Ұлттық баяндама

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
84 
жоғары  жаста,  Қарағанды
 
–
  977, 
Шығыс  Қазақстан  –
 
922  адам  оқиды
.                            
Бұл  көрсеткіштер  техникалық  мамандықтардың  республика  өңірлеріндегі 
қажеттілік  байқатады.
  
2012  жылы  ауыл  колледждеріндегі  студенттер  контингентінің  саны
                   
54 
908 адам
, 
оның ішінде мемлекеттік тапсырыс бойынша 40
 
846 студенттер
.    
2011  жылмен  салыстырғанда  техникалық  және  кәсіби  білім  беру 
орталықтарындағы  талапкерлер  саны  да  түлектер  саны  да  біршама  өскені 
байқалады,  1895  мен
  2304 
адамдар  қатынасы.  Колледждерге  түсушілер 
                        
мен  түлектер  арасындағы  жоғарғы  көрсеткіштер  Оңтүстік  Қазақстан  облысы 
                 
мен Алматы облыстарында байқалады
 (2.2.13 
сурет
). 
 
2.2.13 
сурет.  Техникалық  және  кәсіби  білім  беру  орталықтарының  ауылдық  контингентінің 
қозғалысы, адам
 
 
Дереккөз: «Қазақстан Республикасының Ұлттық Білім Статистикасы және бағалау орталығы»
 
Ұлттық Баяндама
 
 
Техникалық  және  кәсіби  білім  беру  орталықтарында  оқушылардың 
техникалық  мамандықты  көп  таңдауын  жүргізілген  кадрларды  дайындау  атты 
талдау  жұмыстарының  нәтижесінде  белгілі  болады.  Жалпы  оқушылар  санының 
27,4 % 
техникалық мамандықта оқитындар құрайды
. 
Сонымен қатар
 
«Білім беру» 
және  «Қызмет  көрсету  мен  экономика»
 
мамандықтары  көп  сұранысқа 
                              
ие
 (2.2.14 
сурет
). 
 
 
865 
570  2519  421  1506  1983  1446  770  1495  1395  1025  749  2344  4239 
840 
490 
1961 
431 
1362 
1908 
1219 
741 
1262 
1621 
575 
772 
2296 
3981 
қабылдау 
бітіріп шығарту 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
85 
2.2.14 сурет. Мамандықтар бойынша оқитындар контингенті
 %  
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
 
ТжКБ  түлектерінің  болашақта  жұмысқа  орналастыру  мәселесі  де  өзекті 
мәселелердің  бірі
 
болып  табылады.  ҚР  БҒМ  мәліметтері  бойынша  күндізгі  бөлім 
бітіруші  түлектердің  66,7  %  адам  жұмыспен  қамтылды  (2011  жыл
-60,3%). 
Республикалық  қорда  жұмыспен  қамту  коэффициент
 
Қарағанды
  (85,8  %) 
және 
Павлодар
 
(75,4  %)  облыстарында
, 
төмен  көрсеткіштер  Қызылорда 
(45,8%) 
облысында
 (2.2.15 
сурет
).  
 
2.2.15 сурет.ТжКБ түлектерінің жұмысқа орналасу ,өңір
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
  
14,6 
7,2 
12,6 
2,6 
13,6 
27,4 
10,5 
4,8 
6,7 
Білім беру
 
Гуманитарлық мамандықтар
 
Медициналық мамандықтар
 
Өнер мамандықтары
 
Сервис және экономика
 
Техникалық мамандықтар
 
Технологиялық мамандықтар
 
Құрылыс және коммуналдық 
шаруашылық
 
Ауыл шаруашылығы
 
70,5  72,9  65,9  62,2  63,8  52,6  55,5  63,8  63,4  42,6  68,2  68,6  66,9  58,9  48,2  55,1  53,7  60,3 
74,8  74,9 
62,1 
55,5 
63,1  61,8  65,1 
85,8 
65 
45,8 
60,9 
75,4 
66,9  71,7 
60,9  65,5 
52,7 
66,7 
2011 
2012 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
86 
2012  жылы  Қарағанды  облысында  жұмыспен  қамтылғандары  саны  20%,   
Алматы мен
 
Астана
 
қалаларында және Оңтүстік Қазақстанда
 10% 
өсті
.  
Республика  бойынша  жұмыспен  қамтылғандар  саны 
84,6% 
құрады
.  
Жұмыспен қамтылу көрсеткішіне жасалған талдау жұмыстары бойынша Павлодар  
(97,8  %),  Ақмола
  (93,6%), 
Батыс  Қазақстан
  (92,3  %) 
облыстары  мен  Алматы 
қаласы
 (92 %) (2.2.16 
сурет, қосымша
, 2.2.10 
кесте
).  
 
2.2.16 
сурет. ТЖКБ түлектерінің жұмыспен қамтылуы, адам
 
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
 
Осылайша,  техникалық  және  кәсіби  білім  беру  орталықтары  әр  түрлі 
жастағыларды біліммен қамтамасыз етіп, мемлекеттік және жеке сектормен жүзеге 
асырады.
 
Техникалық және кәсіби білім беру орталықтарының көппрофильді және 
көпміндетті  сақтауы  барлык  адамдарға  білім  алуға  қолжетімділікті  қамтамасыз 
етеді.
 
 
Жоғары және ЖОО
-
нан кейінгі білім
 
Статистикалық  мәліметтер  бойынша  Қазақстанның  25  жастан  асқан  халқы 
25,8% 
жоғары оқу орнында оқығандар. Осы көрсеткіш бойынша Қазақстан орташа 
мағына береді. Мысалға,
 
Ұлыбритания мен Данияда жоғары оқу 31,5%, Канадада
 
–
  43,9%, 
РФ
 
–
  54,8% 
құрайды
. 
Қазақстанда 
10 000 
халыққа
 
374  студенттер
,  
Малайзиямен Түркияда
 
–
 
399, Швецияда
 
–
 
405, Данияда
 
–
 409, 
Ұлыбританияда
 
–
 
90602 
17220 
1579 
4155 
1347 
20870 
Жұмыс, оқумен 
қамтылғандар
 
ЖОО оқитындар
 
Колледж 
оқитындар
 
ҚК 
шақырылғандар 
 
ҚР тыс жерлерге 
кеткендер 
 
Жұмыспен 
қамтылуға  
тиістілер
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
87 
414, 
АҚШ
 
–
 633, 
Оңтүстік Кореяда
 
–
 
665 студенттен
. 
Білімі бар адамдар санының 
өсу  үрдісі  келешекте  өзгеріс  табады,  себебі,  болашақта  білім  қоғамы  мен 
экономиканың  инновациялық  үлгіге  көшуімен  түсіндіріледі.  Мысалға,  жүз 
жылдықтың  ортасында  АҚШ,  ҚХР,  РФ  болашақта  халықты  жоғары  біліммен 
                   
75-80% 
қамтуды жоспарлап отыр
. 
2012 жылы ЖОО  студенттер санының азаюы  байқалады. Студенттер саны
 
571 691 
адамды  құрады
, 
бұл  2011  жылмен  салыстырғанда
  57 816 
адамға  аз.
  
Студентер  санының  азаюы  ТжКБ  түлектерінің  кешенді  тестілеу  жұмыстарының 
төмен  көрсеткіштеріне  байланысты.  2012  жылы  КТ  қатысушылар  қатарынан 
78% 
осы  техникалық  және  кәсіби  білім  беру  орталығының  оқушылары  құрады.  Оның 
   
72,5% 
қатысушысы  тестілеуден  өте  алмай  қалды
 
(50  бал).  Осылайша, 
талапкерлердің 
27,5% 
ЖОО  талапкерлері  оқуларын  жалғастыра  алмай  қалды 
және  мемлекеттік  гранттарға  таласуға  мүмкіндіктері  болған  жоқ.
 
Студенттер 
санының  көбеюі  тек  Астана  қаласында  және  Ақмола,  Қызылорда  облыстарында  
байқалады (
2.2.14 
кесте
).  
 
 2.2.14 
кесте. Жоғары оқу орындарындағы студенттер саны/ адамдар
  
 
Аймақ
 
2011 
2012 
Ақмола облысы
 
16 332 
17 086 
Акқтөбе облысы
 
26 969 
24 882 
Алматы облысы
 
9 995 
11 200 
Атырау
 
облысы
 
15 291 
12 979 
ШҚО
 
45 930 
37 162 
Жамбыл
 
облысы
 
33 138 
30 721 
БҚО
 
31 023 
27 380 
Қарағанды облысы
 
60 366 
52 158 
Қостанай облысы
 
27 558 
24 980 
Қызылорда облысы
 
15 675 
15 849 
Маңғыстау облысы
 
8 683 
7 187 
Павлодар
 
облысы
 
21 195 
18 076 
СҚО
 
8 351 
7 184 
ОҚО
 
79 412 
77 774 
Алматы
 
қаласы
 
183 152 
158 467 
Астана
 
қаласы
 
46 437 
48 606 
 
ҚР
 
629 507 
571 691 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
  
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
88 
Республикада  жоғары  білім  беру  жүйесімен  қамту  халықтың  барлық 
таптарына құқықтық және гендірлік тең жүргізіледі. Студенттердің жалпы санынан 
 
57,7% 
әйел  қауымы  құраса
,  42,2%  - 
ерлерден  құралған
. 
Ақтөбе  мен  Жамбыл 
облыстарында білім  алушылардың  басым  бөлігі әйелдер 63,2%  және  сәйкесінше
  
60,1% .  
2012  жылы  күндізгі  білімде  оқитын  студенттер  саны
  63,4  % 
құрады
,                       
ол  дегеніміз  2011  жылмен  салыстырғанда 
6,1  % 
жоғары
. 
Білім  алушыларды 
топтастыру кезінде оқудың өзге формалары ұсынылады, соңғы кезде сырттай оқу 
түріне келушілер саны күрт азаюда (2011 жыл  –
 
41,2%, 2012 жыл
 
–
 34,2
% адам
). 
2,3% 
студенттер кешкі оқу түрін таңдаған
 (
қосымша,
 2.2.11 
кесте
).   
Білім 
беруді 
дамытудың 
2020 
жылдарға 
дейінгі 
мемлекеттік 
бағдарламасында  мақсатты  индикаторлардың  бірі  әр  түрлі  жастағыларды 
оқытудың  әр  түрлі  формасы  мен  түрлерін  енгізу  болып  табылады.  Қазақстанда 
жоғары оқу алып жатқандар 16
-
60 жасқа дейінгі аралықты
 
қамтиды.
 
Ал 
17-
20 жас 
пен  21
-
24    жас  аралығындағы  стулденттер  саны  көбіне  осы  жас  аралықтарын 
қамтиды
 (2.2.15 
кесте
).  
 
2.2.15 
кесте. Жоғарғы оқу орындарындағы студенттердің жастық құрылымы, адамдар
 
Барлығы
 
Оның ішінде жастық екершеліктеріне қарай
 
16 
жас 
және 
жоғары
 
17-20 
жас
 
21-24 
жас
 
25-29 
жас
 
30-34 
жас
 
35-39 
жас
 
40-49 
жас
 
50-59 
жас
 
60 
жас 
және 
одан 
жоғары
 
571 691 
1 754 
292 252 
201 399 
36 544 
20 243 
11 776 
6 444 
1 262 
17 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
 
Білім беру жүйесінде мемлекеттік тілді үйрену алғашқы орындардың бірінде 
тұрады.  ҚР  Президенті  Н.Ә.Назарбаевтың  алға  қойған  мақсаттарының  бірі 
қазақстандықтардың  мемлекеттік  тілді  үйренуін  арттыру  болып  табылады
  (2017 
жылға  дейін
  80
%,2020  жылда 
-  95% 
кем  емес
). 
Осы  мәселені  шешу  мақсатында 
ҚР
-
ның  Президентінің  Бұйрығы  бойынша  ҚР
-
ның  тілдерді  дамыту  және  қолдану 
2011-
2020  атты  бағдарламасы  бекітілді
, 
ол  бағдарлама  бойынша  халық 
арасындағы мемлекеттік тілді білетін ересектер санын көбейту.
 
Осылайша, ЖОО
-
дағы  қазақ  тілінде  оқитын  студенттер  саны  2011  жылмен  салыстырғанда
  1,93%  
өсті (
2.2.17 
сурет
).  
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
89 
2.2.17 сурет. Студенттердің оқыту тілдеріне байланысты үлестері
, % 
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
 
Қазақ  тілінде  білім  алатын  білім  алушылар  саны
 
Қызылорда 
(95,4%), 
Оңтүстік Қазақстан
 (90,2
%) Жамбыл (82,0%) облыстары
. 
Солтүстік Қазақстан және 
Қостанай облыстарында мемлекттік тілде білім алушылар саны 
18,5% 
мен 
20,5% 
қатынасы
 (2.2.16 
кесте
).  
 
2.2.16 
кесте. ЖОО
-
дағы мемлекеттік тілде білім алушылар үлесі
  
Аймақ
 
Барлық 
студенттер саны
 
Қазақ тілінде 
оқитындар
 
Қазақ тілінде 
оқитындардың үлесі
 
Ақмола облысы
 
17 086 
5 984 
35,2 
Ақтөбе облысы
 
24 882 
17 385 
69,9 
Алматы облысы
 
11 200 
6 799 
60,7 
Атырау
 
облысы
 
12 979 
8 885 
68,5 
ШҚО
 
37 162 
17 999 
48,4 
Жамбыл
 
облысы
 
30 721 
25 204 
82,0 
БҚО
 
27 380 
15 682 
57,3 
Қарағанды облысы
 
52 158 
20 864 
40,0 
Қостанай облысы
 
24 980 
5 123 
20,5 
Қызылорда облысы
 
15 849 
15 115 
95,4 
Маңғыстау облысы
 
7 187 
5 125 
71,3 
Павлодар
 
облысы
 
18 076 
4 390 
27,3 
СҚО
 
7 184 
1 327 
18,5 
ОҚО
 
77 774 
70 155 
90,2 
Алматы
 
158 467 
79 096 
49,9 
Астана
 
48 606 
22 369 
46,0 
ҚР
 
571 691 
322 042 
56,3 
Дереккөз
: 
«
 
Қазақстан Республикасының Ұлттық Білім Статистикасы және бағалау 
орталығы»
 
Ұлттық Баяндама
 
 
54,4 
44,1 
1,5 
56,3 
41,7 
1,9 
қазақ тілі
 
орыс тілі
 
басқа тілдер
 
2011 
2012 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
90 
Қазақстандық  білім  беру  жүйесінің  заманауи  дамуы  жаһандық  үдерістер, 
үрдістер мен интернационалдау шарттары арқылы жүзеге асып жатыр.
 
 
ҚР Үкіметінің 19 қаңтар 2012 жыл
 
№ 111 қаулысына сәйкес ЖОО
-
на шетел 
азаматтарын  ақылы  түрде  оқуға  қабылдау  ЖОО
-
ның  қабылдау  комиссиясымен 
сұхбаттасу арқылы қабылданады.
 
Шетел азаматтарының тегін жоғары білім ала алуы мемлекеттің білім беру 
тапсырыстарына сәйкес ҚР
-
ның халықаралық келіссөздерімен анықталады.
  
2012-2013 
оқу  жылына 
385 
білім  гранттары  қазақстандық  ЖОО
-
на 
халықаралық келісім сөздер арқылы келген, шетел азаматтарына берілді.
 
Сонымен  қатар,  республикалық  жарыстық  комиссиясымен  бакалавр 
бағдарламасы  мемлекеттік  тапсырыс  бойынша  200  орын  Түрік  Республикасының 
және  өзге  түркі  тілдес  халықтарының  Яссауи  атындағы  Халықаралық  Қазақ
-
түрік
 
университетіне  берілді
,  91 
–
 
Тәжікстан  Республикасының  азаматтарына, 
                         
1 
–
 
Беларусь  Республикасына
,  3  - 
Вьетнамға
,  2 
–
 
Қырғызстан  Республикасына, 
                
4 
–
 
Моңғолия мен 
84 
–
 
Ислам Республикасы Ауғаныстанға берілді
 (
сонымен қатар 
59 мемлекеттік грант орындары медицина саласы бойынша).
 
Сонымен  қатар  ҚР
-
да  шетелден  келген  азаматтарды  мемлекеттік 
                       
ЖОО дайындық факультетінде оқу мүмкіндіктері бар, орындар қарастырылған.
 
2012  жылы  Мемлекеттік  білім  беру  тапсырыстары  бойынша  Тәжкістан 
Республикасының 100 азаматы оқуға түсті. Ал А.Яссауи Халықаралық Қазақ
-
түрік 
университетінің  дайындық  факультетіне  Түркия  Республикасынан  100  азамат, 
Исламдық Республика Ауғаныстаннан 18 азамат оқуға алынды. 
  
Осылайша,  қазақстандық  ЖОО
-
дағы  жалпы  студенттер  санынан  шетел 
студенттер  саны 
1,47% 
құраса
, 
оның  ішінде 
1,08% 
жақындағы  шетел  елдерінен 
болса, 0,39 % –
 
алыс елдерден болды (
2.2.18 
сурет
). 
 
2.2.18 
сурет. Шетел студенттер саны, адамдар
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
8 404 
6 178 
2226 
Барлығы
 
жақын шет елдерден
 
алыс шет елдерден
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
91 
Сонымен  қатар  ЖОО
-
да 
жаһандық  академиялық  белсенділікті
 
дамыту 
мақсаты  көзделген.  2012  жылы  Бухарестте  өткен  Болон  үдерісінің  саясаты  атты 
үшінші форумында мақсаттардың біріне тек жоғарғы білім берудегі жауапкершілік 
қана емес, жаһандық академиялық белсенділік көрсетілді.
  
Болон  үдерісінің  үшінші  форум  саясаты
 
«Оңтайлық  білім  беру  жүйесін 
дамыту үшін» жоғарғы оқу ауқымы 2020 атты стратегияны қабылдады, оған сәйкес 
ЖОО
-
ның 
20% 
түлектері  2020  жылға  қарсы  ЕЖОА  академиялық  оңтайлығынан 
өтіп, 5% 
- 
оның шамасынан тыс
.  
ҚР  БҒМ
-
нің 
30 
желтоқсан
  2011 
жыл
 
№  549  «Шетелде  оқытудағы  ,оның 
ішінде  академиялық  оңтайландыру  аясында  бағдар»  атты  қаулысында  ЖОО
-
ры  
шетелге академиялық оңтайландыру мақсатында жолдама берумен айналысады. 
Нәтижесінде,  академиялық  оңтайландыру  бюджеттің  аясында  ғана  емес 
                      
(600  адам
), 
сонымен  қатар  ЖОО
-
ның  бюджеттен  тыс  қаржыларына
  (228), 
шетел 
серіктес
-
ЖОО  (87),  халықаралық  бағдарламаларда  (102),  жұмыс  берушінің 
қаражатымен 
(24) 
жүзеге асуы мүмкін
. 
2012  жылы
  23% 
магистрлер  академиялық  оңтайландыруды  игерді. 
Республикалық  бюджеттің  есебінен  250  магистранттар  бір  академиялық  кезең 
аралығында  шетелде  білім  алу  мүкіндігіне  ие  болды,  ол  жалпы  магистрлердің 
  
4,8% 
құрады
.  
Әлемнің 
72 
ЖОО
-
ны  кафедра  аралық  байланысты  орнататын  келісімшарт 
жасады,  ол  арқылы 
ішкі  академиялық  оңтайландыру
 
дами  түседі.  2012  жылы 
соның 
нәтижесінде 
ішкі 
академиялық 
оңтайландыру 
бағдарламасымен 
                       
1  100  студенттер,  250  магистранттар,  16  докторанттар  мен  360  мұғалімдер 
қамтылды.
  
Жоғарғы  оқудың  қолжетімділігі 
әлеуметтік  жастар  қолдауымен
 
қамтамасыз 
етіледі.  2012  жылы 
68 
461  студент
 
қабылдау  квотасымен
 
білім  алса,  ол  жалпы 
студент санының 
12 % 
құрайды.
 
Олардың 
5 751 
және 
2 
топтағы мүгедек
-
адамдар
, 
229 
–
 
жастайынан  мүгедектер  мен  18  жасқа  дейінгі  бала
-
мүгедектер,
                                 
2  366 
–жетімдер  мен  ата
-
анасыз  қалғандар
,  62 644 
–
 
ауылдық  жерде  тұратын 
жастар
,    2 647 
–
 
ұлты  қазақ  студенттер
, 
ҚР
-
ның  азаматтары  емес  (қосымша
,      
2.2.12 
кесте
).  
2012  жылы
  107 
724  студенттер  мемлекеттік  гранттар  бойынша  білім  алды,
 
11 914 
–
 
өзге  гранттар  түрлері  бойынша
  (
облыс  әкімдері  мен  ректорлар  гранты, 
мекемелер), 160
 784 
–
 
білім беру қызметін сатып алғаны есебінен (
2.2.17 
кесте
).  

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
92 
2.2.17 
кесте. ҚР
-
ның жоо
-
да оқитын студенттерсаны, қаржыландыру түрлері бойынша
 
Қаржыландыру түрлері
 
Мемлекеттік
 
иеліктер
 
Жеке иеліктер
 
Өзге мемлекеттер 
иелігі, юр.адамдар 
иелігі
 
2011 
2012 
2011 
2012 
2011 
2012 
Мемлекеттік гранттар 
есебінен
 
110 620 
107 724 
22 884 
23 668 
532 
527 
Өзге мемлекеттік 
тапсырыстар бойынша
 
10 686 
11 914 
401 
403 
94 
73 
Білім беру қызметін сатып 
алу есебінен
 
190 027 
160 784 
288 532 
259 346 
5 731 
7 252 
РК
 
311 333 
280 422 
311 817 
283 417 
6 357 
7 852 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
 
2012 
жылы  техникалық  мамандықтар  бойынша  жұмыс  беруші  грантының                     
4 526 
адам оқыды немесе жалпы студенттер санының 
5,8 %, 
келісімшарт негізінде 
оқушылар
(76 956 
адам
). 
Осылайша, техникалық мамандықтарда жұмыс берушілер 
не  шетел  инвесторлар  есебінен  оқыту  саны  жалпы  студенттер  санының
                        
2,8% 
құрайды
. 
2012 
жылы  қазақстандық  ЖОО
-
дағы  студенттерден  айырылып  қалу 
себептерінің  бірі  ақыны  төлей  алмағандықтан  және  студенттің  өзге  ЖОО
-
на 
ауысуынан.
 
Жоғарғы білім ұйымынан
 105 695 
адам шығып кетті 
(2.2.19 
сурет
).  
 

жүктеу/скачать 11,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: