесі ағылшын тілінде кеңінен таралғанымен, 
тілдегі мәдениеттілікті сақтау үшін қалыптасқан тілдік бірлік- 
тердің кейбірі адамның күлкісін (history [тарих] сөзін herstory 
түрінде айту) тудырды. Нәтижесінде «саяси әдептіліктің тиімділі- 
гі» төмендеп, кейде мүлде керісінше жағдайлар да кездесіп
қалады.
Чикагодан шыққан жазушы және актер Джеймс Финн Гард­
нер халык, арасына кең таралған, танымал ертегілерді саяси эдеп 
принципін үстанып, қайта жазып шығады. Жазушының кітабы 
«Politically Correct Bedtime Stories» деген атаумен Нью-Йорк, То­
ронто, Оксфорд, Сингапур және Сиднейде бір уақытта басылып 
шыңты. Нәтижесінде ертегілер жинағы нөмірі бірінші бестселлер 
кітапқа айналды.19
Осы кітаптың алғы сөзінде автор халық саяси әдептілікті бүр- 
малады деген кінә артпас үшін (бұл жерде де юморға жол 
беріледі) алдын ала ескертеді: «If, through omission or commis­
sion, I have inadvertently displayed any sex­
ist, racist, culturalist, nationalist, regional- 
ist, ageist, lookist, ableist, sizeist, speciesist, 
intellectualist, socioeconomicist, ethnocen- 
trist, phallocentrist, heteropatriarchialist, 
or other type of bias, as yet unnamed, I 
apologize and encourage your suggestions 
for rectification».
«Саяси сыпайылық» негізінде жазылған 
ертегілер арнайы комментарийді қажет етпейді. Төменде ертегіден 
алынған үзінділер абсурд дәрежесіне дейін жеткізілген саяси әдеп 
үрдісініңжүйелілігін көрсетеді.

жүктеу/скачать 11,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: