Курсы: 1 Оқу семестрі: 1,2 Шымкент 2013
) Иллюстрациялы материалдар
жүктеу/скачать 0,63 Mb.
|
Тарих ответы
- Бұл бет үшін навигация:
- 6) Қорытынды сұрақтары
- 1) Тақырып№12. Қазақстан «Хрущев декадасы» және кеңестік экономикалық, әлеуметтік-саяси жүйенің дағдарысының күшеюі жылдарында (1954-1985жж.) 2) Мақсаты
- 3)Дәріс тезистері
| 4) Иллюстрациялы материалдар: карта
5) Әдебиеттер: 1. Абишев Г. Казахстан в Великой Отечественной войне. Алма-Ата, 1958 2. Балакаев Т.Б., Алдажуманов К.С. Қазақстан еңбекшiлерi – майданға. Алматы,1985 3. Қозыбаев М.К. Казахстан-арсенал фронта. Алма-Ата, 1970 4. Казахстан в период Великой Отечественной войны Советского Союза 1941-1945 г.г. Сб. документов и материалов. Алма-Ата,1975 5. Қазақстан тарихы. Очерктер. Алматы 1994ж 6. Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Алматы 2005ж. 7. Қазақстан тарихы 5 томдық 5-ші том. Алматы 2001ж. 6) Қорытынды сұрақтары: 1. Фашистік Германияның жоспарында Қазақстан қандай орын алған? 2. Қазақстан экономикасын әскери бағытқа ауыстыру процесі қалай жүргізілді? 3. Қазақстандықтар қандай майдандарда ерлік көрсетті? 4. Азат етілген облыстарға Қазақстан қандай көмек көрсетті? 5. Ұлы Отан соғысында кеңес халқының жеңісінің маңызы неде? 1) Тақырып№12. Қазақстан «Хрущев декадасы» және кеңестік экономикалық, әлеуметтік-саяси жүйенің дағдарысының күшеюі жылдарында (1954-1985жж.) 2) Мақсаты: соғыстан кейінгі жылдардағы қоғамдық-саяси өмірге, Сталиннің жеке басына табынушылыққа, 1946-1960 жж. республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуында тепе-теңдіктің болмауына сипаттама беру. 1970-80 жылдардағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуының тенденцияларын, қазақстандық қоғамның барлық саласында тоқыраулық көріністердің белен алуын көрсету. 3)Дәріс тезистері Республикадағы әлеуметтік-экономикалық және қоғамдық–саяси ситуация. Экономиканы бейбіт өмірге лайық қайта құру басталды. Еліміздің экономикасы ауыл шаруашылығын реформалау қолға алынды. КПСС ХХ съезі –Сталиннің жеке басқа табынуын айыптады. Экономиканы басқаруды реформалау халық шаруашылығын территориялық өндірістік басқару принципі енгізілді. Тың және тыңайған жерлерді игеру экономиканы экстенцифтендіру бағытының жалғасы болды. «Тың және тыңайған жерді игеру» елімізге экологиялық зардаптарын тигізді. Өнеркәсіп пен транспорттың дамуы күрт өсті қала құрылысын құрастыру өндірісімен жаңа қалалардың қалыптасуы өріс алды. Қоғамдық саяси өмірдегі «жылымық» пайда болды. Әміршіл -әкімшіл жүйелердің кемшіліктері көбейді. «Дамусыз өсу»-экономиканы басты сипатын болды. Елімізде тапшылық мәселесі өсті. Соғыстан кейін интеллегенцияны кудалау қайта басталып, «Бекмахановтың ісі» деген науқан ұйымдастырылды. Соғыс жылдарында ол белгілі тарихшылар А.П. Кучкин, А.М. Панкратова, Б.Д. Греков., Н.М. Дружининдермен бірге Қазақстан тарихын жазуға қатысты. 1947 жылы «Қазақстан ХІХ ғасырдың 20-40-шы жылдарында» атты кітабын жариялады. Осыдан соң болған ұлтшыл деген айып тағылып, 1952 жылы 2 желтоқсанда 25 жылға сотталды. Ғалымдар А. Жұбанов, Қ. Жұмағалиев, Б. Сүлейменов, Қ. Сәтпаев жазушылар М.Әуезов, Ю. Домбровский қудалауға ұшырады. Тіптен қазақ халқының ұлттық эпосы да айыпталып, «Қобылданды», «Ер Сайын», «Шора батыр», «Ер Едіге» сияқты тарихи жырларға тиым салынды. Ақын-жазушылардың творчествосына идеологиялық бақылау күшейтілді. 1949ж. 29 тамызында Семей полигонында ең алғашқы ядролық заряд жарылды. 1964 жылға дейін атмосферада 113 жарылыс жасалып, 1964 жылдан кейін сынай жер астында өткізіле бастады. Барлығы 143 жарылыс жасалды. Бұл жарылыстар Қазақстанға орасан зор экологиялық зардаптар алып келді. 1954 жылы Қазақстанда тың және тыңайған жерлерді игеру басталды. Тек 1954-1955жж. Екі жылдың ішінде ғана республикада 18 млн. гектар тың жерлер игерілді. Осының нәтижесінде астық өндіру артып, ол жыл басына шаққанда 2 мың га. жетті. Сонымен қатар тың игерудің жағымсыз жақтары да болды. 1960 жылға дейін Қазақстанда 9 млн. га жер жел эррозиясына ұшырап, құнарсызданды. 1954-1962жж. аралығында Қазақстанға Одақтың Еуропалық бөлігінен 2 млн. жуық адам көшіп келді. Республикада қазақтардың үлес салмағы 30 процент қана болып, қазақ тілінің сақталуына қатер төнді. Тоқырау кезеңі дейтін 1971-1985 жылдар аралығында Қазақстан экономикасы бұрынғысынша техникалық прогресске қабілетсіз, қарабайыр (экстентивті) әдіспен жұмыс істеді. Соның өзінде халық шаруашылығының дамуында кейбір келелі көрсеткіштерге қол жеткізді. Мәселен, осы жылдарда өндіріс және ғылыми өндірістер құрылымдарының саны 28-ден 162 дейін, оның ішінде кәсіпорындар 97-ден 610 дейін өсті. Энегетикада электр энергиясын өндіру одан әрі шоғырланып, орталықтандырылды. 1975ж. республиканың барлық кәсіпорындары дерлік бір орталықтан электр қуатымен жабдықталды. Шевченко қаласында шапшаң нейтронға негізделген аса ірі атом реакторы жұмыс істеді. Минерал тыңайтқыштар шығару 1,8 есе, сары фосфор өндіру 2,5 есе артты. Машина жасау және металл өңдеу саласындағы өсудің жылдық орташа қарқыны 12 процентке жетті. Республиканың машина жасау саласы машиналардың, механизмдердің, приборлар мен жабдықтардың 2 мыңнан астам түрлерін жасап шығарды. Республикада мұнай өндіру бесжылдықта 1,8 есе, ал газ өндіру 2,5 есе артты. Бұл көрсеткіштер оныншы және он бірінші бесжылдықтарда да кеміген жоқ. 1980 жылы 250-ге жуық кәсіпорын, ірі өндірістер мен цехтар қатарға қосылды; өндірістің жаңа салалары пайда болды; өнімнің 700-ден астам түрін шығару, оның ішінде 150 жаңа түрін шығару елімізде тұңғыш рет игерілді. Өнеркәсіп өнімі 18,3 процент артып, 22 миллиард сомға жуық болды; астық өндіру мұның алдындағы бесжылдықпен салыстырғанда 27 процент, ал астық дайындау 33 процент артты. Әсіресе, 1979 жылы үлкен табыстарға қол жетті. Сол жылы Республика 1 млрд. 262 млн. Пұт немесе 20 миллионнан астам тонна астықты мемлекет қоймасына құйды. Дегенмен, бұл жылдарда бірыңғай халық шаруашылығы жүйесіне әбден кірігіп кеткен республика экономикасы қалыпты да қарқынды дами алған жоқ. Өнеркәсіп өнімінің кейбір түрлерін өндіру жөніндегі жекелеген экономикалық көрсеткіштер бойынша жоспарлық тапсырмалар орындалмады. Өндірісті жоспарлауда кемшіліктерге жол берілді, жаңа өндірістік қуаттар кешігіп іске қосылды. Жоспарлық, технологиялық және еңбек тәртібін бұзушыларға жол берілді, ғылым мен техникалық жетістіктері өндіріске жеткілікті дәрежеде тез енгізілмеді. Осы жылдарда мәдениет саласының материалдық техникалық негізін нығайтуда біраз жұмыстар жүргізілді. Республикада мәдени объектілердің құрылысы жаңа типтік жоба бойынша, мектеп пен мәдениетің мекемелерінің алдына өмірдің өзі қойған жаңа талаптар ескеріле отырып жүргізілді. Алматыда Қазақ политехникалық, Энергетика институттары, Халық шаруашылығы институты жақсы жабдықталған жаңа үйлерге көшті. Республика астанасында Университет қалашығының құрылысы жүргізілді. Тоғызыншы және оныншы басжылдық жылдарында жаңа баспалар құрылды. Бұлар –«Қайнар», Қазақ Совет Энциклопедиясы, жастарға арналған «Жалын», «Өнер» баспалары. Республикада жылма-жыл қазақ, орыс, ұйғыр, неміс, корей тілдерінде 30 миллиондай дана таралыммен 2 мыңға жуық кітап шығып тұрды. Бір жолғы таралымы 5 миллион данамен 415 газет, ондаған журнал шығарылды. 1970ж. қарсы телевизия республиканың барлық облыстарына дерлік енді. Телевизия бағдарламаның тәуліктік орташа көлемі 270 сағатқа дейін артты. Қазақстанда телевизияның 15 программалық орталығы және осынша студиясы, сондай-ақ телевизия бағдарламасын таратып және қабылдап алып қайта тарататын тарату жүйелері істеді. 4 республикалық және 19 облыстық бағдарламалар арқылы радио хабарлары қазақ, орыс, ұйғыр, корей тілдерінде жүргізілді. 1977 ж. республикада жоғары оқу орындарының саны 50-ге, ал арнаулы оқу орындарының саны 220-ға жетті. Жоғары оқу орындары мен техникумдарда 500 мыңдай студент оқыды. Республика халқының әрбір 10 мың адамына 160 студенттен келді. Бірақ экономикадағы тежеу мен тоқырау құбылыстары қоғам өмірінің басқа жақтарына да салқының тигізбей қоймады. Келеңсіз процестер әлеуметтік саланы мықтап шарпыды. Әлеуметтік — мәдени саланы дамытуға қаржы бөлудің "қалдықтық принципі" қалыптасты. Тоқырау жылдары деп айдар тағылған кезеңде барлық жерлердегі сияқты Қазақстанда да ел бақару ісінде жағымпаздық, парақорлық, рушылдық, жершілдік сияқты көптеген келеңсіз құбылыстар кеңінен орын алды. Бұл жылдары ұлт саясатында, әлеуметтік-экономикалық және кадр мәселелерінде көптеген ауытқушылыққа, бұрмалаушылыққа жол берілді. Жалпы барлық кеңес қоғамы үшін бұл кезде қоғамдык ойдың мәні өзгеріп, сөз бен істің арасында алшақтық, қайшылық кең өріс алды. Республиканың басшы органдарына орталықтан басшы кадрлар жіберу кеңінен орын алды. Оларды қызметке жібергенде жергілікті жерлердің пікірі, республиканың тарихи жағдайы, оның дәстүрлерімен санаспады. Мұндай жағдай 1986 ж. желтоқсан айында Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Д.А. Қонаев жолдасты орнынан алынған кезде айрықша көзге түсті. Пленум мәжілісі 18-ақ минутқа созылды. Осы уақытта Д.А. Қонаевты орнынан алып, оның орнына Мәскеуден жіберілген Г.В. Колбин сайланды. Мұның өзі қайта құрумен, демократиядан үлкен үміт күтіп отырған республика халқының, соның ішінде қазақ жастарының наразалылығын туғызды. Пленум өткеннен кейінгі екінші күні орталық Партия Комитеті үйі алдындағы алаңға өздерінің Пленум шешімімен келіспейтіндегін білдіру үшін жұмысшы және студент жастар, оқушылар т.б. жиналды. Олардың қолдарында ұстаған ұрандарының арасында "Әр халықтың өз ұлттық көсемі болуы керек" деген ұрандар болды. Мұндай көсемнің Қазақстанда тұратын орыс халқы өкілдерінен де болуы мүмкіндігі айтылды. Алаңда болып жатқан жағдай, республика басшылары соның ішінде Г.В. Колбиннің ойында қазақ жастарының арасында елдегі социалистік құрылысқа қарсы астыртын әрекет, ұлтшыл ұйым бар деген пайымдаумен арам пиғылды тұғызды. Үрейленген партия басшылығы Мәскеудің мақұлдауымен Алматыға басқа жерлерден арнайы әскер бөлімдері шақырылды. Қалада қақтығыстар басталып, жастар қатты зардап шекті. Олардың барлығы ұлтшыл деп айыпталды. 1987 ж. 14 наурызда өткен Қазақстан Компартиясы Орталық Комитеті Пленумының шешіміне сәйкес партия ұйымдарын тазалау басталды. Жергілікті кадрларды қуғынғы салған Г.В. Колбин Орталық Партия Комитеті бюро мүшелерінің пікірлерімен санаспады, олардың талаптарын, қабылдамады, мәселелерді көп жағдайда өз еркімен шешті. 1989 ж. Г.В. Колбин басқа жұмысқа ауысып, Мәскеуге кетті. Оның орнына 1989 ж. шілдеде Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы болып Н.Ә. Назарбаев сайланды. Қайта құру арқасында қазақ халқы өзінің тарихы, ұлттық қайта дамуы, тілі, мемлекеттік егемендік алу жөнінде талаптарын қоя бастады, бұл мәселелер жаңа қырынан көрініс тапты. Тарихымызда 1970-1980 жылдар тоқырау кезеңі деген атаумен белгілі. Сәл алдын 20-жылдан кейін коммунистік қоғам құруды уәде еткен партия басшылығы 1977 ж. Конституцияда кемелденген социализм қоғамын жариялады. Кеңес Одағының барлық территориясында ұлттық проблемалар елде қылмыс, коррупция күшейіп кетті. Ел бұрынғы басқару жүйесімен келісе алмады. 1985ж. елде қайта құру басталды. Демократияның алғашқы қарлығаштары қазақ жастары болды. Тарихымызда 1986 ж. желтоқсан оқиғасы қазақтардың өзін-өзі басқаруға, тәуелсіздікке ұмтылуындай баға алады. жүктеу/скачать 0,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|