М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан
Жылу барлық ағзаларда пайда болады
жүктеу/скачать 0,67 Mb.
|
Адам және жануарлар физиологиясы УМКД
- Бұл бет үшін навигация:
- Дəріс №23
- 1 Жылудың реттеу механизмі
Жылу барлық ағзаларда пайда болады:жолақ еттерде барлық жылудың 80—60%-і, бауыр мен ас қорыту ағзаларында 20—30%-і, бүйрек пен басқа ағзаларда, тканьдерде 10—20%-і өндіріледі. Тіпті қозғалмайтын тыныш отырған адамда жылудың 2/3 дене еттерінде өндіріледі. Жолақ еттер тыныш отыр-ғанда да белгілі бір дəрежеде тонусынан айырылмайды. Олар жиырылған кезде жылу ендіру процесі күшейе түседі, тіпті азда п дірілдеген сəтте жылу өндіру 50—60%, ал қара жүмыс істегенде 400—500% артады.Сонымен тоңа бастаған кезде дене температурасын тұрақты (бір деңгейде) сақтауда химиялық реттелудің маңызы зор. Физи- . калық реттелу — жылу шығару процесін реттеу процесінің мəні, əсіресе айналадағы температура шектен тыс жоғары болған жағ-дайда, мəселен, күн ыстық күндері бөлме температурасы жоғары болса, арта түседі. Дəріс №23Тақырыбы: Жылудың реттелуі Дəріс мазмұны:Жылудың реттеу механизмі Химиялық жылу реттелу 1 Жылудың реттеу механизміЖылу өткізгіштік, яғни денеге тиген заттарға, мəсе-лен, ауаға жылу беру; бұл — конвекциялық жол, бұған денеде пайда болатын барлық жылудың 15%-і кетеді. Адам үшін мұның мəні аз: ауа мен киім жылуды нашар өткізеді. Жылуды сей-ілдіру (жылу шығарудың радиациялық жолы), яғни жылудың инфрақызыл сəулелерін қызған дененің бетімен жан-жаққа сейіл-діру. Бұл жолмен тіршілікке бірден-бір қолайлы (қажетті) тем- ператураға (18—20°) сəйкес белінетін жылудың 66%-і сыртқа шығады. Тері мен өкпе арқылы жылу шығару. Бұл жолмен сыртқа жылудың (бу арқылы шығатын жасырын жылудьщ) 19%-і шығады. 1 мл суды буға айналдыру үшін, 0,53 ккал жылу жүмсалады. Тіпті негізгі зат алмасу кезінде тер арқылы денедең тəулігіне 700—850 мл су шығады. Ыстық цехта қара жұ-мыс істеген кезінде жылу шығарудың бұл жолы басқа жолдардан əлдеқайда басым болады да барлық жылудьщ 75%-і сыртқа шығады. Барлық жылудын, 3,5—4% өкпеге келіп түскен ауаны, ас қорыту түтігіндегі тамақ пен суды жылы-туға жұмсалады. Жылудың 0,7 %-і несеп пен нəжіс'арқылы сырт-шығады. Тері астындағы май (шел) денедегі жылудың шы-ғуына кедергі жасайды. Сондықтан шел неғұрлым қалың болса, жылу соғүрлым аз шығады, семіз малдың суыққа төзімді, бірақ ыстыққа шыдамсыз болатынь осыған байланысты. Шел майы-ның əсіресе суда тірщілік ететін сүтқоректілер үшін мəні бар. Эволюция (тарихи даму) барысында жылу реттелуі шыңдала түсті. Соның айғағы —қан тамырларының реакциясы: айналадағы' температура өзгеріп денеге əсер еткен сəтте, шелдегі (тері астын-дағы) қан тамырларының тонусы рефлекс арқылы өзгеріп, тамыр не кеңейіц не тарылып отырады. Ыстықтың əсерінен қан тамыры кеңеиіп жылу шығару продесі күшейеді, ішкі ағзалардағы ірі та-мырларымен аққан қан көп мөлшерде теріге келеді. Салқын əсерінен керісінше, тері тамьірлары тарылып сыртқа жылу шығару карқыны темендейді. Мысықта, итте, кірпіде, тер бездері нашар дамыған (олар тек табанда орналасқан). Сондықтан сонғы аталған жануарларда жылу тер арқылы реттелмеиді, денедеп су басқа жолмен, яғни сулану (өкпе) арқылы, сондаи-ақ тілдің кілегейлі қабығы арқылы реттеледі. Бұл — температуралық полипноэ. Иттің ыстық күндері аузын ашып, тілін салақтатуына байла-нысты əдетте .минутына 2 л, ал ыстық күні 50—70 л дымқыл ауа шығарады. Ыстық күндері қүстың өкпесі жиі желдетіледі. жүктеу/скачать 0,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|