М. Ж. КӨпеевтің 155 жылдығына арналады
М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ
жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі
|
М. Ж. К пеевті 155 жылды ына арналады
| М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ
жүргенде қастандықпен өлтірілуіне байланысты шығарған жоқтауы. Бұл жоқтауды осы бір жан түршігерлік қайғылы оқиғаның куәгері Уәлихан Омаровтың айтуы бойынша шығарған. Әмен өте турашыл, әділетті болған. Сүймегеніне еріксіз қосылған бір келіншек Әменге келіп мән-жайын түсіндіреді. Елгезек Әмен оның мұңын тыңдап, өтініштерін хаттап, әйел құқын қорғаушы мекемеге бергізеді. Сөйтіп, бас бостандығына ие болады. Содан оның бұрынғы күйеуі Әменге өштесіп, Әмен «Мезгілсіз іңір кезі суға барғанда» төрт қарақшы бүйірінен екі рет пышақ салып өлтіреді. Алаштың уыз жастары, замандастары, «ығай мен сығай өңшең асыл тастары» «алтын кеуде» Әменді ақтық сапарға ардақтап шығарып салады. Мәшһүр Жүсіптің Әменнің аяулы достары «Алаштың ат атанған науша жасы, Жүзіктің көзіндегі асыл тасы» Садуақас Оспанов, Сапа Уәлиханов, Калатин, Ғиных Колетов, Ибраһимов, Кашомхыз Спандияров, Ғазымбек, Хамит есімдерін құрметпен атайды. «Мұндай ұл туа бермес бұл алаштан, Алашқа абыроймен атап шашқан» Әмен рухына ескерткіш. «Әмен қазасына» – Мәшһүр Жүсіптің ұлының қазасын естігенде «Бозінген, бозайғырдай» күйге түсіп, күйініштің, қасіреттің отына күйіп шығарған жыры. «Қан түсті алпыс үште аяғыма, оқ тиіп түзде жүрген саяғыма» деп зарлайды. Ұлт үшін жанын қиған перзентінің ұлы рухын, болмысын: «Құдайдың бір зор сыйы маған берген, Толық қып бергендігін алаш көрген» деп сипаттайды. Және «Толық боп жарап кеткен құрбандыққа» деп, шүкіршілік жасайды. «Қазыбек би және қалмақ ханы» – Абылай хан заманында жүз кісі елшілермен бірге Телқоңыр тай мініп жүрген он бес жасар бала Қазыбек ат бәйгесіне де қосылып көрейін деп қалмақ еліне барғанда Тайкелтір би сөзін майдалап, кішірейіп сөйлеген сәтте босаға жақтан атып түрегеліп, құстай ұшып Қоңтажыға айтқан атақты сөзінің тарихы баяндалады. «Қазақ деген мал баққан, Сарыарқада қаздай қалқып, үйректей жүзіп, теңіздей көлдерді, ұзын, ұзақ өзенді, көк майса көкорай шалғында, сахара салқында ел жайлап шалқып жатқан елміз. «Елімізден қашпасын!» деп, «Жерімізді жау шаппасын!» деп, найзамызға үкі таққан елміз. Жау аяғына басылмаған ел боламыз. Досымызды сақтай білген, дәм-тұзын ақтай білген ел боламыз. Ұл туса, атадан: «Құл болам!», -деп тумайды. Анадан қыз туса: «Күң болам!», -деп тумайды. Ұл менен қыз сенің тұтқынында отырса, оларды азат етпей тынбайды. Қатты болсаң, темір шығарсың, Сен темір болсаң мен көмір, Еріткелі келгенмін. Екі елдің арасын Теліткелі келгенмін! Сен көктегі құс болсаң, Мен іліп тастар сұңқармын. Сен жердегі аңның жүйрігі құлан болсаң, Мен қуып жетіп соғар тұлпармын! Сен қабылан болсаң, мен жолбарыс, Алысқалы келгенмін! Жау тілегенге Жасыл туса еді, - деген, Ел болып, шабысқалы келгенмін! Елімнің шетіне ойран салған өзің: Бітім беретін болсаң, Айыбыңды мойындап, бітім бер! Болмаса, тұрысатын жеріңді айт, Шабысқалы келгенмін! – депті. – Япыр-ай, дауысың қаздың дауысындай екен! Қазақ деген елдің дауысы қаз дауысты екен, - деп, - Сенің атың «Қаз дауысты Қазыбек» болсын, менің қасыма келіп отыршы! – депті Қоңтажы. «Қазыбектің қастандықтан аман қалғаны» – бидің батыр бауыры Бөдене бір жаққа жолаушылап кеткенде аталас жақындары Қосым жорға, Жалықпас, Хан Бертіс үшеуі өлтірмекші болып, Қазыбекті шақыртады. Олардың арам ойын сезген қарындасы Мәлике сауыт кигізген еді. Әңгіме үстінде Қосым Жорға: «Ананы айттық, мынаны айттық, бағанағыны қайттік» – деген Хан Бертіс Қазыбектің үстіне міне түседі. Үшеуі де Қазыбекті жұлмалап жатқызады. Осы бір заматта Бөдене батыр жетіп келеді. Ол Хан Бертісті көріп: «Атын атайын ба, өзін атайын ба?» – дейді. «Қан төгіп қайтесің, атын ат!» – дейді. Содан Хан Бертіс Ташкентке қашып кетеді. Ол екі-үш жылдан кейін 250 ақ байтал мен ақ сәукелені айыпқа беріп, Қазыбек бидің аяғына жығылады. «Қазыбектің төртінші билігі» – жетпістен асқан Азбас тоқалдыққа еріксіз Гөбе сұлуды алмақшы болғанда, Қазыбек би арашаға түсіп, қызға теңдік әпереді. «Қазыбектің үш сұраққа жауабы» – мұнда ол бір қарияның «Жақында не жақын?», «Қымбатта не қымбат?», «Дүниеде не қиын?» деген күрделі философиялық сауалдарына берген дәйекті, дәлелді жауаптары жинақталған. |