М. Х. Дулати атындағы Тарму-дің Ғылыми кеңесінің шешімімен баспаға ұсынылған

ҚОРДАЙ АУДАНЫ 

ҚОРДАЙ АУДАНЫ 

110

111

Бестана

Бестана 

өзен 

р. 

Қордай (Жамб. 

обл.) Жамбыл 

(Алм. обл.) ауд. 

Шу

Шу 

өзен 

р. 

Қордай, Шу, 

Мойынқұм, Сарысу 

(Жамб. обл.) 

Нарын, Истықкөл 

Чу обл. (Қырғ. 

Респ.) Созақ (Оңт. 

Қаз. обл.) ауд-ы. 

Ермендi

Ерменды 

өзен 

р. 

Қордай (Жамб. 

обл.) Жамбыл 

(Алм. обл.) ауд. 

Қопа

Копа 

тұзды 

өзен 

сол. р. 

Қордай (Жамб. 

обл.) Жамбыл 

(Алм. обл.) ауд. 

Георгиевский 

Георгиевский 

канал 

кан. 

Қордай ауд. 

Сортөбе

Сортобе 

канал 

кан. 

Қордай ауд. 

Қарасу

Карасу 

канал 

кан. 

Қордай ауд. 

Тасқайнар

Таскайнар 

жылға 

руч. 

Қордай ауд. 

Майбұлақ

Майбулак 

жылға 

руч. 

Қордай ауд. 

Бетқайнар

Беткайнар 

бұлақ 

род. 

Қордай ауд. 

Үшқайнар

Ушкайнар 

бұлақ 

род. 

Қордай ауд. 

Еспе

Еспе 

бұлақ 

род. 

Қордай ауд. 

Қызылқайнар

Кызылкайнар 

бұлақ 

род. 

Қордай ауд. 

Құндыз

Кундыз 

бұлақ 

род. 

Қордай ауд. 

Тасбастау

Тасбастау 

бұлақ 

род. 

Қордай ауд. 

Қарасай 

Карасай 

бұлақ 

род. 

Қордай ауд. 

Сарыбастау

Сарыбастау 

бұлақ 

род. 

Қордай ауд. 

Қорқымбай 

Коркымбай 

бұлақ 

род. 

Қордай ауд. 

Ақмолда

Акмолда 

бұлақ 

род. 

Қордай ауд. 

Жалғызағаш

Жалгызагаш 

бұлақ 

род. 

Қордай ауд. 

Тоспа

Тоспа 

бұлақ 

род. 

Қордай ауд. 

Ақдала

Акдала 

бұлақ 

род. 

Қордай ауд. 

Алмалы

Алмалы 

бұлақ 

род. 

Қордай ауд. 

Аққайнар

Аккайнар 

бұлақ 

род. 

Қордай ауд. 

Аққұдық

Аккудык 

құдық 

к. 

Қордай ауд. 

Нұсқақұдық

Нускакудык 

құдық 

к. 

Қордай ауд. 

Ақжал

Акжал 

құрғақ 

арна 

сух. р. 

Қордай ауд. 

Айтақсай 

Айтаксай 

құрғақ 

арна 

сух. р. 

Қордай ауд. 

Көлденеңсу

Кольдененсу 

құрғақ 

арна 

сух. р. 

Қордай ауд. 

Алтынқазғансай

Алтынказган-сай 

құрғақ 

арна 

сух. р. 

Қордай ауд. 

Ұзынсу

Узынсу 

құрғақ 

арна 

сух. р. 

Қордай ауд. 

Мəдиярсу

Мадиярсу 

құрғақ 

арна 

сух. р. 

Қордай ауд. 

Берiкқара

Бериккара 

құрғақ 

арна 

сух. р. 

Қордай ауд. 

Көлбексай

Кольбексай 

құрғақ 

арна 

сух. р. 

Қордай (Жамб. 

обл.) Жамбыл 

(Алм. обл.) ауд. 

Үшқұдықтысай

Ушкудыктысай 

құрғақ 

арна 

сух. р. 

Қордай (Жамб. 

обл.) Жамбыл 

(Алм. обл.) ауд. 

Қызылеспе

Кызылеспе 

құрғақ 

арна 

сух. р. 

Қордай (Жамб. 

обл.) Жамбыл 

(Алм. обл.) ауд. 

Қопалысай

Копалысай 

құрғақ 

арна 

сух. р. 

Қордай (Жамб. 

обл.) Жамбыл 

(Алм. обл.) ауд. 

Қаракемер

Каракемер 

құрғақ 

арна 

сух. р. 

Қордай (Жамб. 

обл.) Жамбыл 

(Алм. обл.) ауд. 

Кiшi 

Шақшағалалы

Киши Шакшагалалы 

құрғақ 

арна 

сух. р. 

Қордай (Жамб. 

обл.) Шет 

(Қарағанды обл.) ауд. 

Сарыбұлақ

Сарыбулак 

құрғақ 

арна 

сух. р. 

Қордай (Жамб. 

обл.) Жамбыл 

(Алм. обл.) ауд. 

шекарасында

ҚОРДАЙ АУДАНЫ 

ҚОРДАЙ АУДАНЫ 

112

113

Оронимдердің 

қазақша атауы

Оронимдер-

дің орысша атауы

Ороним 

түрлері 

(қаз.) 

Ороним 

түрлері 

(орысша) 

Аудан

Шу-Iле

Шу-Иле 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Дегерес-Қордай

Дегерес-Кордай 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Сорқұдық

Соркудык 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Сарыбастау

Сарыбастау 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Аңырақай

Аныракай 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Шөмiш

Шомиш 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Аққайнар 

Аккайнар 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Ақмұнар 

Акмунар 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Керегетас 

Керегетас 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Ақтам 

Актам 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Батыс Аралтөбе  Батыс Аралтобе 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Бозоба 

Бозоба 

тау 

г. 

Қордай, Шу ауд. 

шекарасында

Балашөмiш 

Балашомиш 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Қылша 

Кылша 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Үйтас 

Уйтас 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Майтөгiл 

Майтогиль 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Берiктас 

Бериктас 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Алтыайғыр 

Алтыайгыр 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Татыранды 

Татыранды 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Текетуыс-Тұқыл  Текетуыс-Тукыл 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Ақтас 

Актас 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Шөладыр

Шольадыр 

тау 

г. 

Қордай, Шу ауд. 

шекарасында

Тарылған

Тарылган 

тау 

г. 

Қордай, Шу ауд. 

шекарасында

Досыгүл

Досыгул 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Кетпенқалды

Кетпенкалды 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Сақсайрақ

Саксайрак 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Түлкiлi

Тулькили 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Кiндiктас

Киндиктас 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Боқтаған

Боктаган 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Желдiбел

Жельдыбель 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Қызылқұр

Кызылкур 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Құлақшын

Кулакшын 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Кескентас

Кескентас 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Қолқағар

Колкагар 

тау 

г. 

Қордай ауд. 

Атжайлау

Атжайлау

тау 

г. 

Қордай ауд. 

(Жамб. обл.) 

жəне Жамбыл 

(Алм. обл.) 

шекарасында

Жоғарғы 

Көктөбе 

Жогаргы 

Коктобе 

төбешік

буг.  

Қордай ауд. 

Горноникольский

Горноникольский 

төбешік

буг. 

Қордай ауд. 

(Жамб. обл.) 

Жамбыл ауд. 

(Алм. обл.) шек-да

Бұғымүйiз

Бугымуйиз 

шоқы 

соп. 

Қордай ауд. 

(Жамб. обл.) 

Жамбыл ауд. 

(Алм. обл.) шек-

да

Тымлайшоқы

Тымлайшокы 

шоқы 

г. 

Қордай ауд. 

Қордай

Кордай 

асу 

пер.  

Қордай ауд. 

ҚОРДАЙ АУДАНЫ 

ҚОРДАЙ АУДАНЫ 

114

115

Жетiжол

Жетыжол

асу 

пер. 

Қордай ауд. 

(Жамб. обл.) 

Жамбыл ауд. 

(Алм. обл.) шек-

да

Қастек

Кастек 

асу 

пер. 

Қордай ауд. 

(Жамб. обл.) 

Жамбыл ауд. 

(Алм. обл.) шек-

да

Жаңа Қастек

Жана Кастек 

асу 

пер. 

Қордай ауд. 

(Жамб. обл.) 

Жамбыл ауд. 

(Алм. обл.) шек-

да

Жауыркезең

Жауыркезен 

асу 

пер. 

Қордай ауд. 

(Жамб. обл.) 

Жамбыл ауд. 

(Алм. обл.) шек-

да

Ұзынбұлақ

Узынбулак 

шатқал 

ущ. 

Қордай ауд. 

Қараүңгiр

Караунгир 

шатқал 

ущ. 

Қордай ауд. 

Ителгi

Ительги 

шатқал 

ущ. 

Қордай ауд. 

Берiктас

Бериктас 

шатқал 

ущ. 

Қордай ауд. 

Есенғұл

Есенгул 

шатқал 

ущ. 

Қордай ауд. 

Кiшi Қаншие

Киши Каншие 

шатқал 

ущ. 

Қордай ауд. 

Үйтас

Уйтас 

шатқал 

ущ. 

Қордай ауд. 

Қаптынсайы

Каптынсайы 

шатқал 

ущ. 

Қордай ауд. 

Қарашаңлық

Карашанлык 

шатқал 

ущ. 

Қордай ауд. 

Қырғауыл

Кыргауыл

шатқал 

ущ. 

Қордай ауд. 

Үлкен Қотыр

Улькен Котыр 

шатқал 

ущ. 

Қордай ауд. 

Кiшi Қотыр

Киши Котыр 

шатқал 

ущ. 

Қордай ауд. 

Қырғауыл

Кыргауыл 

шатқал 

ущ. 

Қордай ауд. 

Қызылсай

Кызылсай 

шатқал 

ущ. 

Қордай ауд. 

Өрiктi

Орикты 

шатқал 

ущ. 

Қордай ауд. 

Қараой

Караой

аңғар 

долина 

Қордай ауд. 

(Жамб. обл.) жəне 

Жамбыл (Алм. 

обл.) шек-нда

Қопа

Копа 

аңғар 

долина

Қордай ауд. 

Қорғантөбе

Коргантобе 

сай 

бал. 

Қордай ауд. 

Ащылы

Ащылы 

жырасай 

лог 

Қордай ауд. 

Қарабауыр 

Карабауыр 

жырасай 

лог 

Қордай ауд. 

Жаманкөз 

Жаманкоз 

жырасай 

лог 

Қордай ауд. 

Жетiжол

Жетыжол 

жота 

хр. 

Қордай ауд. 

(Жамб. обл.) жəне 

Жамбыл (Алм. 

обл.) шек-нда

Ақтас 

Актас 

жота 

хр. 

Қордай ауд. 

Үлкен 

Тоқберген 

Улькен 

Токберген 

жон 

увал 

Қордай ауд. 

Екiншi Жылан 

Екинши Жылан 

жон 

увал 

Қордай ауд. 

ҚОРДАЙ АУДАНЫ 

ҚОРДАЙ АУДАНЫ 

116

117

ҚОРДАЙ АУДАНЫ

Кордай – 1930 жылдан  аудан  орталығы.  Облыс  орталығы – Тараз  қаласынан 

шығысқа қарай 300 км жерде, Шу өзінің оң жағалауында, боз жусан аралас боялыш, 

күйреуік,  т.б.  эфирлі  шөптесін  өскен  қоңыр,  бозғылт  қоңыр  топырақты  жонды-

тобелі келген тау алды жазығында орналасқан. Тұрғыны 24, 9 мың адамнан аса. 

Ipгeci XIX ғ-дың 90-жылдары қаланған. 1995 жылға дейін Георгиевка деп аталған. 

Қордай ауданы тарихы туралы айтатын болсақ, солтүстігінде қазақтың жа-

зира Бетпақдаласына, оңтүстігінде қазақ-қырғыз телемген Шу өзеніне ті ре ліп, 

8. 9 мың шаршы шақырым алқапты алып жатыр. 

Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының археологтар экспедиция-

сының зерттеулері нəтижесінде Ауқатты ауылының тұсынан сақ жауынгерлерінің 

бас киімі 6 V ғасырларға тəн ыдыс-аяқтар, тұрмыстық қолданыстағы басқа да 

то  лып жатқан заттар Бішкектегі тарихи мұражайларда сақтаулы. Мыңбұлақтан 

жар ты  шақырым  қашықтықтағы  Қызылсайға  барар  жолға  дейінгі  жер  асты 

үңгірі, Масанчи ауылының əкімшілігі аумағында Өтеген шаруа қожалықтары 

одағына  қарасты  Жораз  сайындағы  тасқа  салынған  суреттер, «Алмалы» 

аумағындағы  екі  бекініс,  Майбұлақ  өзенінің  Шуға  құятын  тұсында  ертедегі 

адамдар жерленген кө лемі 150-200 метрлік ірі қорған ертеде өткен адамдардың 

тұрмыс-тіршілігінен, эволюциялық өсу кезеңдерінен хабардар етеді. 

Қордай ауданы жерінде Георгиевка X-XI ғ. ғ Кішімешін VII-IX ғ. ғ, Шортөбе 

қа лалары жəне 4 ауылдық мекен бар. Тарихқа зер салсақ, құнарлы Шу өңіріне 

жəне тоғыз жолдың торабына салынған бұрынғы Георгиевка, қазіргі Қордай қа-

ласы жылдам өркендеп, ірі мəдени жəне саяси орталыққа айналды. Ұлы Жібек 

жолымен  қалаға  көптеген  керуендер  келіп  жатты.  Солтүстік  батысқа  жүр -

ген жол Қордай (Георгиевка) X-XII ғғ., Жаңатұрмыс X-XII ғғ., Қақпатас XXII ғғ., 

X-XII  ғғ., елді мекендеріне өтіп, Тасөткел өткелінен келген де Шу жо лының негіз-

гі  торабына  қосылған.  Қордай  қаласынан  оңтүстік-шығысқа  шық қан  керуен-

дер Қордай асуы арқылы Керімбай төбе (Ақтерек) қаласы арқылы Алмалық, Іле 

өңірі арқылы Қытайға өткен. 

Батыс бағытында Қордайдан шыққан керуен сарайлар салынды. Қалаға түрлі 

тауарлар əкелінді, экономикасы дамып, X-XII ғасырда үлкен қалаға айналды. 

X-XII ғғ. Қордай ауданының жері Қарахан мемлекетінің құрамында болды. 

Қарахан мемлекеті (915-955 ж. ж) болып есептелді. Саманилердің қолдауына 

сүйеніп, ол өз ағасы Оғылшаққа қарсы шығады да, Қашғар мен Таразды өзіне 

қа ратады. 942 жылы Сатұқ Баласағұн қаласы билеушісін құлатып, өзін Жоғарғы 

қа ғанмын  деп  жариялайды.  Қарахан  құрылады.  Оның  иелігі  Хотан,  Бұқара, 

Балқаш көлі мен Алакөл, шығыста ұйғырлар Амудария мен Сырдария, Жетісу 

мен Қашқарияға дейін созылып жатты. XII ғ. 30 жылдары Қарахан мемлекеті 

Батыс  жəне  Шығыс  Қарахан  болып  бөлінеді.  Шығысқа  Тараз,  Исфиджаб, 

Шаш, Ферғана, Жетісу, Қашғар жері кірді. Астанасы болады. XII ғ. 2 ширегінде 

Қарахан мемлекетін қарақытайлар Жетісу мен Баласағұн қаласын басып алады, 

Қордай осы X ғасыр кезде өркендеген ірі қалаға айналды. 

Қордай  ауданы  алғаш 17. 1. 1928 ж.  Алматы  округінің  құрамында,  ке йін-

нен (14. 10. 1939 ж.) Жамбыл облысына берілді. Аумағы 8973 мың км

2

. Тұрғын 

саны 132 500 мың адамнан аса. Ayдандағы 41 елді мекен 19 ауылдық əкімшілік 

округтерге біріктірілген. Орталығы – Қордай ауылы. Қордай ауданының жері, 

негізінен,  таулы.  Солтүстік  жəне  шығыс  бөлігін  Шу-Іле  таулары  (биіктіктері 

теңіз деңгейінен 1000 м-ден жоғары) алып жатыр. Кіндіктас, Жетімжол, т.б. тау 

жоталары ауданның оңтүстік жəне оңт. -шығыс бөлігін алып жатыр. Шу аңғары 

жазық келген. 

Климаты континенттік, қысы-жазы жиі-жиі Қордай желі соғып тұрады. 

Аудан  жерімен  Шу  өзенінің  оң  саласы  саналатын  Ырғайты,  Қалғұты, 

Қаракоңыз,  Қалқатас  (Қақпақтас),  Кіндіктас  пен  Жетімжолдан  бастау  алатын 

бірнеше кішігірім өзендер ағады. Ауданның ортүстігі жəне оңт. -шығысынан Іле 

өзенінің алабына жататын, жазда құрғап қалатын Жаманты, Иірсу, Ұзынсу, т.б. 

өзендер ағады. Қақпатас, Карақоңыз өзендері алабында осы өзендердің атымен 

аталатын бөгендер салынған. Олардың жалпы су сыйымдылығы 18, 7 млн м3. 

Олар аудан шаруашылықтарының 4, 5 мың га жерін суарады жəне суландырады. 

Одан басқа аудан аумағында Алтыайғыр, Майбұлақ жəне Қалғұты тоғандары 

бар.  Шy  өзенінен  бірнеше  каналдар  тартылған.  Олардың  ең  ірісі – Георгиев-

ка магистралдық каналы. Аудан жерінде қоңыр, шалғынды қоңыр, шалғынды 

сары, қызыл коңыр, солүстігінде (Қопа жəне Қараой жазығында) сұр, сортаңды 

сұр топырақ қалыптасқан. Ipi елді мекендері: Қордай (24,9 мың адам), Сортөбе 

(10, 8), Масаншы (9, 0), Отар (4, 4), Ауқатты (4, 2), Бетқайнар (4, 4), Қаракемер 

(3, 2), Қapacy (3, 2), Қасық (3, 0), т.б. 

Қордай ауыл тұрғындарының ұсынысына орай, ҚР Үкіметінің жанындағы 

Мемлекеттік  ономистика  комиссиясының 22.07.1995 ж.  ұйғарымы  бойынша 

Георгиева ауылы Қордай ауылы болып аталды. Бұл тарихи атаудың мағынасы 

туралы əр түрлі пікір бар. XI ғ. ғалымы Махмуд Қашқари Қордай – «Құстың 

бір түрі» десе (М. Қашқари. III т. 1962, 258 б.), В. Радлов Қордай сөзі алтай, 

телеуіт тілдерінде «цапля» деп көрсетеді (Радлов В. Опыт словаря Тюркских на-

речий. Т. II. Часть 1 стр. 576). Қоңқашбаев бұл моңғолдың хуртай – «жаңбырлы» 

деген сөзінен қойылуы мүмкін дегенді айтады. Біздің пікірімізше, қор сөзі қар 

сөзінің дыбыстық тұрғыдан өзгерген түрі, ал дай тіліміздегі ды, ты жұрнағының 

монғол, көне түркі тіліндегі нұсқасы. Демек, Қордай – «қарлы, жаңбырлы» не-

месе Якут тіліндегі Хордогой «биік қырат, тау тізбегі» дегенде тура келетіндей. 

Жамбыл

(Жамбыл) – Қордай аудандағы ауыл, ауылдық əкімшілік округінің орталығы. 

Ол  аудан  орталығы – Қордайдан  солтүстік-батысқа  қараған  жерде,  бұта  ара-

лас түкті бидайық т.б. астық тұқымдасты шөптесін өскен төбелі-жонды келген 

таудың қо ңыр, қызыл қоңыр топырақты аңғарында орналасқан. Тұрғыны 1, 8 мың 

адамнан асды. 1930 ж. кұрылған элиталық тұқым алатын Георгиевка қызылша 

бөлімшесі  ре тінде  қаланды.  Оның  негізінде  ауылда  шаруа  қожалыктары  мен 

ЖШК құ рыл ды. Жамбылда орта мектеп, кітапхана, фельдшер-акушерлік пункт, 

т.б. мекемелер бар. 

ҚОРДАЙ АУДАНЫ 

ҚОРДАЙ АУДАНЫ 

118

119

Жаңатұрмыс

(Жанатурмыс) – Қордай аудандағы ауыл, Жамбыл ауылдық əкімшілік округі 

құрамында. Аудан орталығы Қордайдан солтүстік-батысқа карай 23 км жерде, 

бұта аралас бидайық, айрауық, т.б. астық тұқымдасты шөптесін өскен қоңыр, 

қызғылт қоңыр топырақты төбелі-жонды келген тауаралық аңғарда орналасқан. 

Тұрғыны 1, 2 мың адамнан аса. Іргесі 1965 ж. қаланып өзімен аттас қой өсі-

ретін кеңшарлың орталығы болды. Оның негізінде 1997 жыл дан Жаңатұрмыс 

өндірістік кооператив пен бірнеше шаруа қожалықтары құрылды. Жаңатұрмыста 

орта мектеп, клуб, кітапхана, фельдшер-акушерлік пункт, меке ме лер бар. 

жүктеу/скачать 15,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: