Қазақ әдебиеті пәнінің мұғалімі:
- Пушкиннің лирикалық өлеңдері Абайдың жүрегіне
тіпті жақын келді. Сондықтан Абай дүниежүзілік
әдебиеттің асыл ескерткіші – «Евгений Онегинді» қазақ
тіліне аударады. Олардың көбі – Онегин мен Татьяна
арасындағы хаттар. Онегин мен Татьяна бейнесінен
Абай бірін-бірі сыйлап, риясыз сүйген жас жігіт пен
қыздың тіршілік талқысының себептерімен қосыла
60
алмай, оның күйін танытады. Осы кезде 3-4 оқушы
кезекпен Татьянаның хатын оқиды (кәртішкелер).
Орыс әдебиеті пәнінің мұғалімі:
-
«Татьяна запела в степи» потому что внутренний
строй ее письма стал близок сердцу казахской
молодежи. И посредником был Абай.
(Чтение отрывка из произведения М.Ауезова «Путь
Абая». 2-часть эпилог, 603-с.)
«Однажды вечером к крайней бедной юрте далекого
большого аула подъехал жених с товарищем. Жигиты
нащих аулов – оба они были одеты бедно и невесту
жених просватал себе в такой же обездоленной
семье, как и его собственная. Молдабек, жених был
певцом. Семья невесты позвала на скромную вечеринку
молодую хозяйку аула, которую все любили и уважали.
Тогжан пришла. В бедной юрте зазвучали песни. И
вдруг неожиданно, одну за другой начал петь: «Письмо
Татьяны», «Ответ Онегина», «Второе слово Татьяны»,
с первых слов Тогжан и не стала спрашивать ни о песне,
ни о том, кто сложил исповедь сердца, взволнованного
глубокими чувствами, изливавшего юную печаль,
раньше никогда так не звучавшую. Когда Молдабек
запел второе признание Татьяны, Тогжан потеряла
самообладание. Давно не испытанное смятение
отхватило ее, волнение отразилось на прекрасном лице.
Не ее ли это собственные слова? «Ведь я покорилась
судьбе, хоть не хотела такой жизни... Я не отреклась
ни от любви моей, ни от тоски по тебе, но нам нет
возврата к прежнему счастью»...- говорит песня, не
эти ли слова говорила она больному другу и она сама,
Тогжан глотая слезы?.. И вот они не забыты...»
61
Осы кезде «Татьянаның хаты» әні орындалады.
Қазақ әдебиеті пәнінің мұғалімі:
- Абай да Пушкин сияқты өзінің поэзиясымен
еңбекші халықтың жүрегінен орын алуды аңсады. Ол
арманына жетті де, өйткені Абай өлеңдері халқымыздың
есінде мәңгілікке қалды, ғасырдан-ғасырға жалғасып,
ұрпақтан-ұрпаққа тарай береді.
Орыс әдебиетінің мұғалімі:
- Если Пушкин говорил: (читает отрывок из
стихотворения «Памятник»)
И долго буду тем любезен я народу,
Что чувства добрые я лирой пробуждал.
Что в мой жестокий век восславил я Свободу
И милость к падшим призывал.
Қазақ әдебиеті пәнінің мұғалімі:
- Көп адам дүниеге бой алдырған,
Бой алдырып аяғын көп шалдырған.
Өлді деуге сия ма, ойлаңдаршы,
Өлмейтұғын артына сөз қалдырған,
– деп жазды
Абай. Ол өзінің осы өлеңімен-ақ артына өшпестей
ескерткіш қалдырып кетті.
Бүгінгі сабағымызды қорытындылай келіп, Абайдың
сөзі мен әнін өзі дайындаған «Татьянаның қырдағы әні»
атты әнін сіздердің тыңдағандарыңызды қалар едім.
үйге тапсырма: Абайдың Пушкиннен аударған
өлеңдерін оқу, өздеріңе ең бір ұнаған өлеңін жаттап
келу.
62
Майпруза ТӨЛЕГЕНҚЫЗЫ,
Андреевка орта мектебінің
қазақ тілі мен әдебиеті
пәнінің мұғалімі,
Лидия БРАГИНЕЦ,
неміс тілі пәнінің мұғалімі.
Солтүстік Қазақстан облысы,
Ғабит Мүсірепов атындағы аудан.
ГОБЕЛЕН ШЕБЕРЛЕРІ
Сабақтың мақсаты: білімділік – оқушыларды
гобелен өнерімен таныстыру; дамытушылық – қазақша
дұрыс сөйлеу дағдыларын дамыту, өнер тақырыбы
бойынша таным-түсінігін тереңдету, тыңдай білу және
оймен бөлісу әрекеттерін ұштау; тәрбиелік – өнерге
деген сүйіспеншілік қасиеттерді адамдық құндылық-
тар мысалында бойға сіңірту. Өнер адамдарын сүюге
баулу, өнер құдіретін сезінуге үйрету.
Ziele: 1) Entwicklung der Faehigkeiten und Fertigkeiten
der mundlichen Rede und des Leserverstaendniss; 2)
Entwicklung der Kaentnisse uber die Kunstarten – Gobelin;
3) Erziehung der aestetischen Gefuhle.
Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, неміс тілі, орыс
тілі. Межпредметные связи: russisch, Kazachisch,
deutsch und Kunst. Түрі: интеграциялық сабақ. Typ
der Stunde: integrierte Stunde. Әдіс-тәсілі: сұрақ-
жауап, салыстыру, пікір айту, тыңдау, жинақтау,
аудару, баяндау. Методы и приемы: gaspraech, frage-
Antwort. Көрнекілігі: интерактивтік тақта, гобелен
шеберлерінің портреттері, гобелендер презентациясы.
Anschaugsmittel: tabellen, bilder der Gobelinmeister,
Ggobelinbilder, schemen, computer.
63
Сабақтың барысы:
I. Ұйымдастыру кезеңі:
1. Оқушылармен сәлемдесу.
2. Сұхбаттасу:
- Сыныпта кім кезекші?
- Бүгін сабақта кім жоқ?
3. Сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау.
I. Stundenanfang.
1. Begrussung.
2. Wer hat heute Klassendienst?
3. Das Thema der Stunde.
ІІ. Жаңа сабақ.
1. Мұғалімнің кіріспе сөзі: - Гобелен деген не?
«Гобелен осылай туады» атты слайд арқылы гобелен
туралы түсінік беру.
Гобелен – қолмен тоқылатын суретті, түксіз кілем.
Тар мағынада Парижде 1662 жылы құрылып, бояушы
Гобелендер есімімен аталған мануфактура өнімдерінің
жалпылама атауы.
Кейін дербес суретшілік өнер түріне айналған
Гобеленнің бөліктері түрлі түске боялған жібек не жүн
жіптерден тоқылып, бір-бірімен тігіліп біріктірілді.
Гобелен дербес суретшілік өнер туындысы ретінде
алғаш Франция, Италия, Германия елдерінде дамып,
кейін Ресей, Балтық бойына, Кавказға кең тараған.
Қазақстан бейнелеу өнерінде Гобелен тоқу 20
ғасырдың 70-жылдарынан бастап күрт өркендеді.
Оның дамуына үлес қосқан суретшілер: Қ. Тыныбеков,
И.Ярема, Б.Зәуірбекова, Ә.Бапанов, С.Бапанова,
Е.П.Николаева, т.б.
80-жылдардан бастап Гобелен қоғамдық орындар-
ды безендіруге кеңінен қолданылды. Алматыдағы
«Қазақстан» мейманханасының салтанат залын
64
әсемдеуге арналған «Қазақстан» гобелені үшін
суретшілер И.Ярема, Б.Зәуірбекова, Е.Николаева және
Қ.Тыныбековке 1980 жылы Қазақстан Мемелекеттік
сыйлығы берілді.
По способу исполнения гобелены бывают двоякого
рода: одни ткутся на станке, в котором основа натянута
в отвесном положении; это более дорогой, трудный, но
вместе с тем и совершеннейший сорт ковров, называемый
haute-lisse (готлис); другие ковры, при ткании которых
основа имеет горизонтальное положение, благодаря
чему труд работающего значительно облегчается, носят
название basse-lisse (баслис). Парижская национальная
мануфактура с 1826 г. занимается изготовлением
исключительно ковров первого рода.
Arbeit am Text “Die Gobelinkunstmalerin Batima
Saurbekowa”
1. Lesen Sie den Text uber die kasachische
Gobelinkunstlerin Batima Saurbekpowa. Die folgenden
Worter helfen Ihnen beim verstehen des Textes:
Weben – ткать;
sticken – вышивать;
der Faden – нить;
der Schafsbock – баран.
In alten Zeiten verstand jede kasachische Frau zu weben,
zu sticken, schwere farbige Teppiche aus Filz herezustellen.
Die Traditionen der Volkskunst und werden auch heute in
der angewandten Volkskunst und in den Werken der Kunstler
gepflegt. In den kasachischen Gobilins vereinigen sich die
traditionellen technologischen Verfahren, die nationale
Auffasung des Musters und der Farben mit der darstellerischen
Inhaltsstrucktur.Auf dieser Synthese beruht die Eigenart
der modernen kasachischen Weberei. Der Gobelin ist fur
die kasachischen Gobelinmaler nicht nur ein farbenreichen
65
dekorativer Bildteppich, der als Verzierung des Raumes
dient, sonder er ist auch eine Moglichkeit des Ausdrucks
der kunstlerischen Weltauffassung. Zu den Themen, die
von den kasachischen Gobelinmaler ausgedruckt werden,
gehoren solche starken menschlichenGefuhle wie die Liebe,
die Leidenschaftlichkeit des Kampfes, das Gluck. Das alles
kann in den Gobelins der kasachischen Gobelinkunstmalerin
Batima Saurbekowa sehen. Ihre Gobelins ist eine lyrische,
frauenhafte, weiche Schaffenskraft eigen. Batima
Saurbekowa ist eine ruhige schuchterne Frau mit
weichen, feinen Gesichtszugen. Sie arbeitet standich
an ihren Gobelins, findet immer Zeit fur schopferische
Experimente. Sie begann ihren Schaffensweg mit der
Herstellung kleiner Souvenirgobelins. Die Lehrer der
Almatyer Kunstschule, wo Batima Saurbekowa studierte,
erblickten die Zuckunft von Batima, die Zuckunft einer
Kunstlerin der angewandte Kunst. Ihre ersten Werke waren
“Die Meisterin”, - ein Madchen mit schmalem Gesicht, das
einen Faden in der hand Halt, “Koschkar Mujus” (Horner
des Widders) – ein Schafsbock mit der herrlichen Hornern.
Die Gobelins von Batima Sauberkowa sind an den warmen
gelbgrunen Farben, den graziosen Madchengestalten zu
erkennen. Diese Gestalten stellt sie gewohlich in der Mitte
des Gobelins dar und um sie herum sind Jurten, die im
Schatten stehen, Pferde, die im lautlosen Galopp erstarrt
sind (z. B. Die Gobelins “Erinnerung”. “Melodie’, “Auf
Dshailau”).
Batima Saurbekowa wahlt selbst die Zusammensetzung
der Farbstoffe, erreicht den gewunschten Farbton. Fur ihre
zarten Hande ist eine schwere und komplizierte Arbeit, aber
das ist ein Bestandteil Ihres Schaffens.
Heute befasst sie sich mit der Anfertigung von
monumentalen Thematischen Gobelins, die ihre Suche nach
66
eigenen Themen und nach einer individuellen Arbeitsweise
ausdrucken.
(L.Orasbekowa. Sow jet kasachstan von heute. Nr.1,
1979)
2. Ergaеnzen Sie folgende Saetze:
1. Die Eigenart der modernen kasachischen Weberei
beruht auf ... .
2. Der Gobelin ist fur die kasachischen Gobelinmaler
nicht nur ein farbenfroher dekorativer Bildteppich, sondern
auch eine moglichkeit ... .
67
3. Zu den Themen gehoren Gefuhle wie ... .
4. Die Gibelins von Batima Saurbekowa sind ... .
5. Man erkennt ihre Gobelins an den .. .
6. Die Gestalten stehen gewohnlich ... .
7. Batima Saurbekowa wahlt selbst ... .
8. Sie sucht immer nach ... .
3. Suchen Sie im Text passende Substantive zu den
folgenden Adjektiven: (schriftlich)
die angewandte ...
die moderne ...
die farbenreiche ...
die lyrische, frauenhafte, weiche ...
die ruhige, schuchterne ...
die feinen, weichen ...
die warmen gelbgrunen ...
die graziosen ...
2. Мәтін бойынша жұмыс.
• 1947 ж. Оңтүстік Қазақстан облысы, Төле би
ауданында туған.
• 1966 ж. Алматы көркемсурет училищесін
бітірген.
• 1971 ж. Львов Мемлекеттік сән және қолдан-
балы өнер институтын бітірген.
• 1971-1978 ж.ж. Мемлекеттік театр көркемсу-рет
институтында оқытушы.
• 1978-1980 ж. шығармашылық жұмыста болды.
• 1980 жылы қайтыс болды.
• Оның қолынан туған гобелендері:
“Шопан” - 1970 ж., “Дала балладасы” - 1974 ж.,
“Тау мен дала аңызы” - 1975 ж., “Әлем” - 1976 ж.,”Тың
шеруі”, “Байқоңыр ырғақтары” - 1977 ж., “Медеу”
- 1978 ж., “Байқоңыр” - 1979 ж., “Аққу әні”, ”Теңіз
симфониясы” - 1980 ж.
68
Қ.Тыныбеков Оңтүстік Қазақстан облысының Төле
би ауданында дүниеге келді. Ол – тоқыма суретшісі,
ұлттық гобелен өнерінің негізін салушылардың
бірі. Алматы көркемсурет училищесін және Львов
Мемлекеттік сән және қолданбалы өнері институтын
бітірген. Оның қолынан туған «Шопан», «Дала
балладасы», «Тау мен дала аңызы», «Әлем»,
«Байқоңыр», «Аққу әні» атты гобелендері түрлі-түсті
бояу үйлесімдігімен және ішкі қуатқа толы әшекейлі
өрнектерімен ерекшеленеді. Қ.Тыныбеков Қазақстанда
гобелен тоқу өнерінің қалыптасуына көп еңбек сіңірді.
«Қазақстан» гобелені үшін Қазақ ССР-і Мемлекеттік
сыйлығы берілді.
Мәтінмен жұмыс:
а) мәнерлеп оқу; ә) аудару; б) сұрақ-жауап:
1. Қ.Тыныбеков қай жерде дүниеге келді?
2. Оның қолынан қандай гобелендер туды?
3. Қ. Тыныбеков гобелендерінің ерекшелігі неде?
4. Оған қандай гобелені үшін Қазақ ССР-і
Мемлекеттік сыйлығы берілді?
в) Сөз тіркестерінен құрмалас сөйлем құрастыру.
Гобелен шеберлері, көрме залына, әр түрлі тақырыптағы
суретте.
69
4. Топпен жұмыс. Оқушылардың гобелен шеберлері
туралы әңгімелеуі:
4. Erzaehlungen der Schuler:
Jarema Irina Senowjewna wurde am 26. Juni 1931
in Ukraina geboren. Im Jahre 1965 absolvierte sie die
Hochschule fur Kunste in Liwow.
Spater ubersiedelte sie nach Kazachstan. Die
Hauptrichtung in ihrem Schaffen sind Gibelins. Viele von
ihnen sind weltbekannt, z.B. “Altai”, “Chemie”, “Industrie”,
“Der Marchenjager”, “Karagasch”, “Tamgalys Sonne”,
“Warum meine Sonne”, in dem wiedeerspiegelte sich die
ganze Macht und Schonheit der kazachstanischen Natur.
Zusammen mit Tynybekow und Saurbekowa schuf Jarema
1981 das Gobelin “Kazachstan”. Das ist ein monumentales
Werk, um es zu schaffen brauchten die Meister uber eine
Tonne Wolle, es ist mehr als 100 Qwadratmeter gross. Fur
dieses Werk bekamen sie den Staatlichen Preis Kasachischer
SSR. Die Werkw von Jarema schmucken viele Museen,
Hotels, Kulturhauser in verschiedenen Stadten Ukraina und
Kazachstans.
70
б) Николаева Елена Павловна – қолөнер шебері.
Ол 1940 жылы Алматы қаласында туған. 1962 жылы
Алматы көркемсурет, 1967 жылы Санкт-Петербургтегі
жоғары көркем-өнеркәсіп училищесін бітірген. 1967
жылдан шығармашылық жұмыста болды. 1972-1976
жылдары Алматы көркемсурет училищесінде ұстаздық
етті. Е.Николаева негізінен дәстүрлі халық өнерін
дамытуға үлес қосты. Оның «Шекспир» панносы,
«Сәндік портреттер», «Жаңарған өлке», «Жеңіспен
оралды» тағы басқа гобелендері бар.
1981 жылы «Қазақстан» қонақ үйіндегі «Қазақстан»
гобеленіне Қазақстан Мемлекеттік сыйлығы берілді.
Немалый интерес вызвали и гобелены семейного
дуэта Алии и Дюсенкуль АХМЕТОВЫХ. В сотканных
вручную работах матери и дочери ощущается связь
современности с древней землей, с ее вековыми
традициями.
- У нас очень творческая семья, - признается
Дюсенкуль Ахметова. - Глава семейства - скульптор, а
мы с дочкой пытаемся возродить уникальное искусство
гобелена. Меня ему научил мой преподаватель, когда
я была студенткой Чимкентского художественного
училища. Потом я передала эти знания своей дочери, и
теперь мы работаем вдвоем.
5. Жұппен жұмыс.
Arbeit in Paaren
Используя слова упражнения 3, составьте вопросы
для интервью с семейным дуэтом Ахметовых на
немецком языке, ответы подготовьте на казахском
языке.
71
Сабақты қорытындылау.
Рефлексия: Мен бүгін сабақта
түсіндім?
Не көрдім?
сезіндім?
естідім?
verstanden
Ich habe heute gesehen
in der Stunde gefullt
gegort
Оқушылардың білімдерін бағалау.
Hausafhabe
үйге тапсырма беру: эссе «Менің гобелен туралы
ойларым».
Schreiben Sie einen Aufsatz “Was ich uber Gobelin
meine”.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Немецкий язык для 11-класса общеобразователь-
ных школ общественно-гуманитарного направления.
2. Т.М.Артыкова. Казахский язык. 11-класс
общеобразовательных
школ
общественно-
гуманитарного направления, 2007.
3. Национальная энциклопедия. 3, 4, 8 тома.
4. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық.
5. Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық.
6. Материалы интернета.
72
Рухани дүниемізде
Сағдат СЕРІКБАЙҚЫЗЫ,
Қарағанды облысының
Шет ауданындағы
«Көктіңкөлі» орта мектебінің
қазақ тілі мен әдебиеті
пәнінің мұғалімі.
ИМАНДЫЛЫҚ – ИНАБАТТЫЛЫҚ
Мақсаты: қазақ халқының басқа да мұсылман
халықтар сияқты ұстанатын діні – ислам діні.
Оқушыларға ислам дінінің бастауы, негізін түсіндіру.
Қасиетті Құран кітабының негізгі қағидалары
адамды жақсылыққа, тазалыққа, сенімге, қайырым-
дылыққа тәрбиелейтінін ұғындыру.
«Жаным – арымның садағасы», «Қызға – қырық
үйден тыю» сөздерінің мағынасын түсіндіру.
Көрнекілігі: «Құран» кітапшасы, «Намаз үйрену»
кітабы, «Тазалық – имандылық жаршысы» тәрізді
нақыл сөздері.
Барысы:
1-оқушы:
- Я, Алла!
Адамдарға қас қылма,
Сорлы қылма көк аспанның астында.
Я, Алла!
Жауыздықтан сақтай гөр.
73
Жамандыққа, жауыздыққа бастырма!
(Мұқағали)
Мұғалім: - Ислам діні – дүние жүзіне кең тараған
діндердің бірі. Дүние жүзінде 500 миллионнан аса
мұсылман бар. Мұсылман дінінің негізін салушы
Мұхаммед Пайғамбар. Бұл діннің қасиетті кітабы –
Құран.
«Құран сөзі – Құдай сөзі» деп үйретеді мұсылман
баласы. Құран мұсылман баласының қалай өмір сүруі
керектігі жайлы жазылған заң шарттарынан тұратын
кітап.
2-оқушы:
Дін – белгілі заңдылықтардың жүйесі. Оны
қоғамның әрбір мүшесі орындауы тиіс. Дінге
бағынған адам өз қоғамының заңын жүзеге асыруға
міндетті. Ол – ақыл, білім, адамгершілік, имандылық,
бейбітшілік діні. Мұсылман дінінің заңдылықтары
– шариғат бойынша өмірге келген мұсылман адам
оқып білуге міндетті. Оқымаса, білмесе, ол Алла
тағаланың әмірін орындамағаны болып саналады.
Хадис – Мұхаммед Пайғамбардың даналық
сөздерінің жиынтығы. Құран Кәрімнен кейінгі дана-
лық сөздерінің жиынтығы. Онда мұсылмандардың
имандылық, инабаттылық, адамгершілік ережелері
жинақталған.
Хадистер сөйлейді:
1. Ұят – иман.
2. Ұят жанға жақсылық әкеледі.
3. Кімде-кім жүрегін иман үшін, шындық үшін
ұстаса, өзін салихалы ұстап, көп тыңдап аз сөйлесе,
ол – иманды адам. Біреуге зиян келтірме, өзіңе
біреудің залал жасауына жол берме.
74
Аш адамға тамақ беріңдер. Аурудан хал сұраңдар.
Қарызға батқан адамға көмек беріңдер.
Мұсылманның бес құқы бар:
1. Сәлем беру мен алу;
2. Шақырса бару;
3. Ақыл сұраса айту;
4. Ауырса көңіл сұрау;
5. Қайтыс болса жаназасына қатысу.
Апатқа апаратын жеті күнәдан аулақ болу:
1. Құдайдың құдіретіне шәк келтіру;
2. Алдаумен, арбаумен шұғылдану;
3. Біреуді нақақ өлтіру;
4. Пайдакүнемдік;
5. Жетімнің ақысын жеу;
6. Адал адамға жала жабу;
7. Отан қорғаудан қашпау керек.
үш түрлі нәрсеге иманың кәміл болсын:
- Садақа бергеннен ырысың ортаймайды;
- Ақ адал малыңның қамын біле сабыр сақта;
- Тіршілікпен мал табуға кіріссең,
Тәңірдің сыны – биіктілік көрсетпе.
Имандылық
жаршысы
–
сабырлылық,
кеңпейілділік.
Тәңір әйелдермен сыпайы сөйлесуді бұйырады.
Әйел – ана, әжең, қызыңыз. Аманатқа қиянат
жасамау керек.
Абай:
- Пайғамбарым қолдайды қосылған күш,
Мұхаммедтің үмметі – мұсылманбыз.
Алла тағалам ант етем, ант етем,
Алла есімін кеудемнен ұшырған күн.
75
Алла – ақиқат, Аллаға сенім етем,
Адалдық пен ақиқат серігі екен.
Адаспаймын, Аллаға сеніп өтем,
Арамдыққа баспаймын жолы бөтен.
Алланың өзі де рас, сөзі де рас,
Рас сөз еш уақытта жалған болмас.
Көп кітап келді Алладан, оның төрті
Алланы танытуға сөзі айтылмас.
Иран Ғайып:
- Бисмиллаһир – раһманир – раһим!
Арызым айтсам жетер ме?
Арыда айтсам – мұратым
Арман бір болсын бекерге,
Жаратқан ием таңырқап –
Ерік бір берсем мазаға...
Екі дүниеде жарылқап!
Жаным – арымның садағасы.
Қазақ халқы неке тазалығына, қалыңдықтың арын
сақтап, қыздың қасиетін жоғары ұстауына өте зор мән
берген. «Қызға – қырық үйден тыю, мың сан үйден
– сын» деп ата-бабаларымыз қыздың ар-абыройын
бүкіл ауыл-аймақ болып қорғаған.
Ар тазалығы үшін күресті жоғары санаған
ата-бабаларымыз «Қыз қылығымен» деп, әдепті,
инабатты, арлы болуын қалаған. Ар тазалығы отбасы
берекесіне де себепкер болған. Төңкеріске дейін
отбасында айырылысу, баланы тірі жетім ету дегеннің
болмауына да осы ар тазалығы үлкен әсер еткен.
76
Педагогикалық әдістеме: озық тәжірибе
Жұмакүл ЕЛШІБАЕВА,
«Көктал» орта мектебінің
қазақ тілі мен әдебиеті
пәнінің мұғалімі.
Алматы облысы,
Балқаш ауданы,
«Көктал» ауылы.
Достарыңызбен бөлісу: |