Лекциялар жиынтығЫ 6В08601- «Су ресурстары және оны пайдалану»
жүктеу/скачать 4,83 Mb.
|
| Басқару механизмдері. Бұл басқарудың әртүрлі әдістерінің кешенді жиынтығы.
Басқару процесі. Онда ең бастысы – әртүрлі басқару шешімдерін қабылдау және ұйымдастыру, іске асыру, олардың әрқайсысы не істеу керек, кімге істеу керек, қайда және кім алдында есеп беру керектігін ұйымдастыру. Шешім қабылдау үшін келесі жұмысты жүргізу керек – қажетті деректерді жинау, оларды талдау, шешім шығару жолдарын табу. Шешімдерді іске асыру, шешімдерді іске асыру жоспарын құру, оны басқару үшін тәсілдер мен ресурстарды табу қажет. Су ресурстарын басқару қоғамның және табиғаттың қажетті сапасы мен санын барлық уақытша тіліктерде - жедел, жылдық, көпжылдық және перспективалық суға деген мұқтажын тұрақты қамтамасыз етуі тиіс. Басқаша айтқанда-суды басқару-ресурстар мен су қажеттіліктерін тұрақты ұстап тұру. Ол неден қалыптасатынын көрейік. Бірінші жақындағанда өте қарапайым (1 сурет), бірақ тереңірек қарасаңыз, бұл өте күрделі жүйе (2 сурет). Бұл күрделі жүйеде біз анық ажыратамыз: табиғи су ресурстары (жауын-шашын, жер үсті және жер асты ағындары), сондай-ақ антропогендік қызметтің әсерінен пайда болатын қайтарымды сулар; бұл ресурстар климаттың сыртқы өзгеруімен өзгеруі мүмкін; қайтарымсыз тұтыну деңгейін ескере отырып, экономика секторлары бойынша суға қойылатын талаптар; экологиялық шарттар мен талаптар; әлеуметтік орта және экономикалық даму; ақырында, ең маңызды құрамдас бөлік - саяси орта. Неге су ресурстарын басқару қажет: Сонымен қатар ескеру керек, бұл: ресурстардың бар жері оларды тұтынумен сәйкес келмейді; әртүрлі тұтынушылар үшін су қажеттілігін қолдануының әртүрлі уақыт аралықтары бар (суландыру және энергетика; рекреация және балық және т. б.); су сапасының нашарлауы, шын мәнінде қоғам үшін бар таза судың мөлшерін күрт төмендетеді, ал ең бастысы: Су – басқарудың ерекше өнімі, өйткені оның барлық қырлаушы қасиеттері кез келген өзгерістерді жасайды және шектеліп жатқан облыс пен кеңістіктің өзара байланысының барлық салаларына таралатынына әсер етеді. Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының қарқынды дамуы, халықтың өсуі, жаңа аумақтарды игеру және осы процестермен байланысты су тұтынудың күрт өсуі гидрологиялық режимге және су ресурстарының жай-күйіне елеулі әсер етеді. Сондықтан бүгінгі таңда жүргізіліп жатқан шаруашылық іс-шаралар халық шаруашылығының көптеген салаларының келешектегі даму үрдісін анықтайды. Көпжылдық су шаруашылығы саясатын жоспарлаудың негізгі құралы перспективалы болжам болып табылады. Бұл болашақ жағдайларына арналған түрлі шаралар кешенін "үлгілеу"үшін қажетті үлгі. Су ресурстарына экономикалық өсуді қамтамасыз етудегі, кедейшілік ауқымын қысқартудағы, азық-түлік қауіпсіздігіне қол жеткізудегі, қоршаған ортаның санитарлық жағдайын жақсартудағы және экожүйелерді қорғаудағы олардың рөліне байланысты даму саласындағы мыңжылдық мақсаттарын қалыптастырудағы орталық рөлдердің бірі бөлінген. Суды тұрақты пайдалану, осы тұрғыда сумен жабдықтау және санитария ешқандай басқа сектор ретінде кедейлікпен күрес, экологиялық тұрақтылық, жеке секторды дамыту негізінде өсу, қоғамның басқаруға қатысуы негізінде өсуі сияқты даму саласына тікелей қатысы бар. Үкімет болашақ туралы ойлауы тиіс (су қоймалары, су жинау айдандары, су тазарту) және проблемаларды шешуге ғылым, бизнес және жұртшылықты тартуы тиіс. Егер су тегін болса, ол тиімсіз. Су үшін төлем және суару тиімділігін арттыру жөніндегі уәждемесі болуы тиіс. Еуропалық елдердің бір бөлігі кедей елдерге көмектеседі. Ел халқын жоғары сапалы сумен жабдықтау – бұл Үкіметтің міндеті. Алдағы уақытта жеке сектормен жұмыс жүргізілуде. Бельгияда 1 млрд. АҚШ долларынан астам қаражат су тазалау жүйесіне салынады. 2002 жылы Йоханнесбург декларациясы қабылданды, онда: біз Еуропалық Одақ (ЕО) және Шығыс Еуропа, Кавказ және Орталық Азия (ВЕКЦА) мемлекеттерінің министрлері: 1. 2015 жылға қарай таза ауыз суға және жақсартылған санитариялық жағдайларға қол жеткізе алмайтын немесе мүмкіндік бере алмайтын адамдардың пропорциясының жартысын қысқарту; 2. су ресурстарын басқаруға интеграцияланған тәсілді және трансшекаралық су ағындары бойынша үйлестіруді қоса алғанда, барлық елдерде су ресурстарын пайдаланудың тиімділігі жөніндегі жоспарларды әзірлеу; 2. Басқарудың мақсаты су ресурстарының болуы мен оларға қоғамның қажеттілігі, көлемі, сапасы, уақыты бойынша табиғат арасындағы тұрақты теңгерімге қол жеткізу болып табылады. Су ресурстарын басқару екі бағытта жүзеге асырылады: су ресурстарының саны; су ресурстарының сапасы. Мөлшерді басқара отырып, тұтынумен белгіленген шектердегі және мөлшерлердегі орташа көлемдерге сене отырып, сондай-ақ қандай да бір іс-шараны өткізу қажеттілігін негіздеп, әрбір тұтынушының сипаттамасын зерделеу қажет. Сапаны басқара отырып, тұтынушылардың талаптарына бағдарлануы қажет: әр түрлі тұтынушылар сақталуы қажет сапаға белгілі бір талаптарды белгілейді. Су ресурстарының саны мен сапасын қарапайым және күрделі басқару бар. Қарапайым басқару деп су мөлшері мен сапасы бойынша режимге сәйкес келетін, құрылыстар (каналдар, науалар және т.б.) мен техникалық құралдардың (сорғылар мен құбыржолдар) көмегімен уақытша қайта бөлуді жүзеге асырмай, тұтынушыға жеткізілетін немесе су объектісінің жекелеген пайдалы қасиеттері жолай өткізілетін басқару. Су ресурстарының сапасын қарапайым басқару – бұл пайдалану алдында су өлшенген бөлшектер мен жүзуші заттардан тұндырылса, залалсыздандырылады және әр түрлі құрылыстардың көмегімен тұтынушыға жеткізіледі. Күрделі басқару деп суды дайындау (сандық немесе сапалық) қажет болатын, кейіннен тұтынушыға жеткізіп беру басқармасы. Құрылыстардың (жер үсті су қоймаларының, жер асты сыйымдылықтарының) көмегімен су ресурстарын уақытша қайта бөлу жүзеге асырылады және су мөлшерінің өзгеруінен кейін ғана су тұтыну графигіне әртүрлі құрылыстардың (каналдар, науалар және т.б.) және техникалық құралдардың көмегімен тұтынушыға дейін жеткізіледі. Су ресурстарының сапасын күрделі басқару – бұл кешенді өңдеу (су сапасын жақсартудың арнайы әдістері) жүзеге асырылатын басқару, мысалы: судан артық мөлшерде болатын тұздарды немесе газдарды алып тастау; марганецті жұмсарту, темірсіздендіру, фторлау, алып тастау, кремний қышқылын алып тастау; судың органолептикалық қасиеттерін жақсарту немесе ондағы микроэлементтердің (фтор және т. б.) құрамын арттыру мақсатында суға сол немесе басқа тұздарды қосу. Су ресурстарының әр бөлігін басқаруға болады және қажет етеді. Су қоймаларын құрумен, каналдарды салумен, ағынды және т.б. жер асты суларымен бұрумен, сондай–ақ су қоймаларын құрумен және жер асты сыйымдылығын пайдаланумен байланысты. Әлемдік тәжірибеде атмосфералық жауын-шашынды басқару бойынша үлкен тәжірибе жинақталған. Орталық Азиядағы су ресурстары проблемаларының өткірлігі, ауыз судың жетіспеушілігіне байланысты, дағдарысты болдырмауға бағытталған және өңір елдері тарапынан өсіп келе жатқан алаңдаушылыққа жауап беретін су пайдалануды әділ және тұрақты басқаруға стратегиялық тәсілді талап етеді деген жалпы қабылданған пікір бар. Сонымен, қазіргі ұғымдағы су ресурстарын басқару мақсаты неде? Су ресурстарын басқару қоғамның және табиғаттың қажетті сапасы мен санын барлық уақытша тіліктерде – жедел, жылдық, көпжылдық және перспективалы тұрақты қамтамасыз етілуін қамтамасыз етуі тиіс, басқа сөзбен айтқанда - су ресурстарын басқару мен суға деген қажеттіліктердің балансын тұрақты ұстап тұру болып табылады.
№ 4 дәріс жүктеу/скачать 4,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|