Ұлттық баяндама
жүктеу/скачать 11,26 Mb. Pdf көрінісі
|
Республика бойынша 9 - шы сыныптық ОЖСБ жалпы орташа балы - 35,81 құрады ( бұл 2012 жылмен салыстырғанда 15,79 балға төмен көрсеткішке түскен ). Ақмола, Атырау, Шығыс Қазақстан , Қостанай облыстары мектептерінің және Алматы, Астана қалаларының орташа баллы республика бойынша орташадан жоғары. Қазақ тілінде оқитын оқушылардың республика бойынша ОЖСБ орташа балы – 35,05 балл, орыс тілінде оқытатын мектеп оқушыларынікі – 37, 29 балды құрады . Жоғары орташа балды - 52,37 Ақмола облысының қазақ тілінде оқитын 9- шы сыныптық оқушылары көрсете алды. Ең төменгі орташа балл – 27,38 балл, Алматы облысының орыс тілінде оқитын оқушыларына тиесілі. Пәндер бөлінісіндегі республика бойынша ОЖСБ орташа балл - «Қазақ тілі» - 10,94, «Алгебра» – 8,88, «Физика» – 7,08, «Ағылшын тілі» - 8,95, «Неміс тілі» - 7,05, «Француз тілі» - 8,45 балды көрсетті . Мектептердің орналасу бойынша орташа балл айырмашылығы - 3,95 балл ( қала– 37,53 / ауыл– 33,58 балл ). Орташа балдың жоғарғы мәнін қалалық мектептер ішінен Алматы қаласы - 49,92 балл және Қостанай облысы - 47,93. Ауылдық мектептер ішінен барынша табысты нәтижелерді Ақмола облысы – 44,78 балды көрсеткен. ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 192 12- жылдық білім беруге көшу жағдайындағы экспериментальдық мектептердің оқушылары ОЖСБ жалпы орташа 38,65 құрады . Эксперименталдық мектептер арасындағы қазақ және орыс тілді оқытатын мектептердің оқушыларының нәтижелері - 4,9 балл (бұл сәйкесінше 40,63 және 35,72 балл ). Эксперименталдық мектептер мен сыныптар оқушыларының орыс және қазақ тілді барынша табысты нәтижелерді Атырау, Жамбыл, Қостанай облыстарының және Астана қаласының орыс тілді мектеп оқушыларының тестілік тапсырмаларды орындауы – 60%. Ең төменгі нәтижені орыс тілде оқытатын мектептерінің оқушылары Ақтөбе облысы (22,71 балл ) және Алматы қаласының (24,50 балл ) оқушылары көрсетті . Оқушылардың оқудағы жетістіктері көптеген факторларға, оқушыларға білім беруші сипатын ғана емес, әлеуметтік ортасына да тікелей тәуелді. Осыған байланысты кешенді ақпараттық «фон» алу үшін ҚР БҒМ Білім және ғылым саласын бақылау жөніндегі комитетімен келісе отырып Ұлттық білім беру статистикасы және бағалау орталығы 9 - шы сыныптықтарға сауалнама әзірленді. Сауалнамалық сұрақтар оқушылардың оқу нәтижелеріне әсер ететін кейбір жеке көрсеткіштерді (факторлар) анықтауға, соның ішінде ата - аналардың білім деңгейі мен отбасының білім беру ресурстары, тоғызыншы сыныптықтың кәсіби бағдары және т.б. Сауалнамаға 23 411 респондент,оның ішінде ұлдар – 11 387 (48,64%), қыз балалар – 11 860 (50,66%). Сауалнама қатысушыларының басым бөлігі 15- және 16- жастағы оқушылар ( сәйкесінше 62,8% және 21,7%). Мәнмәтіндік көрсеткіштер деректеріне жүргізілген салыстырмалы талдау, 9- шы сыныптық оқушылардың ОЖСБ нәтижелерінің төмен көрсеткіштерінің себептерін табуға мүмкіндік берді. Осылайша, оқушыларды оқытудың табыстылығының маңызды мәселелерінің бірі болып, олардың мектепке дейінгі дайындығының деңгейі де әсер еткен. Мысалы, Алматы қаласының мектепке дейінгі даярлау тобына барған оқушылары ОЖСБ орташа балының жоғарылығы байқалды. Аутсайдер - өңірлер, мектепке дейінгі ұйымдарда болған, тестілеуге қатысушылары ОЖСБ орташа балының көрсеткіші төмен үлестері – Алматы және Солтүстік Қазақстан облыстарында ( сәйкесінше 15 және 16 тұғырлар ) (кесте 5.2.8). ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 193 5.2.8 кесте . Мектепке дейінгі дайындыққа ОЖСБ нәтижелерінің тәуелділігі Ба ла б ақ ш ағ а б ар ды ңыз б а? А қмо ла А лма ты А қт өб е А тыр ау БҚО Маңғ ыс та у Ш ҚО Жамб ыл Қа ра ға нды Қы зыл ор да ОҚО Қо ст ана й Па вло да р С КО А ст ана А лма ты Иә 33,1 26,8 39,6 50,3 45,1 41,0 40,3 15,5 41,2 21,0 27,7 42,6 60,4 24,0 52,1 64,1 жоқ 64,1 72,5 59,7 49,1 54,4 59,0 56,1 64,0 53,6 53,4 66,6 53,9 34,6 75,4 40,0 32,0 жау ап жоқ 2,8 0,7 0,7 0,6 0,5 - 3,6 20,5 5,2 25,6 5,7 3,5 5 0,6 7,9 3,9 ОЖС Б ор та ш а б алы 45,7 31,3 30,4 42,6 32,8 32,9 40,3 33,9 32,7 31,3 33,0 40,0 35,2 32,8 38,7 49,9 Дереккөз : ҰБСБО «ОЖСБ - 2013 нәтижелері» Сауалнама мәліметтерін талдау көрсеткендей оқушылар үлгеріміне ата - аналарының білім деңгейі әсер еткендігі, яғни, отбасындағы білім ресурстары, ата - аналарының балаларының оқуына қатысуы көрінді. Оқушылары көрсеткендей, сауалнамада ата - анасының екеуі де жоғары білімділерінің басым бөлімі Алматы және Атырау облыстарына тиесілі. Сәйкесінше осы өңірлердің тестілеуге қатысушылары айтарлықтай табысты нәтижелер көрсетті (5.2.7 сурет ). 5.2.7 сурет . ОЖСБ нәтижелерінің ата - аналар білімінің деңгейіне тәуелділігі Дереккөз : ҰБСБО «ОЖСБ - 2013 нәтижелері» Жамбыл 34 СҚО 32,8 Маңғыстау 32,9 ШҚО 40,4 Ақмола 45,7 БҚО 32,9 Павлодар 35,2 Қостанай 40,1 Ақтөбе 30,48 Алматы 31,34 Қарағанды 32,8 Астана қ. 38,8 ОҚО 33,03 Атырау 42,63 Алматы қ. 49,9 Қызылорда 31,3 0 10 20 30 40 50 60 25,3 28,6 29,3 30,3 30,8 32,1 33,7 33,9 34,7 35,0 35,4 36,9 41,8 45,1 56,6 35,1 О Ж СБ ор таш а б ал ы Жоғары білімі бар ата - аналар үлесі ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 194 Жамбыл (25,3%) және Солтүстік Қазақстан (28,6%) облыстары жоғары білімді ата - аналарының аз үлесімен сипатталады, сондықтан да болар осы өңір оқушылары ОЖСБ төмен орташа балын байқатты ( сәйкесінше, 33,9 және 32,8 балл). Оқушыдағы оқуға дайындалатын жеке жұмыс орнының, компьютер, Интернетке шығу, үй кітапханасы сияқты ресурстардың болуы олардың оқу жетістіктеріне қолайлы жағдай туғызады. Пікіртерім нәтижесінде ОЖСБ -2013 қатысушыларының жалпы санынан алғанда, сабаққа дайындалатын орны бары 58,2% адам, компьютер - 68,0% және Интернетке қолжетімді - 48,6% оқушы . Үй кітапханасы -23,5 %, 82,2%- оқушыда ұялы телефон бар . Оқушылардың оқудағы жетістіктеріне жағымды әсер ететін мәнді факторлардың бірі ата - аналардың балаларының оқуына қызығушылық танытуы болды. Ата - аналарының қатысу көрсеткіші – олардың мектептік іс - шараларға қатысуы, баланың табысы/проблемасынмұғаліммен талқылаулары, үй тапсырмасын орындауда олардың көмегі, бақылауымен анықталды. Сауалнаманың кейбір жеке сұрақтарын талдау нәтижесі сыныптық ата - аналар жиналысына ұдайы 65,13% ана және 10,48% әкелер қатысып тұратындықтарын байқатты. Оқудағы табыстарымен жүйелі түрде қызығушылық таныту ( күнделіктерін тексеру, үй тапсырмасын орындауларын тексеру ) – 82,47% аналары және 43,35% әкелеріне тиесілі болды . Бірақ, оқу сабақтарын үнемі қатысу үлесі сәйкесінше 38,70% және 9,35% ата - аналарда. Тұтастай алғанда ата - аналар ( әсіресе аналары ) балаларының мектептегі оқуына тиісті назар аударып, бұл олардың оқудағы жетістіктеріне жағымды әсер еткен. Осы фактор бойынша жағымсыз қатыстылық бірде бір өңірде байқалмайды. Мектеп бағдарламасын сапалы және тұтастай игеру және сәйкесінше білім алудағы жетістіктері табыстылығы оқушының оқуға талпынысы мен жеке жауапкершілік факторы әсерін тигізеді. 48,4% респонденттер денсаулығына байланысты сабақтан қалуын атап айтқан. Бірақ оқушылардың ата - аналарының өтініші бойынша қалуы ақтауға лайық емес (13,2%). Сонымен қатар сабаққа қатыспау себебі ретінде ауа - райы жағдайы мен аурудың эпидемиологиялық жайылуы респонденттер үшін обьективті себеп деп көрсетілген (16,3% адам ). Қолданыстағы мектептік бағалаудың обьективтілігі оқу процесін тиімді ұйымдастырудың басты индикаторы болып табылады. Оқушы үлгерімінің ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 195 пайыздық көрсеткіші ретінде өңірлік деңгейдегі мектептік білім беру сапасының көрсеткішін айтамыз, білім беру басқарушы органдарына білім беру ұйымдары жылсайын беріп отырған көрсеткіштері оның дұрыстылығына талдау жасауға мұқтаж болып отыр. Осылайша, өте жақсы және жақсы оқитын оқушылардың үлесінің көптігіне қарамастан Жамбыл, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстарында «Математика» пәні бойынша ОЖСБ орташа балының төмендігі байқалады (сурет 5.2.8). 5.2.8 сурет. «Математика»: ОЖСБ нәтижелерінің оқушылардың мектептегі бағаларына сәйкестілігі Дереккөз : ҰБСБО «ОЖСБ - 2013 нәтижелері» Тоғызыншы сыныптықтардың білім алудағы талпыныстары олардың оқу жетістіктерінің басты факторы болып, оқушыларды жоспарланған оқыту тракториясының шегі биік болған сайын, оқу нәтижелері де жоғары болады. Табысты нәтижелерді өз оқуларын жоғары оқу орындарында жалғастырғысы келетін тоғызыншы сыныптықтар көрсетті . Қызылорда облысының негізгі мектеп бітірушілерінің жоғары үлесі оқу жылының аяғына дейін оқу траекториясын анықтай алмауы, өңір нәтижесінің төмен нәтижесі болып табылуы мүмкін – 31,32 балл (5.2.9 кесте ). Қызылорда 31,3 Ақтөбе 30,48 БҚО 32,9 Маңғыстау 32,9 Алматы 31,34 СҚО 32,8 Жамбыл 34 Қарағанды 32,8 ОҚО 33,03 Павлодар 35,2 Астана қ. 38,8 ШҚО 40,4 Қостанай 40,1 Атырау 42,63 Ақмола 45,7 г.Алматы 49,9 0 10 20 30 40 50 60 7,26 7,3 7,53 7,88 7,9 7,99 8,3 8,27 8,48 8,79 9,25 10,12 10,3 10,39 11,32 12,75 О Ж СБ ор таш а б ал ы "4" пен "5" оқитын оқушылар үлесі ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 196 5.2.9 кесте . Кәсіби өзін - өзі анықтауы /ОЖСБ нәтижелері После окончания 9 класса Вы планируете … А қмо ла А лма ты А қт өб е А тыр ау БҚО Маңғ ыс та у Ш ҚО Жамб ыл Қа ра ға нды Қы зыл ор да ОҚО Қо ст ана й Па вло да р С КО А ст ана А лма ты Не определились 4,0 8,7 5,3 3,1 1,9 4,6 4,3 6,2 2,9 9,2 9,4 3,4 1,1 5,3 2,2 3,4 Перевестись в другую школу 2,2 2,1 1,9 6,9 5,2 2,2 2,8 2,3 1,4 2,4 2,9 2,6 2,8 3 2,8 3,3 Поступить в колледж или училище (культуры и искусства) 47,4 37,8 35,0 29,4 35,5 44,1 37,6 36,6 49 40,2 24,4 44,5 51 40,1 49 25,3 Поступить так, как скажут родители 11,1 14,2 14,0 15,2 12,5 16,5 11,2 19,3 10 16 16,5 8,7 8,8 7,5 10 10 Продолжить обучение в 10 классе своей школы 35,4 37,1 43,8 45,3 44,9 32,6 44,0 35,6 36,7 32,1 46,8 40,8 36,3 44,1 36 58 Дереккөз : ҰБСБО «ОЖСБ - 2013 нәтижелері» Осылайша, негізгі мектеп бітірушілерін Оқу Жетістіктерін Сырттай Бағалау рәсімін салнамамен сүйемелдеу тестілеу қорытындыларындағы айырмашылықтарыд негіздеуге және алнған нәтижелерді дифференциасының себептерін негіздеуге мүмкіндік берді Осыған байланысты ОЖСБ -2013 қатысуышыларының ата - аналар қауымымен білім беру ұйымдарының педагогикалық ұжымының мақсатты бағыттағы жұмыс жасауы қажет екендігі байқалды. 5.3. Білім беру қызметінің сапасын тәуелсіз бағалау Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаевтың тапсырмасы бойынша жасақталған мектеп оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012 - 2016 жылдарға арналған ұлттық іс - қимыл жоспарын жүзеге асырудағы басым бағыттардың бірі - білім беру сапасын бағалау және мониторингілеу жүйесін дамыту. Белгіленген міндеттерді жүзеге асыру шеңберінде ҰББСБО 2012 жылдың қазан айында республиканың барлық өңірлерінде 5 және 9 сынып ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 197 оқушыларының оқу жетістіктеріне мониторингтік зерттеулер жүргізді.Зерттеу жүргізудің мақсаты - оқушылардың оқытудың келесі сатысына өтердегі жаратылыстан - математикалық дайындық деңгейін анықтау. ҰББСБО қызметкерлері барлық өңірлерге барып, білім беру үрдісін ұйымдастырудағы және алынған нәтижелерді мұқият сараптама жасау арқылы шынайы жағдайды анықтау мүмкін болды. Тестілеуге қатысушыларды іріктеуде объективті сипаттар (қазақ және орыс тілінде оқытатын - 48 мектептен ) , елді мекен типтері бойынша (қалалық, аудандық , ауылдық - 32 мектептен) , білім беру ұйымдарының түрі бойынша (орта мектеп - 82, ШЖМ - 14) ескерілді.Зерттеуге қатысушылардың жалпы саны 6 050 адамды құрады, оның 5 282 - сі 5 және 9 сынып оқушылары, 96 мектеп директоры , 672 жаратылыстану - математикалық бағыттағы мұғалімдер. Оқушыларды тестілеу және респонденттерге жүргізілген сауалнамалар нәтижесіне терең талдаулар арқылы, негізгі қорытындылар жасауға , педагогикалық кәсіби қызметтерді жобалауға ұсыныстар дайындауға және «қатемен жұмыс» жүргізуге мүмкіндік берді. Республика бойынша тестілеуге қатысқан жалпы білім беретін мектептердің 9 сыныптың 2 521 оқушысы және 5 сыныптың 2 761 оқушысы математика – жаратылыстану бағытындағы пәндерден төмен білім деңгейін көрсетті. Бірақ та, Астана қаласының, Батыс Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Павлодар , Ақмола және Қарағанды облыстарының мектеп оқушыларының нәтижесі республиканың орташа көрсеткішінен жоғары. 9 сынып оқушыларының жаратылыстану - математика пәндері бойынша тест тапсырмаларын орындау табыстылығы республика бойынша 53,4% (ұсынылған 40 сұрақтың 22 не дұрыс жауаптар берілген) құрады. Зерттеуге қатысқан 9 сынып оқушыларының -47,9 % адамы «4» және «5» бағаларын (білім сапасы) алған. Тоғызыншы сыныптықтар қарапайым білімін (базалық деңгей) көрсетуге бағытталған тапсырмаларды табыстырақ орындаған. Зерттеуге қатысқан 5 сынып оқушыларының тест тапсырмаларын орындау табыстылығы республика бойынша 59,8% (ұсынылған 30 сұрақтың 19 дұрыс жауап берген) құрады. 5 сынып оқушыларының тест тапсырмаларын орындау сапасы -47,5 %, үлгерім -95,3 %. 5- шы сынып оқушылары математика бойынша тапсырмаларын ойдағыдай емес атқарған , типтік тапсырмаларды шешу үшін алған ептіліктерін қолдану алмаған. Есеп мәтіндерінің мазмұнын түсінуге байланысты қиындықтар туындап, ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА 198 тестілеу нәтижесінің төмен болуына әсерін тигізді. Мұғалімдер өз оқушыларының төмен нәтижелерін «ата - аналарының қызығушылығы» және «оқушылар жауапкершілігі» сияқты факторлармен байланыстырады. Оқу - әдістемелік жұмыстарды бір ғана ауысымда ұйымдастыру мүмкіндігі зерттеуге қатысушылардың оқытудың жайлы ортасын құрудың негізгі деп белгіленген (85,4% мектеп - қатысушылар оқу сабақтарын екі ауысымда жүргізеді ). Зерттеу нәтижелерін кәсіби қолдану бірнеше жылдар қатарынан оқушылардың білім сапасын бақылау мен нақты пәндерді оқушылардың деңгейінің өзгеру серпініне мониторинг жасауға мүмкіндік береді. Келесі оқу жылында бұл зерттеу өз жалғасын табады. Осылайша, педагогикалық дамуды түзету мен жобалау маңызды қадам ретінде кері байланысты жүзеге асыруға мүмкіндік туғызады. Тәуелсіз мониторингтік зерттеу мақсаты «Қазақстанның жалпы білім беретін мектептерінің 9 - шы сыныптық оқушыларының білім алудағы жетістіктерін бағалау» - тоғызыншы сыныптықтардың жаратылыстану - математикалық дайындығы мен оқу сауаттылығы деңгейін, алған білімдерін өмірлік жағдайларда қолдана алу ептілігін анықтау болып табылады. 9 - шы сыныптық оқушылар «Математика», «Жаратылыстану» және «Оқу сауаттылығы» бағыттарында компьютерлік тестілеуден өтті . Зерттеуге барлығы 5040 адам қатысты , оның ішінде 160 мектеп директорлары , 880 пән мұғалімдері және жалпы білім беретін мектептердің 9 - шы сыныптық 4000 оқушысы қатысты . Қатысушылар «Математика», «Жаратылыстану» және «Оқу сауаттылығы» бағыттарындағы теңдей бөлінген 30 тестік тапсырмалардың орташа 19 сұрағына жауап берген , тапсырманы орындау үлгерімі - 62,7%. Жалпы білім беретін ауылдық мектептердің оқушылары 30 тестік тапсырмалардың 17- не жауап берген , бұл сәйкесінше қалалық құрдастарынан 2 балға төмен . Осылайша, қала/ауыл бөлінісіндегі республикалық орташа көрсеткіш сәйкесінше 60% және 56,7%- ы құрады. Сондай - ақ, өңірлік бөліністе ауылдық және қалалық мектеп оқушыларының гуманитарлық және жаратылыстану - математикалық бағытындағы жалпы білім беретін дайындық деңгейлері айтарлықтай айырмашылықты көрсетті. Тапсырмаларды орындау пайызы бойынша қалалық мектеп оқушыларының ауылдық мектеп оқушыларынан басым келуі, Қызылорда және Ақтөбе облыстарында - 10%, Ақмола және Қостанай және |