Ұлттық деңгейде жұмыспен қамтуға жәрдемдесу жөніндегі саясат

268
Қазақстан экономикасының трансформациясы
1) жастар практикасы – техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, 
жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру бағдарламаларын 
іске асыратын білім беру ұйымдарының 29 жастан аспаған түлектері алған 
кәсібі (мамандығы) бойынша бастапқы жұмыс тәжірибесін жинақтау мақса-
тында жүзеге асыратын еңбек қызметінің түрі;
2) әлеуметтiк жұмыс орны – жұмыс беруші халықты жұмыспен қамту орта-
лығымен шарт негізінде жұмыссыздардың еңбек ақысын субсидиялау 
арқылы оларды жұмысқа орналастыру үшiн құратын жұмыс орны;
3) кәсіптік бағдарлау – адамның кәсіби білімін, дағдыларын, қызығушы-
лықтарын және еңбек нарығының қажеттіліктерін ескере отырып, кәсіп 
таңдауда, кәсіп түрін ауыстыруда және біліктілігін арттыруда практика-
лық көмек көрсетуге бағытталған өзара байланысқан іс-шаралар кешені;
4) қоғамдық жұмыстар – қызметкердiң алдын ала кәсiптік даярлаудан 
өтуiн талап етпейтiн, олардың уақытша жұмыспен қамтылуын қамтама-
сыз ету үшiн халықты жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі жергілікті 
атқарушы органдар ұйымдастыратын әлеуметтiк пайдалы бағыттағы 
еңбек қызметiнiң түрлерi;
5) жұмысшылардың төрт санаты бойынша жұмыс орындарына квота 
белгілеу:
•  ауыр жұмыстарды, еңбек жағдайлары зиянды, қауіпті жұмыс орында-
рын есептемегенде, жұмыс орындары санының екіден төрт пайызға 
дейінгі мөлшерiнде мүгедектер үшiн жұмыс орындарына квота белгiлеу;
•  пробация қызметінің есебінде тұрған адамдарды жұмысқа орнала-
стыру үшін жұмыс орындарына квота белгілеу;
•  бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған адамдарды 
жұмысқа орналастыру үшін жұмыс орындарына квота белгілеу;
•  ата-анасынан айырылған немесе кәмелеттік жасқа толмаған түлек-
терін жұмысқа орналастыру үшін жұмыс орындарына квота белгілеу;
6) кәсіпкерлік бастамашылыққа жәрдем – бұл азаматтардың еңбек және 
кәсiпкерлiк бастамашылығын қолдау, олардың нәтижелi, шығармашылық 
еңбекке қабiлетiн дамытуға жәрдемдесу мақсатында жұмыссыздарды 
және өзін-өзі жұмыспен қамтығандарды кәсіпкерлік негіздеріне оқыту, 

269
Қазақстан еңбек нарығын құқықтық реттеу: проблемалары және шешімдер
жобаны сүйемелдеу бойынша сервистік қызметтер көрсету, қайтарымды 
негізде микрокредиттер беру арқылы жүзеге асырылады;
7) жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шаралары шеңберінде қоныс 
аударатын адамдарды мемлекеттік қолдау, бұл адамдардың және олардың 
отбасы мүшелерінің қоныс аударуына, соған байланысты шығыстардың 
орнын толтыруға субсидиялар беру, қызметтік тұрғын үй немесе жатақха-
налардан бөлме беру, сондай-ақ жаңа тұрғылықты жерде жұмысқа орна-
ласуға жәрдемдесуді қамтиды;
8) кәсіптік даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыруды қамтитын 
оқытуға жіберу;
9) бiрiншi рет жұмыс iздеп жүрген (бұрын жұмыс істемеген) және біліктілігі 
жоқ, жазғы демалыс кезеңінде студенттер және жалпы білім беретін мек-
тептердің жоғары сынып оқушылары үшін жұмыспен қамту орталықта-
рының жұмыс ұсынуы.
Заң нормаларын іске асыруда елеулі проблема жұмыспен қамту мәселе-
лері бойынша ведомствоаралық үйлестірудің жеткіліксіз деңгейі және 
оның заңнамалық деңгейде болмауы.
«Халықты жұмыспен қамту туралы» Заңның 7-бабына сәйкес, халықты 
жұмыспен қамту мәселелері бойынша өз құзыреті шегінде жергілікті 
атқарушы органдардың қызметін және халықты жұмыспен қамту 
жөніндегі уәкілетті орган (яғни Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау 
министрлігі) еңбек ресурстарын дамытуды үйлестіреді.
Дегенмен, біз жұмыспен қамту мәселелері тиісті министрліктердің 
көпшілігіне әсер етсе де, тіпті заң деңгейінде де ведомствоаралық үйлестіру 
жоқ екенін көріп отырмыз. Атап айтқанда, осы Заңның 3-бабында халықты 
жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағытта-
рына, оның ішінде:
1.  бiлiм беру жүйесiн еңбек нарығының қажеттіліктеріне және оның 
даму перспективаларына сәйкес кадрлар даярлауға бағдарлауға – бұл 
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің құзыреті;
2.  жұмыспен қамту саясатымен келісілген, қосымша жұмыс орында-
рын және мүгедектерді жұмысқа орналастыру үшін арнайы жұмыс 
орындарын ашуды ынталандыратын қаржы, салық және инвестиция 

270
Қазақстан экономикасының трансформациясы
саясатын жүргізуге бағытталған. Бұл Қаржы министрлігінің, Ұлттық 
экономика министрлігінің, Инвестициялар және даму министрлігінің 
құзырында.
Нәтижелі жұмыспен қамтудың заңнамалық кепілдіктерін қамтамасыз 
етуде Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 
2017–2021 жылдарға арналған бағдарламасы маңызды рөл атқарады
15
.
Жұмыспен қамтуға жәрдемдесу бағдарламасы шеңберінде келесі шара-
лар қарастырылған:
1) Бағдарламаға қатысушыларға техникалық және кәсіптік білім беру және 
қысқа мерзімді кәсіптік білім беру:
•  еңбек нарығының қажеттіліктерін ескере отырып, техникалық және 
кәсіптік білімі бар кадрларды даярлау;
•  еңбек нарығында сұранысқа ие біліктіліктер мен дағдылар бойынша 
қысқа мерзімді кәсіптік оқыту;
2) жаппай кәсіпкерлікті дамыту;
•  «Бастау-Бизнес» жобасы бойынша Бағдарламаға қатысушыларды 
кәсіпкерлік негіздеріне оқыту:
•  ауылдық және қалалық жерлерде кәсіпкерлік бастамаларды қолдау;
•  қалалар мен ауылдардағы несиелер/микрокредиттерді кепілдендіру;
3) еңбек ресурстарын ұтқырлығы мен жұмысқа орналасуына жәрдемдесу 
арқылы еңбек нарығын дамыту:
•  әлеуметтік кәсіптік бағдарлау, мамандықты таңдауға көмектесу, оқыту 
және жұмыспен қамту мәселелері бойынша кеңестер;
•  бос орындарды іздестіру және жұмысқа орналасуға жәрдемдесу;
•  әлеуметтік жұмыс орындарын құру;
•  жастар тәжірибесін ұйымдастыру;
•  қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру.
15
 Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 29 желтоқсандағы № 919 «Нәтижелі 
жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017–2021 жылдарға арналған 
бағдарламасын бекіту туралы» қаулысы және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 
жылғы 30 желтоқсандағы № 1136 «Мемлекеттік бағдарламалардың тізбесін бекіту және 
Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдерінің күшін жойғандығын тану туралы» 
қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы.

271
Қазақстан еңбек нарығын құқықтық реттеу: проблемалары және шешімдер
Сонымен бірге, кәсіпкерлік пен өзін-өзі жұмыспен қамтыған халық ара-
сындағы қарым-қатынас өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықты инсти-
туциялауды қажет етеді, бұл өз кезегінде қазақстандық қоғамның әлеу-
меттік маңызды сегменттерінде өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықтың 
кәсіпкерлік әлеуетін дамытуға бағытталған.
Бұл үшін өңірдегі кәсіби қауымдастықтардың дамуы – орта ғасырлардағы 
гильдиялар мен семинарлардың тәжірибесінен өтуі мүмкін. Корпора-
тивті, интеграцияланған және қоғамның функционалды негізде ұйым-
дастырған идеялары тарихтан белгілі. Бірақ бүгінгі күні бұл жақсы ұмы-
тылған тәжірибе жақсы қызметті атқара алады. Мысалы, Қазақстанның 
өңірлері киім дизайнерлерінің, интерьер дизайнерлерінің және декора-
торлардың, қолөнершілер мен кондитерлер қауымдастығын қалыпта-
стыру процесінде тұр. Орта ғасырларда «экономикалық адам» іс жүзінде 
барлық шаруашылық қызметі әртүрлі корпорациялар (семинар, гильдия, 
қоғамдастық) аясында өтті. Ортағасырлық қоғам жоғарыдан төменге 
дейін корпоративтік болды, сол кездегі адам әрқашан корпорациямен 
байланыста болды. Гильдиялар бір мезгілде прогреске және әлеуметтік 
бейбітшілікке үлес қосқан алғашқы өзін-өзі басқаратын кәсіби қауымда-
стық болды. Кейінірек гильдиялар, семинарлар, қауымдастықтар еркін сау-
даға, дербес өнеркәсіптік кәсіпорындарға, қызметкерлерге және жердің 
жеке меншігіне жол ашты. Уақыт өте келе синдикаттар, жұмысшылар 
одағы, қоғамдар және т. б. пайда болды
16
.
Менің ойымша, өзін-өзі жұмыспен қамтыған халық арасында кәсіптік 
қоғамдастықты қалыптастыру бағыттарын толықтыру тұрғысынан «Нәти-
желі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017–2021 
жылдарға арналған бағдарламасына» түзету енгізу қажет. Өзін-өзі жұмыс-
пен қамтыған азаматтардың кәсіптік бейімделуі арқылы 
 
өзін-өзі рет-
тейтін ұйымдарға берілуі мүмкін заманауи шындықтардағы гильдиялар 
мен семинарлардың ғасырлық тәжірибесін қолданып, біріктіру үдерісіне 
қолдау көрсету қажет.
Жалпы, өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықты институциялау маңызды 
міндеттерді шешеді:
16
 Хасенов М.Х. Еңбек қатынастары саласындағы бірлестіктер бостандығы құқығын қамта-
масыз ету бойынша Қазақстан Республикасының халықаралық міндеттемелерін орындау 
мәселелері//Қазақстан Халықаралық құқық қауымдастығының Хабаршысы, № 4 (40), 2017. 
71-79 бб.

272
Қазақстан экономикасының трансформациясы
•  өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықты салық салуға және әлеуметтік 
кепілдіктерді алуға байланысты заңды салаға аудару;
•  бұқаралық кәсіпкерліктің дамуына серпін беру (елдің ЖІӨ-дегі ШОБ 
үлесінің сәйкесінше өсуімен);
•  жергілікті деңгейде келіссөздер процесінің тиімділігін арттырады.
Осылайша, біз келесі қорытындыларды шығара аламыз:
1.  Қазақстан Республикасының заңнамасында жұмыспен қамтуды 
тиімді жүзеге асыру үшін жеткілікті шаралар бар, оның ішінде жастар 
тәжірибесін жүзеге асыру үшін жұмыс берушілермен әлеуметтік 
келісімшарттар арқылы қамтамасыз етілуі мүмкін;
2.  заңдар мен заңдар деңгейінде, сондай-ақ келісілген әлеуметтік-эко-
номикалық саясатты іске асыру арқылы мемлекеттік органдардың 
жұмыспен қамту саласындағы ведомствоаралық үйлестіруін және 
өзара іс-қимылын күшейту қажет.
3.  өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың арасында кәсіптік қоғамда-
стықты қалыптастыруға бағытталған құралдармен «Нәтижелі жұмыс-
пен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017–2021 жыл-
дарға арналған бағдарламасын» толықтыру қажет.

жүктеу/скачать 11,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: