Конференция материалдары
Türkiye’de ve Kazakistan’da terim çalışmaları ve terim yapma yolları
жүктеу/скачать 3,73 Mb. Pdf көрінісі
|
zhinak akhmet baitursynov konferentsiia1
| Türkiye’de ve Kazakistan’da terim çalışmaları ve terim yapma yolları.
Türkiye’de terim çalışmaları farklı dönemler içerisinde ele alınmaktadır. “Klasik dönem”, “Tanzimat dönemi”, Meşrutiyet dönemi”, “Milli edebiyat dönemi”, “Cumhuriyet dönemi”. Cumhuriyet dönemindeki çalışmalar da kendi içinde genellikle 1923-1945 arası, 1945-1980 arası, 1980 sonrası şeklinde ele alınmaktadır [6, 1289- 1307]. Kazak Türkçesindeki terim yapma çalışmaları da farklı dönemler halinde ele alınır: 19. yüzyılın ikinci yarısı ile 1910’lu yıllar arasını içine alan dönem; 1910-1930 arası; 1940-1950 arası; 1950-1970 arası; 1970’li yıllarla 1990’lı yılların ikinci yarısına kadarki dönem; 1990’lı yıllar sonrası [7, 68-84]. Türkiye Türkçesinde de Kazak Türkçesinde de terim yaparken bazıları sıklıkla bazıları daha seyrek olarak başvurulan yollar şunlardır: 1. Dil içi terim yapma yolları. A. Dilin var olan kaynaklarının kullanılması yoluyla terim yapma. Bu başlık altında şunlar yer almaktadır. a. Çok anlamlılık: cep telefonu, döner kavşak, b. Anlam aktarımı: fizikte: dalga, biyolojide: çekirdek. c. Benzetme. ç. Düz değişmece: teker -araba, Brüksel’den sesler -Avrupa Birliği. d. Eğretileme: fare ‘bilgisayar’, köprü ‘diş hekimliği’. e. Eş adlılık: yüz ‘matematik: sayı; anatomi: yüz, çehre; spor: yüzmek; deri yüzme işi. B. Dilin var olan kaynaklarının değişimi yoluyla terim yapma. a. Dönüştürme: sıra dağ ‘coğrafya’, temel sayı ‘matematik’, kıkırdak doku ‘biyoloji’. Sıra, temel, kıkırdak sözcükleri sıfat olarak kullanılmıştır. 7 b. Sıkıştırma: ba. Sözcüklerin ilk harflerinden terim oluşturma yoluyla . T.C. (Türkiye Cumhuriyeti), KR (Kazakstan Respublikası), TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi), TürkPA (Türk Tildes Memleketter Parlamenttik Assembliyası), vs . bb. Kısaltma : otomobil>oto, metropolitan>metro. bc. Kırpma/Kısalama : Daha çok yabancı terimlerde görülür. exposition>expo, motor + pedal > moped. bç. c. Türetme: İşlek yapım ekleri ile kök ve gövdelerden terim yapmaktır. Örnek: öl- üm, öl-im; aç-mak, aş-uv, vs. ç. Özel adlardan terim yapma. İcat veya keşifte bulunanların adlarıyla yapılır: Behçet sendromu, Holter cihazı. d. Birleşik sözcüklerle terim yapma. Tek sözcükle ifade edilemeyen durumlarda daha sık kullanılır. akçaağaç, atardamar, yerçekimi, çekyat, tutkal. C. Yeni kaynakların kullanılmasıyla terim yapma: a. Oluşturma: Bilim ve teknolojide yeni ortaya çıkan kavramları adlandırmak üzere terim yapma yoludur. Terimler yeniden oluşturulabildiği gibi genel dilden ya da başka dillerden ödünç de alınabilir. buvın (sözlük anlamı: eklem, terim anlamı: hece), jalğav (sözlük anlamı: ip parçası, terim anlamı: bağlama edatı), vs [8, 46-58]. 2. Diller arası/çeviri odaklı terim yapma. Piston>itenek, computer > bilgisayar, virüs (viroloji)>virüs (bilgisayar), 3. Halk ağzından sözcük aktarmak yoluyla terim yapma. alka (sözcük anlamı: halka, gerdanlık; terim anlamı: kurul, heyet). 4. Tarihi Türkçe metinlerden sözcük aktarma yoluyla terim yapma. Az kullanılır. jasavıl (sözlük anlamı: bekçi; terim anlamı: yüzbaşı). 5. Çağdaş Türk lehçelerinden yararlanma yoluyla terim yapma. acı taş (TT), aşuvtas (KazT), åççiktåş (ÖzT), açutaş (TaT), açuu taş (KırT). 6. Dilin dış kaynaklarını kullanarak terim yapma. Doğrudan yabancı bir dilden veya uluslararası diye kabul edilerek bir yabancı dilden alınan terimler: жүктеу/скачать 3,73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|