М и н и стр л ігі С. Т о р ай ғы р о в аты н д ағы п ав л о д ар м ем л е к е ттік у н и в ер си теті т ор айғыровт ану дәрістер жинағы Павлодар 2006

§ Ш
Щ
Н
Ц
 
саясіедеуметтік
отаршылдык сасаты жазыкть, ден
ашык айтады”
107

Ақынның “Кім жазықты?” туындысы  - көп жоспарлы,  реалистік, 
әлеуметтік роман жүгін көтерген  шығарма.
Сүрақтар мен тапсырмалар
1.  “Қамар  сүлу”  романың  идеялық  мазмүнын  аша  отырып, 
кейіпкерлеріне мінездеме беріңдер.
2.  “Қамар сүлу”  романыныдағы жаңашылдыкты дәлелдеңідер.
3.  “Қамар  сүлу”  өмір  шындығын  суреттеуде,  кейіпкерлер  образын 
сомдауда көркемдік қүралдардың қызметін анықтаңдар.
4.  “Қамар сүлу” романындағы  ақын  позициясын анықтаңдар
5.  “Кім  жазыкты?”  романындағы  Әжібай  ісінің  әжібайшылдыкка
айналуы себебін түсіңдіріңдер. 
1
6.  “Кім  жазықты?”  романының  идеялық-такырыптык  ерекшелігі
неде?
7.  “Кім жазықты?” көркемдік ерекшелігіне талдау жасаңдар.
ӘДЕБИЕТТЕР
5.  Бисенғали  Зинол  -Ғабден  Қабиүлы.  XX  ғасыр  басындағы  қазак 
романдары. Фил.ғыл. док.  Дисс. Автореферат. -Алматы:1997
6.  Дала даналары.-Алматы:2001, 640 б
7.  Еспенбетоа  А.  Сүлтанмахмүт  Торайғыров.-  Алматы:  1992,  -200 
б
8.  Еспенбетоа  А.  Сүлтанмахмүт  Торайғыров.-  Алматы:  1992,  -200 
б
9.  Кенжебаев  Б.  XX ғасыр басындағы әдебиет. -Алматы: 1993,-248
10.Қуандық  Мәшһүр  Жүсіп.  Мектепте  казақ  әдебиетін  оқыту. 
Павлодар,2003, -254 б
108

БЕСІНШІ БӨЛІМ
ПУБЛ
ИЦИСТИКАЛЬІҚ ШЫҒАРМАЛАР
\Қазак  баспасезі  мен  онын  жанрларының  туып,  қалыптасу 
тарихы бар.  Қазақ жерінде алғашкы  газет, журналдардың пайда болуы 
баспасөздіңң  туына  негіз  болды.С.Торайғыровтың  “Айкап”,  “Қазак  , 
“Абай”, 
“Сарыарка” 
бетгеріндегі 
дүниелер 
оның 
қаламгерлік 
өткірлігін,  дүниетанымдығын,  азаматтык  бейнесіндегі  озықтығын 
ғана 
емес, 
шығармашылық 
қызметіндегі 
жан-жақтылықты,
жаңашылдықты, әмбебаптық сипатгы танытады.
Сүлтанмахмүттың 
публицистикалық 
шығармалары:
“”3арландым,  “Ауырмай  есімнен  жаңылғаным”,  “Өлеңмен  жазылмак 
лпаманын  материалы”,  “Қазақ  ішінде  оку,  оқыту  жолы  қандай.^, 
Қазак  тіліндегі  олен  кітаптары  жайынан”,  “Өлең  мен  аитушылары  ,
С
оциешизм
і 
деген шығармасын автордың өзі әнгіме деп  атаған^
Дүрысында  бүл  шығармасы  -   көркем  очерк.  ““Ауырмаи  есш нен
жаңылғаиым", 
"Өлаямек 
ш
ш
 
.
.
-
шығармалары  да  көркем  очерк.  Ел  шішдеп  еск.  салт,  >^исыз  шнез 
қүлык,  қараңғылык  салдары,  казактын  үлы,  кызынын  ерк  нді
турапьь 
ым”  -   1912  жылы  жазылған  әнгіме.  Жинактарында
өңгіме  аталып жүргенімен, табиғатында 
п
р
о
б
л
е
м
^
ы
қ
 
очерк  м д а а
Жазу  барысында  казак 
Щ
В
І  ( 1 1 І Һ
жақын.
жаксылық,  жаманждық  аянышг^^н  щыга  алмайтындывғымыздын 
қоршылыкта  болып,  қар  н 
нда  тым  болмасы  капамызды
себептерін  көрсетш,  сандшіы 
ҮР 
^ 
жазуШы.  Шығарманын
шығарып,  3"
н~ н ^ а н а с ш
  дейе^сезге  алған  жолдар 
такьфыптық  ауқымын,  көадсі ^
жеткілікті үғындырса керек. 
■ 
б іл ге н  
факты,  оқиғаларды
Акын  солардың  бәршде  ,  езі  керген  ошг 
ф
 
белгілі
■ I  і н
і п
 н
 і ш
жазылған, 
библиографиялық, 
рецензия
109

жазылған.1913  жылы  “Өлең  жөне  айтушылар”  мақаласы  аиқапта 
жарық көрген.Халқымыздың атам заманнан  рухани серіп өленшен.ән- 
күйінен  айырылып  қалукынан  өткен  қайгы  жоқ.  Акын тектес  сезімтал 
суреткерге 
өлен-жырды 
үрпаққа 
мүра  етіп 
қалдырмау 
орны 
толмайтын  окініш деп  санайды.  “Байкаймысың,  біздін  казак  ән  күмар 
халык.  Газет  окып,  не  шариғат,  не  насихат  айта  бастасан,  күлағын 
салар-салмас  шетгеп  кетеді.  Біреу  қолына  домбыра  үстап  ән  сала 
бастаса,  ойдағы  -қырдағысы  жиылып,  сегідегі  бала,  сексендегі 
шалына  дейін  қалмай  кпмалып,  айтшы-айтшылап  жаны  жағасына
келтіреді”. 
і
Өлең  қүдіретін,  әннің  адам  жанын  сиқырлар  күпия  қасиетін
қазак  халқы  ежелден  қастерлеген.  Қазақ  жерін  кезген  саяхатшылар,
орыс  ориенталистер,  ғүлама  ғалымдар,  кейінірек  музыка  масандары
халқымыздың  маңдайына  біткен  байлығы  -   рухының  бипспп  мен
тазалығын  әлемғе  айғақтаған  олшеусіз  мол  алең-жыры,  ажарлы  әні
мен  буарқанып  бүрсанған  мінезді  күйіекендігін  әр  кез  тамсана
айтқаны  белгілі.  Сүлтанмахмүтгың  ойын  онға  бөліп,  коңілін
тыншытпайтын  жәйт  калайда  сол  ән-жырды  шашау  шығармай  сактап
қалу міндеті. 
.
.
.
“Бір халықтың әні кетсе, әдебиеті жесір қалады, сәні  кетеді, сәні
кетсе,  жаны  кетеді.  Қазақты  жансыз  ағаш  кылып  отққа  жаққьшарын 
келмесе,  әнді  сақтаудың  қамын  қылыңдар”.  Әлең-жырды  қызғыштаи 
қорғау  керек,  ән  айту  дәстүрін  жалғастыру  керек.  Ақын  екі  жолды 
үсынады. 
Мүғалімдер  шәкірттерін 
ән  үйренуге  және  аитуға 
машықтандыруы  шарт  және  өлең  айтушы  күміс  көмей,  жез  таңдаи
әншілерді жүртқа есерсоқ етіп көрсеткуді тыю шарт.  |  
.  . 
.
Айқап”  журнальіның  үш  санынан  орын  алған  “Қазақ  тіліндеп
өлең  кітаптары  жайынан”  мақаласы  проблемалык  сипатымен  де, 
жазлу  үлгісімен  де  әдебиет  сының  жарасымды  үлгісі  қатарында. 
Жазылған  уақыттағы  қайыспай  арқалаған  салмағын  айтпағанның
таңда
С.Торайғыров  хисса,  хикаят,  батырлық  жырларға  шошына 
қарап,  безіп  отырған  жоқ.  Ана  сүтімен,  ата  дәстүрмен  жүректе
жатгалған  ауыз  әдебиеті  үлгілерін,  рухани  қазынамызға  косылған 
қиссаны  мансүқ  етпейді.  Тіл  тазалығына,  тіл  суреттейтін  сезім
мөлдірлігіне саяды.
“Қазақ  тіліндегі  өлең  кітаптары  жайынан”  макаласы  қазак
әдебиет  сыны  іргетасының  берік  қалануына  үйытқы,  негізгі  туынды
екендігі  даусыз.  Мақалад  котерілген  проблемелер  сын  орісінің
кеңейуіне,  сыншылдық  ойдың  бүтақтана  жайылуына  айтулы  әсерін
тигізді.
110

Акынныя  “Қазақ 
ішінде 
оқу, 
оқыту 
жолы 
кандаи.  I
“Социализм” дегеи шығармалары оқу, мәдениет, техника тақырыбына 
жазылды.  Оларда  автор  қазак  халқының  ілгері  дамуы  мәдениетп
•  
.  -  -  
^  
V  
ш
 
*   Т Т  ^  Ж 
в
  V 
1
 
Т е   I I   I
V / 
і
 і а р Д и  
а  
^  
•  і
оолүы 
Адам  баласының  жеңіл  күн  көруіне  қажет  шімдерді 
техниканы  тез  үйреніп  алуы  туралы  бағалы,  өз  кезшде  озат  шкірлер 
айтады.  Онан  сол  кездегі  казак  акындарынан  Сүлтанмахмүттан  баска 
ешкім  айта  алған  жоқ.  Акынды  толғантатын  сүрак  |   оку,  білімге 
үмтылу  Қазак  ауылындағы  оқуға  ықтиятсыздық,  тәрбиесіздікке
камкөнілдік  білдіріп,  не болмасы  ескі  ишан-қожалардын  алдын  көрш 
КҮО  жатгаудан  әрі  аспаған  шәкіртгер  түрмысына  налып 
ақьр 
соңында, жаңа тәртіпті  оқу жүйесінің біртіндеп  ене б а е т ^ ш а  б^ аш а
қуанады. 
“Қазақ  ішінде  оқу,  оқьгту  жолы  кандаи_ 
макал^ ь
“Айкапта”  түнгыш  рег  басылып,  акын  жияакіарыньи  бәрш™ Н
 
алып  келеді  Мақалада тереңдете  аитылған  бір  пікір бір  арнаға саяд  . 
қазақ  ауьшында  оку,  оқыту  жолы  қалай?  Мүғалім  жанаша  окьш 
педагогика  ғылымынан  хабардар  болғанымен,  оилаған  оиын  іске 
&
 асыруда  ерікті  емес,  қол-аяғы  шырмаулы.  Екі-үшш  ауыл жиылып,  о р
асыруда  ерікп 
«ч 
_____ йясын  мынадаи...
« Ь Ь г і г т е е  і
внбек  жасауға  ат  салыскам  И
В Ш
| Й
Н
  ^
  Жаетұрсьш”
жа“
ін ТТ л е   жаткан  шатын  казак  нрозаеынын
* %
£ £
  есімнен 
Ш
Ш
Ш
Ш
^
П
 
іта”  жарияланған.  С. 
р 
түйг-ен  маңдай  соры
“Айқапта
неке  суын  аспанға  атуы  жанын  шү 
білдірген  қарсылығы  емес, 
арылмаған  әйелдің  аиналапс 
Әнгіме  такырыбы  -   жесірлік
әлеуметтік  теңсіздікке  аткан  о п .  
^
қасіретін  тарткан  әиел  басынд 
У /  бейкүнӘ  жан  трагедиясы
тағдыры-  Ескі  салттын 
Автор  шағын
психологиялывк  суреттемелер 
Р 
іздестірген, 
замана
жанрдьт 
бейнелеу 
мүмкіндіктерш 
сәтгі 
«зд 
Р
күбылысын 
аңғару жөні де бөлек.
111

Очерктік  сипат,  кейде  хабарламалык  сгильден  ада  емес. 
“Ауырмай 
есімнен 
жаңылғаным” 
жазушының 
өсужолындағы
баспалдағы.
к4Жазықсыз  тамған  қан”  1915  жылы  Сұлтанмахмұт  Тарбағатай 
жағында  жүргенде  жазылды.  “Қазак”  газетінде  окшау  соз  айдарымен 
жарияланды.  Махаббат  драмасы,  сұм  заман  трагедиясы  жастар 
тағдырына  өлең,  романдарымен  үзбей  қалам  сілтеп  келе  жагқан 
жазушыға  тың  тақырып  емес.  Сүйікті  Бағиласынан  аһ  үрыи 
айырылғған  Сұлтанмахмұттың  канды  оқиғаны  ести  сала  іліп  әкетіи 
көркем  шығарма жазуы  көңіл  күй пересімен үндесіп жатыр.
Бүрынғы  ясинақтарда  “Өлеңмен  жазбак  драманың  материалы 
атанып,  1967  жылғыв  екі  томдыкта  “Қазақ 
газетіндегі  нұсқасы
жарияланғандығы белгілі.
“Топырақ”  -   “Айкапта”  басылған  аударма  мақала.  Автордың
топырақ  деген  кәдімгі  жер.  Акын  шағын  кіріспе  жазған.  Суыққа 
тоңып,  ыстыққа  піскен  ащы-тұщыны  ішкен  дегендей,  көпті  көрген 
қариямыз  “”Тәржіман”  ақсақал  1331  -інш і  но^ерінде  шарт  жүгініп 
қолындағы  мойыл таяғымен  жерді  сабап  “қазақ,  қырғыз,  башқүрттар- 
ау!  Топырақ!  Топырақ!  Топырақ!”  деп  сақалының  суы  сорғалап 
байбайлап  отыр...  Қолыменен  үстап,  көзіменен  көріп,  басынан 
кешірген  ащы  тәжірибені  айтывп  қарақтарым-ау  қапы  қалма  деп 
жақыншылықпен жаны  ашыған байбай  секілді  көрінеді”.  Мақала жер 
,  ел тағдыры туралы.  Жерден  айырылудың қасіретін  шеккен  халықтар 
тағдыры  куә.  Мақала  нарыктық  эконоикаға  көшу  жолындағы  бүгінгі 
таңның  проблемаларымен  иықтасып  жатыр.  Бүл  С.Торайғыровтың
көрегендігінің де белісі тәрізді.
С.Торайғыровтың  кереғар  пікірлер  туғызып  келген,  аяқталмай
қалған  мақаласы  “Социализм”  (1918).  Бірде  айту  шарт  —  ақын 
социализм  теориясын  түжырымдауды  мақсат  етпеген,  бар  ойы 
оқушыға жаңа қоғам келбетін қарапйым түрде түсіндіру.
“Адам  баласының  ауыр  күн  көрістен  қүтылып,  бақытты 
болуына  себеп  болатын  Еуропадағы  ғылымды  мен  екі  жікке  айырып 
ұғамын:  бірі  —дене  азығы,  бірі-  ар  азығы”.  Мапқала,негізінен,  дене 
азығы  мен  ар  азығының  мән-мағынасын  ашуға  арналған.  Ақынның 
дене  азығы  деп  отырғаны  ғылым-білімнің,  техниканын  жетістігі, 
адамның  күн  көрісін,  өмір  тірлігін  жеңілейтуге  жәрдемдесетін 
дүниелер.  Ар  азығы,  жазушының  түсінуінде,  әділдік.  Осы  ар  азығы  - 
әділдік  табылмай,  басқа  дене  азығы  өнерлердің  көбейуімен  жалпы 
адам балсының күн көрісі ауыраймаса, жеңілдемейді.
С.Торайғыровтың  сыншылық  келбетін,  эстетикалық  мүрат- 
мақсатын  неғүрлым  тереңірек  байыптауға  септігін  тигізетін,  лсүрт
112

көзінен  үзак уакыт бойы таса келген  шағын мақал-рецензияға -  ‘ Жаңа 
кітап”.  Бүл  мақала  М.Дулатовтын  1913  жылы  Орынборда  жарык 
көрген  “Азамат”  өлеңдер  жинағына  арналған.  “Баспасы 
таза, 
бүрынғы  жазғандарына  қарағанда,  бөтен  тілден  аршынқы,  мағынасы 
тереңірек”  деп  мазмүны  мен  түрі  жарасқан,  тілі  айшыкты  жинак 
есебінде  бағалайды.  “Жаңа  кітап”  мақала  -реңензиясы  ақын
жинактарынан орын алуға лайыкты.
Сұлтанмахмұттың  шығармасы  шын  мәнінде,  публицистикалык
мақа/іалар.  Мұнын  өзі  Сұлтанмахмұттың  тек  ақын,  жазушы  емес, 
сонымен бірге пулицист екендігінің дәлелі болмақ.
Сұрақтар мен тапсырмалар
1.  С.Торайғыров  публицистикалық  шығармаларының  маңызы
неде?
2.  “Соңиализм” 
атгы 
мақаласына  бүгінгі 
заман 
козқарасы
түрғысынан талдау жасаңдар
3.  “Қазақ  ішінде  оку,  оқыту  жолы  кандай?”  атгы  мақаласын
маңызын ашыңдар.
“Казак  тіліндегі  өлең  кітаптары  жаиынан 
макаласынын
4.  “Қазак
ерекшеліктерін көрсетіңдер
аныктаңдар
ӨДЕБИЕТТЕР
2
3
Бисенғали  Зииол -Ғабдеи
романдары. Фил.ғыл. 
док. Ди«
сс. 
Р  Ф
Дала 
д а н а л а р ы . - А л м а т ы : 2 0 0 1 ,  
а  
, „ «
г
Г  
і о о ?   -
ісген б его а 
А. 
Сүлтанмахмүг Торайғыров, Алматы. 
1992,
ҚОРЫТЫНДЫ
С.Торайғыровтын  •Таныстьвд".  Н
"Айтыс"  туындылары  казак  иоэмасытар 
кезендік
емес, 
әдебиетіміздеп 
бедерлі 
белес, 
үргаеп 
ү
шығармалар. 
по, Масында адамнын омірін түрлі  кезеиге
Акын 
Адасқан 
Р 
уйлестіре  отырып,
бөліп.  соиы  тегіс  озіидік  ерекшел,ктершеи  үилестр е  о ^ Ф
бөліп,  соны  тепс 
суреттеу  шығады.  Өмірдің  кезеңдерінд
113

кездегі  адамнын  болсын  бапсында,  бойында  болатын  мінез-кылыкты,
Акын  поэмаларында  кейіпкер санаулы  ғана -  “мен \   кедей,  кара 
қазак,  дала акыны,  қала  акыны.  Онын суреткерлік  сұнғылалығы  бірер 
кейіпкер  көціл-күйі,  сезім  тебіренісі  арқылы  адамзаттын  өмірі, 
тірліғінін 
мәні, 
адам 
атаулының 
болашакка 
талпынысы 
фнлософиялық  топшылауларға  негіз  болып,  әсемдік  әлемінде  соны
дүниелер санатында мәңгі бақи  қалуында.
“Таныстыру”, 
“Кедей”, 
“Кім 
жазыкты?”, 
“Қамар 
сұлу 
романдары  мен  поэмаларында  өз  замындағы  бірсыпыра  кісі  бейнелер 
бар:  Қамар  мен  Аппақай  қазактың  окыған,  ұнамды,  ақылды,  көрікті 
кыздарының  бейнесі,  Жорға  Нұрым,  Тасболат  ала  аяк  қу,  ірі 
феодалдардын бейнесі;  қазақтың зиялы  кауымынң, таихи тұлғалардын
бейнесі.
“Кім  жазықты”  романы  -тұңғыш  өлеңмен  жазылған  роман. 
Романға  үш  ұрпақ  өмірі  арқау  болған,  замана  өзгерісіне  қарай  сонғы 
ұрпақ  өкілдерінің  арасындағы  тартыстар,  көзқарас  қайшылықтары 
суреттелген.  Әжібай  менәжібайшыларды  тудьфған  заман  шындығь- 
романда  әлеуметтік  теңсіздік  шындығы  ашылған. 
Кім  ясазыкты 
романында  қазақ  қоғамының  күрделі  мәселелері  кең  түрде  алынып, 
суреткерлік 
шеберлікпен 
жазылған.Өлеңмен 
жазылған^  “Кім
жазыкты?”  романында  акын  Әжібай  болыстың  “өсу  жолын  ,  онын 
шолжаңдық,  мас,  жалқау,  бет-әлпетін,  азгындығын  көрсетеді.  Әйел 
мәселесі  мүнда  да  басты  орын  алады.  Әмеңгерлік,  қыздардың
сүйгеніне бара алмауы батыл айтылады.
Роман  аякталмаған.  Апацда казақ тұрмысының сол  кездегі  әдет-
ғүрпы,  Әжібай  болыс  қылықгары  арқылы  көрінетін  әлеууметпк
теңсіздік -   мүның  бәрі  дәл  көрсетілген.  Акын  осыларға  кім  жазыкты,
кім кінәлі деп сүрау кояды.
“Қамар  сүлу”  романы  -   көркем  прозадағы  жаңашьш  шығарма.
Романда  өмір  шындығын  суреттеуде,  кейіпкерлер  образын  сомдауда 
көркемдік қүралдарды  аса бір  шеберлікпен  қолданған.  Роман  ескі  мен
жаңаның күресінін көркем бейнеленуімен күнды.
Романдарында  ескі  қазақ  ауылын,  оның  бай-феодалдарынын
надандық қылықтарын,  олардың  қольгада  бас  бостандығын  ала  алмай 
бодан  болған  қазақ  қызының  тағдырын  жазады.  Ескі  әдет-ғүрыпка 
қарсы,  жаңаша  білім  алған  Ахмет,  Қамар  және  онын  әкесі  сиякты 
жағымды  кейіпкерлер  олпрға  қарсы  қойылады.  Бұлар  парасатты, 
өмірге  сын  көзімен  карайтын,  бірак  сол  сокыр  күшке  бел  оайлап, 
қарсы  шығуға  әлі  шамасы  жоқ  жандар.  Алайда,  қазак  жастарынын 
алға, жаңаға ұмтыла бастаған алғашқы өкілдері еді.
хал-жайды, ой-киялды дәл, өге шебер суреттейді.
114

Ал  поэмаларындағы  ерекшеліктер.  Акыннын  қоғамға  деген 
көзқарастарына  орай  поэманын  қүрылысының  икемделіп  қүрылуы, 
сюжетсіздігі,  шартты  кейіпкерлер  ой-арманында  авторлық  пікірдің
нысан етілуі.
Поэмаларының 
тақырыбы 
мен 
идеясына, 
кеиіпкерлердщ 
заманына,  әлеуметтік  ортасына,  қызмет-кәсібіне,  мүң  тілегіне  сәйкес
тілдік-стильдік ерекшеліктер кездеседі. 
„  .
V  “Адасқан  өмір”,  “Кедей”  поэмаларының  көп  жерін  күиніш, 
жиреніш, қайғы, шер, жүрек сыры, арман болып келеді.  Олардың жеке 
сөз  бастары:”Кәрілік”,  “елік”,  “Аяныш  хал”,  “үмітсіздік  ,  жақыннан
айырылғандағы күйік” болып келеді.
Акын  поэмаларында  лепті,  әуезді  сөздер,  әсерлі,  үран,  үндеу,
арнау  беттеу  сөздері,  одағай  сөздер,  жігер,  қайрат,  жеку  сөздері,
жауабы,  шешууі  сөзінен  өзі  түсінікті  сүраулы  сездер  көп  кездеседі.
Поэмалары  көбінеше  кейіпкерлердщ  өз  аузынан  әңгіме-кеңе  ,
шашешендік сөз, сыр, зар, арман болып айтылады. 
_
Султанмахмүт  өз  шығармаларында  қазақ  тілінщ  сөздік  к  р 
шебер  пайдаланған,  соньщ  негізінде  біраз  сөйлемдер,  сөздер, 
гіркестенр, синоним, омоним, метафора, метанимия сөздер жасаған.
Әділдік орнамасқа көзім жетті,
Дүниеден ет жейтүғын ауыз қүрымай.
(“Адасқан өмір”)
Бірак бүгін ғылымның тапқандары,
Пайдасын көрсеткен жоқ кедейге әлі.
Азусыз қаскьфларға азу 
болып,
Кой халін ауырлатгы онан 
әрі.
(“Адаскан өмір  )
Әкем, шешем, арғы атам есікте өткен,
Олардьщ да кеудесі есік. тескен.
(“Кеден  )
Н|
Байларға 
өгіз 
болып өту үшін,
Дүниеге шынымен-ак келгенім  е
(“Кедеи  )
Бір сөзім бар шалдуар,
Болмаса да тыншысы
Бү күнде жоқ, сон туар.
Роман мен сыншысы.
(“Кім жазыкгы?  )
115

Бүл іске күндестері әдіс алған,
Оларда баяғыдан ар жок калған.
Ұрысып, шаштасудан жалыкпайды,
Әйтеуір, тоным ғой деп суға малған.
(“Кім жазықты?”)
Аз өмірден азынша пайдаланбай,
Көкке қарау ісі екен ақымактын
(“Адасқан өмір”)
Сүлтанмахмүт 
сөздерді 
жаңаша 
қиюластырып, 
жаңа 
мағынад.жаңғыртьш  қолданған.  Тақырыбы,  халық  өмірінде  болған 
жаңалық  ділгір,  қажет  еткенде,  бүрынғыны  үстарту,  өңдеу  жөнімен
жаңартқан, тапкырлыкпен шебер жаңарткан.
Сүлтанмахмүт  -  XX  ғасырдағы  үлтттйк  ояну  кезеңінің,  ел
еркіндігінің  жалынды  жаршысы,  адамгершілік,  әділдік  идеяларын, 
өнер-білімді,  ғылымды  насихаттаған  казақ  әдебиетінің  жүлдызы. 
Акынның  адамгершілік,  азаматтық  мүраты,  арманы  біздін  заманның
коғамдық мүддесімен үндес.
116

МАЗМҰНЫ
Біршші  бөлім
Сүлтанмахмуг  Торайғыровтың  өмірі 
мен 
шығармашылығының
зерттелу»
Екінші бөлім 
р
Сүлтанмахмүт Торайгыровтьщ  өлеңдері........................ ..........................
Үшінші бөлім 
Н
Сүлтанмахмүт Торайғыровтың поэмалары
І
ТӨрТІНШІ бөлім
Сүлтанмахмүт Торайғыровтың романдары-------------------- --------------
Бесінші бөлім 
I  
, пя
Сүлтанмахмүт Торайғыровтың публицнстнкалық шығармалары — 108
Қорытынды
112