Курсы: 1 Оқу семестрі: 1,2 Шымкент 2013
Қазақстан жеріндегі алғашқы қауымдық құрылыс
жүктеу/скачать 0,63 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тас ғасыры және оның кезеңдері.
| Қазақстан жеріндегі алғашқы қауымдық құрылыс.
Қазақстан жеріндегі ежелгі адамның іздері ерте палеолит дәуіріне жатады. Ежелгі адамдардың тұрақтары табылып, зерттелуде. Археологиялық деректер бойынша Африка, Үндістан, Жұңғо жерлерінде адам мекендеген кезде бүгінгі Қазақстанның оңтүстігінде де адамдар тіршілік еткен. Археологиялық қазбалардың нәтижелері көрсеткендей, оңтүстік өңіріндегі Қаратау жоталары мен Сыр бойындағы Бетпақдаладағы қаптаған аңдардың, қажетті тамақ пен су көздерінің, өзеңдер жағасындағы жақсы орындардың көптігі мұндағы адамдардың күн көруі үшін мейлінше қолайлы болды. Арыстанды, Шаян, Боралдай өзендерінің басынан тас дәуірінің құралдары табылған мекендердің санының өзі қазір отыздан асып отыр. Адамдардың шығуы, оның дамуы мен еңбек қызметінің тарихы жер бетінде бір-біріне ұқсас жүрді. Тас ғасырының палеолит, мезолит, неолит кезеңдеріне байланысты өзіндік ерекшеліктерімен көзге түсетін археологиялық деректер мен қоныс тұрақтар еліміздің оңтүстік аймақтарынан табылды. Жер бетіндегі ең алғашқы адам қалдықтары Кениядағы Олдувай шатқалынан табылды. Бұл ежелгі адамды зерттеушілер оның тұрпатына және жанынан табылған тас құралдарға қарап оны «епті адам» деп атады (Homo habilis). Олардың еңбек құралдары, негізінен бір жағы сүйірленіп келген, ал екініші жағы қолға ұстауға ыңғайлы болу үшін әдейі доғалдандырылған жұмыр тастан болған. Адамдардың келесі даму кезеңіндегі жандарды ғалымдар «тік жүретін адам» (Homo erectus) деп атады. Олардың ғылымға белгілі өкілдері питекантроп және синантроп. Адам дамуының келесәі сатысы – неандерталь адамы. Бұл адамды «қазіргі адам» (Homo sapiens) деп атайды. Қоғамның дамуы баяу жүрді. Өйткені адамдар көп уақытын тамақ іздеумен өткізді. Дегенмен, адамзаттың жетілу құбылыстары да жүріп жатты. Әр ұрпақ өзінен бұрынғылардың тәжірибесіне сүйене отырып, тамақ табу әдістерін жетілдіріп отырды. Тас ғасыры және оның кезеңдері. Алғашқы қауымдық құрылыс табылған материалдарына қарай үш кезеңге бөлiнедi. Олар: тас дәуiрi, қола дәуiрi, темiр дәуiрi. Тас дәуiрi үш кезеңге бөлiнедi: палеолит (ерте тас дәуiрi), мезолит (орта тас дәуiрi), неолит (жаңа тас дәуiрi).Палеолиттiң өзi үшке бөлiнедi: ерте палеолит, орта палеолит, кейiнгi палеолит. Палеолит дәуiрiнiң еңбек құралдары алғаш рет Оңтүстiк өңiрде (Жамбыл облысындағы Қаратау қаласының солтүстiк шығысында), Талас ауданы орналасқан жерде Бөрiқазған және Тәңiрқазған деген тұрақтардан табылды. Оны 1958 жылы археолог Х. Алпысбаев зерттедi. Оңтүстiк Қазақстан облысының территориясындағы Қошқорған, Шоқтас, Қозыбай деген тұрақтардан палеолит ескерткiштерi табылды, оны зерттеуде археолог, тарих ғылымдарының докторы, профессор Ж.Таймағамбетов ерекше үлес қосты. Бұл жерлерден табылған көне тас дәуiрiнiң еңбек құралдары тастан жасалған екi қырлы және бiр қырлы шапқылар, ауыр тас сынықтары, iрi ұра тастар-нуклеустер болып бөлiнедi. Кейiнгi палеолит б.з.б. 35-30 мыңжылдықтардан б.з.б. 12-10 мыңжылдықтардың аралығын қамтиды. Бұл уақыт жер шарының барлық климаттық аймақтарына адамның кеңiнен тарай қоныстануымен және нәсiлдер мен нәсiлдiк топтардың прогрестiк құрылуымен, рулық қауымның қалыптасу үрдiсiмен, адам ұжымының қоғамдық ұйымдасуының өзiне тән алғашқы нышаны ретiнде рудың шығуымен тiкелей байланысты болды. Осы кездерде рулық ұйым барлық жерлерде ана тектес және шеше жағынан топтасты, ал әйелдер қауымда үстем жағдайда болды деп топшыланды. Б.з.д. 12 мыңжылдықтан 5 мыңжылдық аралығын қамтыған орта тас дәуiрi болып саналатын мезолит кезеңiндегi жетiстiк садақ пен жебенiң кең қолданылуы болып табылады. Еңбек құралдарының жетiлдiрiлуi өндiргiш күштердi өркендетiп, қоғамның алға жылжуына жол ашты. Жаңа тас дәуiрi деп аталатын неолит кезеңi шамамен б.з.д. V-III мыңжылдықтар аралығын қамтиды. Бұл дәуiрдiң негiзгi жетiстiгi болып жер және мал шаруашылығын игеру болды. Сондай-ақ неолит кезеңiнде басқа да мәдени-тұрмыстық жаңалықтардың шығуы, атап айтқанда кен өндiру, қыш құмыра iсi қоғамның дамуына өз ықпалын тигiзбей қоймайды. Энеолит дәуiрi б.з.д. II-I мыңжылдықтар арлығын қамтиды. Энеолит дәуiрiнде климат ылғалды болды. Сол арқылы iрi сүтқоректiлер санының күрт өсуiне жағдай жасалды. Энеолиттiк кешендер оңтүстiк өңiрлерде неғұрлым көп кездеседi. Оларда мыс құралдарының енгiзiлуi егiншiлер мен малшыларға өндiрiстi дамытуда елеулi табыстарға қол жеткiзуге мүмкiндiк бердi. Қазiргi кезде Қазақстан жерiнде 500-ден аса неолиттiк және энеолиттiк ескерткiштер табылды. Неолит тұра?тары орналасу сипатына қарай 4 түрге бөлiнедi: бұлақ бойындағы, өзен жағасындағы, көл жиегiндегi және үңгiрдегi тұрақтар. Қазақстан жерiнде көбiрек тарағаны бұлақ бойындағы тұрақтар. Неолиттiк тұрақтар: Оңтүстiк Қазақстан облысының Түлкiбас ауданындағы Қараүңгiр тұрағы., Батыс Қазақстандағы Шатпақкөл, Құлсары II –IV, Шаңды ауыл, Қайнар, Жыланқабақ, Сарықамыс, Шаянды т.б. Адамдардың металл қорыту iсiн меңгеруi қоғамның алға басуына жол ашты. Қола дәуiрiнде егiншiлiкпен бiрге мал шаруашылығы пайда болды. Археологтардың мәлiметi бойынша қола дәуiрiнде мыс, алтын, қалайы, күмiс қорытылып одан әрi түрлi қару-жарақ, зергерлiк бұйымдар жасалды. Қола дәуірінде Қазақстанды, Орта Азияны және Сібірді тегі бір Андронов мәдениетіне жататын туыс тайпалар мекендеді. Алғашқы ескерткіштердің табылған жері Сібірдің Оңтүстігіндегі Ачинск қаласы маңындағы Андроново селосының атына қарай бұл археологиялық мәдениет ғылымда шартты түрде «Андронов мәдениеті» деп аталады. Андронов мәдениеті үш кезеңге бөлінеді. Ерте қола дәуірі-б,з,д, ХVІІ- ХVІғ.ғ. Орта қола дәуірі ХV –ХІІғ.ғ. кейінгі қола дәуірі-б.з.д. ХІІ-VІІІғ.ғ. Орталық Қазақстанда Андронов мәдениетінің 180-нен астам ескеркіштері табылған. Нұра ескерткіштері ерте қола дәуіріне, Атасу ескерткіштері орта қола дәуіріне, Беғазы-Дәндібай ескерткіштері кейінгі қола дәуіріне жатады. Қазақстанның солтүстігіндегі Арқайым, батысындағы Тастыбұлақ, Оңтүстік пен Жетісуда Тамғалы. Қарақұдық, Таутары, Тегіскен және Шығыс Қазақстаннан табылған көптеген ескерткіштер осы қола дәуіріне жатады. Андронов тайпалары мал шаруашылығымен және егіншілікпен айналысты. Металл қорытуды үйрену үлкен алға басқандық болды Олардың еңбек құралдары мен қару-жарағы негізінен мыс пен қалайының қоспасы-қоладан жасалғандықтан бұл дәуір қола дәуірі деп аталады. Металлургияның негізгі орталықтары Шығыс және Орталық Қазақстанда болды. Андроновтықтар көкке, күнге және отқа табынды, о дүниелік өмір бар деп сенді. Өлгендерді арнайы молаға жерлеп, олардың қасына ыдыс-аяқ, қару-арақ және тағам қойды. жүктеу/скачать 0,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|