М. Б. Салқынбаев қазақ және араб әдебиеті (Типология, генезис және аударма мәселелері) ОҚУ ҚҰралы астана
жүктеу/скачать 1,08 Mb. Pdf көрінісі
|
treatise16241
| бір түн”, “Ләйлі -Мәжнүн” секілді халықтың арман-мүддесін, тілегін және адал
махаббатты жырлайтын, поэтикалық құралдармен нақышталған, көркем шығармалар. Әдебиеттанушы ғалым Ә.Дербісалин қазақ әдебиеті мен мұсылмандық Шығыс әдебиетінің байланысы мәселесіне арналған “Дәстүр мен жалғастық” атты еңбегінде “Шығыстың ғашықтық дастандары жер жүзі әдебиетінде өзіндік орны бар ұлан-ғайыр дүние. Олардан үйренбеген, үлгі алмаған немесе оларға таңданбаған, тамашаламаған оқушы не қалам иесі қай дәуірде де, қай халықта да кемде-кем. Шығыс әдебиетімен байл анысы ғасырлап саналатын қазақ қауымы жөнінде мұны тіпті баса айтуға болады. – деп, “Ләйлі-Мәжнүн”, “Жүсіп-Зылиха”, “Таһир-Зуһра” секілді махаббаттың символына айналған ғашықтық жырлардың қазақ арасына кең тарағанын саралайды” [89, 145 б.]. Осы дастандардан үйреніп, үлгі алған қазақ жеріндегі нәзира дәстүрін дамытушы тұлғалардың бірі – үлкен ойшыл, ғұлама ақын, дарынды аудармашы Шәкәрім Құдайберд іұлы. Ұлы Абай туған топырақта дүниеге келген ақын алғаш Шығыс мәдениетінен нәр алады. Жас шағынан бастап -ақ араб халқының әдеби классикалық үлгілерімен сусындаған Шәкәрім, енді сол шығармаларды қазақ тілінде сөйлеткізуге ниет етеді. Ақынның бұл тақырыптағы ең көлемді мұрасы – “Ләйлі-Мәжнүн” дастаны. Туынды 1904 жылы жазылған. Ол 1922 жылы “Шолпан” журналында жарияланады. Ш.Құдайбердіұлы жырлаған араб халқының әдеби ескерткішінің түп негізі әзірбайжанның ұлы ақыны Физули нұсқасына барып тірелгенімен, оны төлтума шығарма деп тануға болады. Нәзира дәстүрі бойынша жырлаған ақынның басты мақсаты жаңа тақырып табу емес, жаңа жол табу, белгілі сарынды өзгеше түрге бөлеу, өзіндік дүниетаныммен бейнелеу десек, Шәкәрім қалдырған “Ләйлі -Мәжнүн” дастаны 45 мың жылдық тарихы бар көне сюжеттің жаңа бір көрінісі болмақ. Автор аталған шығармасын қалыптасқан шығыстық дәстүр негізінде: Біле ме сіздің қазақ ғашық жайын, Ұқсаңыз , білгенімше сипаттайын. Ғашықтық – махаббаттың ең күштісі, Жүреке қатты орнығар басқан сайын. – [87, 349 б.]. деп басталатын, сегіз шумақты кіріспе бөліммен ашып, бұл әпсананы жазған адам Физули Бағдади деген кісі екенін атап өтеді де, Мәжнүннің атын білсе де жайын білмес деп, қазаққа ұқтырмақ болады. Поэманың сонарын зерделей келе, Шәкәрімнің “Ләйлі -Мәжнүн” дастанын нәзира шылдық дәстүрдің негізінде жырлай отырып, оны қазақ ауыз әдебиеті желісімен сабақтастырғаны н байқаймыз. Айталық, Арабта бір бай болды дәулеті асқан, Саудасы әр патсамен араласқан. Құдайдан бір мирасқор бала сұрап, Малының садақаға көбін шашқан. Бай еді қайыры мол, бек қабағат, Тіледі бала бер деп көп жамағат. “Көп тілегі – көл” деген мақалдайын, Болыпты бәйбішесі екі қабат. Босанып аман-есен, бір ұл тапты, Жан-жаққа сүйіншіге кісі шапты. Жақсының тойға келген бәріне де, Сый қылып ат мінгізіп, шапан жапты [87, 350 б.]. Осы келтірілген шумақтарда Шәкәрім Мә жнүннің дүниеге келу қарсаңындағы оқиғаларды, қазақтың Алпамыс, Қобыланды батыр жырларындағы бір балаға зар болған әкенің Қорасанға қой айтып, әулиелердің басына түнеп жүріп, Алладан сұрап алған баласының дүниеге келгендегі қуанышты сәтін нәзік тінмен әліп теп, көркем суреттеген. Ақын Ләйлі мен Мәжнүннің дүниеге келгеннен кейін, қырық күн өткен соң, екеуінің бірге болмаса жылап, уанбайтын жерін суреттейтін эпизоды Низами мен Науаи нұсқасынан ерекшеленеді. Оларда екі ғашық кездесіп, бірін -бірі сүйсе, Шәкәрімд е қырқыннан шығарған соң -ақ, екі сәбидің сүйіспеншілігі елге белгілі бола бастаған. Шәкәрім жырлаған “Ләйлі -Мәжнүн” дастанының аударма емес, шын мәнісіндегі төлтума туынды екенін, шығарманың өн бойында қолданылған сөздердің, сөз тіркестерінің қазақы дүни етанымға, салтымызға 46 орайластырылып өрнектелгенінен көруге болады. Мәселен, жырдан жүктеу/скачать 1,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|