Ҧсынылатын әдебиет тізімі

173 
1. 
ХІҮ-ХҮІІ 
ғасырлардағы қазақ әдебиетінің 
тарихилығы 
2. 
ХҮІІІ-ХІХ ғасырлардағы жыраулар мұрасындағы 
тарихи оқиғалардың кӛрінісі 
3. 
Нысанбай жырау мұраларындағы Кенесары мен 
Наурызбай бейнелері 
4. 
Досқожа, Күдеріқожа, Орынбай, Дулат, Мұрат, 
Шортанбай мұраларындағы халық тарихының жырлануы 
5. 
Оқу және талдау: Ә.Нұрпейісов «Қан мен тер» 
Әдістемелік нҧсқау. Бұл сабақ топтық жұмыс түрінде 
ӛткізіледі. Сабақта студентке тӛмендегі жұмыстарды орындау 
ұсынылады. 
Бақылау сҧрақтарына жауап беру:
3. 
Әдебиетімізде тарихи роман мәселесін кімдер 
зерттеген? 
4. 
Әлемдік әдебиетте тарихи романның зерттелуіне 
үлес қосқан ғалымдарды атаңыз. 
Глоссариймен танысу:
Тарихилық – әдеби шығарманың тарихи-әлеуеттік 
ортамен, белгілі бір халықтың мәдени тарихымен, салт-
дәстүрімен ұлттық мінеіз ойлау мінез ойлау ерекшеліктерімен, 
аңсар, арманымен тамырлас құбылыс. Осынау «тарихилық» 
ұғымы суреткер дниетанымымен шартараптылығына, асқан 
білімділігіне яки мынадай таным –кезеңдеріне 1. Ӛткенді 
(ретрогноз), 2. Бүгінгі презентогноз, 3. Болашақты прогноз 
жетік, жан-жақты меңгергеніне тікелей қатысты. Әдебиеттегі
тарихилық және зерттеу саласындағы методикалық әдіс 
ретіндегі тарихилық ӛмірдегі, ақиқат болмыстағы әр құбылысты 
тексеру мен бейнелеу, жалпы тарихи процесс бӛлшегі, яғни 
тарихи сабақтастық негізінде қарастырылуға тиіс. Сонымен 
тарихилық, белгілі бір заманның нақты тарихи жағдайларын, 
қайталанбас келбеті мен ӛзіндік қасиеттерін, мән-мағынасын, 
болмысын, ұлттық тарихи шындығын идеялық танымдық 
тереңдігін 
кӛркемдік 
тұрғыдан 
жырлап, 
тарихтың 
философиялық кӛркемдігін шебер жеткізу 
Жыр (кӛне түркі тілінде – иыр) – 1) кең мағынада, 
поэзиялық шығармалардың жалпы атауы. Кӛне түркі тіліндегі 

174 
«иыр» сӛзі де қазіргі «поэзия» терминінің мағынасында
қолданылған. Бұл атау дәл осы мағынада қазіргі қарақалпақ, 
қырғыз, ноғай, қарашай, балқар, башқұрт, татар, т.б. түркі
тілдерінде әлі күнге дейін қолданылады; 2) тар мағынада – 
қазақ халық поэзиясындағы 7-8 буын ӛлшемі, поэзиялық
шығарма жанры. Қазақ ауыз әдебиетіндегі батырлар жыры, 
тарихи жырлар, лиро эпостық жырлар, жоқтаулар, жыраулар
поэзиясы, толғаулар, термелер, т.б. түгел дерлік поэзияның осы
ӛлшемдегі үлгісіне құрылған. Поэзиядағы бұл жанрды жазба
әдебиет ӛкілдері де (А.Құнанбайұлы, С.Торайғыров, т.б.) 
орнымен пайдаланған. Буын санының бірқалыпқа түсіп
тұрақтануы – жыр жанры дамуының соңғы кезеңдерінде
пайда болған құбылыс. Ежелгі замандардағы жыр ӛлшеміне
аралас буын тән болған. Мұндай ӛлшем қазақ халқының
толғауларында, ноғай халқының йырларында, башқұрт
халқының қобайырларында, қырғыз халқының санатында
сақталған. Тармақтарындағы буын саны 7-ден 15-ке дейін
жетеді. Аралас буынды үлгілер батырлар жырында да
кездеседі. Поэзияның басқа ӛлшемдеріндегі ӛлең жолдары
тұтаса келіп, шумақ құраса, жыр тармақтары тирада түрінде
шоғырланады. Тарихи-генетикалық тұрғыдан тирада үлгісі
шумақтан бұрын қалыптасқан. Демек жыр ӛрнегі ӛзге
ӛлшемдерге қарағанда әлдеқайда ерте туған. 

жүктеу/скачать 1,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: