Лекция бөлшектердің шашырауы үшін тиімді қима
-ЛЕКЦИЯ АТОМДАРДЫ ЭЛЕКТРОНДАРМЕН ЗОНДТАУ
жүктеу/скачать 2,65 Mb.
|
| 2-ЛЕКЦИЯ
АТОМДАРДЫ ЭЛЕКТРОНДАРМЕН ЗОНДТАУ Енді электрондардың шашырауын қарастырайық. Электрондардың шоғыры зат арқылы өткенде бума әлсірейді, яғни онда электрондардың саны екі себеп бойынша жойылады. Біріншіден, электрондар атом арқылы (иондау және қозу) жылдам Электрон өту кезінде пайда болатын түрлі процестерге жұмсай отырып, өз энергиясын жоғалтады, екіншіден, олар серпімді соққылар сынай алады, нәтижесінде энергия жоғалмайды, бірақ электрон кейбір кезде өзінің бағытын күрт өзгертеді және шоғырдан шығады. Элекрондардың шоғырының әлсіреуі өткен ғасырдың 90-шы жылдарының басында Ленардпен зерттелді, ол заттың қабаты арқылы өту кезінде қалыңдығы Х арқылы электрондар ағынының қарқындылығы экспоненциалды заң бойынша Х ұлғаюмен азаяды. мұндағы -құламалы шоғырдың қарқындылығы, -х қабатынан өткен шоғырдың қарқындылығы, ал коэффициенті жол ұзындығының бірлігінде шашырауы салдарынан шоғырдың әлсіреуін сипаттайды. коэффициентінің алдыңғы параграфтың а коэфиценті сияқты мағынасы бар екенін көру оңай: оны электрондардың шашырауы үшін зат атомдарының тиімді қималарының жиынтығы ретінде түсіндіруге болады. Осы коэффициенттің қасиеттерін зерттеу тәжірибе шарттарының әр түрлі түрленуі кезінде тамаша фактіні анықтады: электрондардың белгілі бір жылдамдығында шашыратқыш заттың жеке қасиеттеріне де, оның агрегаттық жағдайына да тәуелді емес, тек оның тығыздығына ғана байланысты; үлкен дәлдікпен р пропорционал, бұл электрондардың осы жылдамдығында /р қатынасы тұрақты болып қалады. Бірақ /р электрондардың жылдамдығы өзгерген кезде тұрақты болып қала бермейді, ал электрондардың жылдамдығы ұлғайған кезде жылдам азаяды (өрескел айтқанда, жылдамдықтың төртінші дәрежесіне кері пропорционалды). VI-кестеде электрондарға арналған заттардың жылдамдығының өсуі кезінде айқындығының күрт ұлғаюын көрсететін бірнеше сандар келтірілген. VI-кестені пайдалана отырып, электрондардың әртүрлі жылдамдықтары үшін шамасын есептеуге болады. Сонда , онда кестеден табамыз . Бұл қатынас жұтатын заттың табиғатына байланысты емес болғандықтан, қалыпты жағдайда () ауа молекулаларының тиімді қималарының шамасы бойынша. Бұл жағдайда =0,00129 демек, . Бұл шама газдардың кинетикалық теориясының деректерінен (диффузия, жылуөткізгіштік) есептелген қалыпты жағдайда газдың 1 см3-дегі газ молекулаларының қималарының жиынтығына жақын. Егер см болса, онда үшін шамамен . Осы параграфтың басында қаралған нәтижелер тым тез емес және тым баяу электрондар үшін орын алады деп көрсетілген. Бұл төтенше жағдайларда электрондардың зат арқылы өту көрінісін айтарлықтай өзгертетін бірқатар факторлар әсер етеді. Атап айтқанда, өте баяу электрондар жағдайында (электрон-вольт үлесінің ретті энергиясы) бірінші жоспарға біз X-тарауда танысатын электронның толқындық табиғатымен негізделген құбылыстар шығады ( атап айтқанда-баяу электрондарға арналған атомның ашықтығын арттырудан тұратын Рамзауэр әсері деп аталады). Керісінше, өте жылдам электрондар жағдайында (шамамен еВт энергиясымен) зат арқылы өту кезінде электрондар энергиясының үлкен шығындарымен байланысты өте күрделі процестердің бір қатары басым мәнге ие. Олармен біз II-тақырып , XXIII-тарауда танысамыз. жүктеу/скачать 2,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|