Мамандығы: Қазақ филологиясы Орындаған: Еркімбек Аяулым Қабылдаған
жүктеу/скачать 53,37 Kb.
|
Еркімбек Аяулым СРС
- Бұл бет үшін навигация:
- Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
| Қорытынды
Туыстық генеалогиялық принципте көне түркі тілдерін жіктеу ғылымда әлі түпкілікті қалыптаспаған. Әр ғылымның өз принципі мен көзқарасына орай әр қырлы жіктемелер бар. В.В. Радлов көне түркі әдеби тілінің фонетикалық және морфологиялық белгілеріне қарай үш диалектісін көрсетеді: көне солтүстік диалект, көне оңтүстік диалект және аралас диалект. Көне солтүстік диалектіге ОрхонЕнисей, ескерткіштері тілі мен Қарабаласағұн және Түркістан жазбаларын, сонымен қатар қағазда сақталған Тұрпан жазбаларын жатқызады. Оңтүстік диалектіге В.В. Радлов оңтүстік Байқал өңірінің қолжазбалары сақталған жазбалар тілін жатқызса, аралас диалектіге оңтүстік және солтүстік диалектінің қоспасын, яғни манихей, ұйғыр жазуы ескерткіштері мен «Құтты біліктің» Каир нұсқасының тілі, будда ескерткіштері мен ұйғыр жазуындағы «Алтын йаруқ» және т.б. ескерткіштер тілін жатқызады. А.Н. Самойлович фонетикалық және морфологиялық белгілеріне қарай тоғыз, аяқ, бол, тау, сары, қалған сөздерін келтіріп 6 тілдер тобына бөледі: 1. көне бұлғар тобы, яғни р тобы; 2. ұйғыр немесе д тобы; 3. тау немесе қыпшақ тобы; 4. тағлық немесе шағатай тобы; 5. тағлы немесе қыпшақтүрікмен тобы; 6. ол немесе түрікмен тобы. Сонымен қатар, С.Е. Малов, Н.А. Баскаков, А. фон Габен, жоғарыда айтып кеткен М. Қашқари, К.Г. Менгес, А.Н. Кононов және т.б. ғалымдардың генеалогиялық жіктемелері бар. Жалпы жоғарыдағы фактілер мен түркі ескерткіштері негізінде жасалған ғалымдардың туыстық топтастыруларына сүйене отырып, көне түркілердің әдеби тілін төмендегідей топтастыруымызға болады: Руникалық немесе көне түркі әдеби тілі – б.з. ІІІ ғасырларында қалыптасып, өзінің гүлдену шағына дейін, VІІІХ ғасырларға дейін қолданылған; Көне ұйғыр әдеби тілі – көне руника койнесінің негізінде қалыптасқан (А.Н. Кононов пікірі) ХІІІ — ХІV ғасырларда қолданылған, ХVІІІ ғасырға дейін өз функциясын атқарған; Қараханидұйғыр тілі – ХІ — ХІІ ғасырларды қамтиды. Көне ұйғыр тілінің негізінде қалыптасқан; Хорезмтүрік әдеби тілі – ХІІІХІV ғасырларды қамтиды. Қараханидұйғыр тілінің негізінде қалыптасқан; Шағатай әдеби тілі – ХV — ХVІІ ғ. қамтиды. Хорезмтүрік әдеби тілінің негізінде қалыптасқан; Түркі тілі – ХІV — ХХ ғ. Шағатай әдеби тілінің негізінде қалыптасқан; Шағатай тілінің негізінде оғыз, қыпшақ, бұлғар этностарының әдеби тілі, ХІІІ-ХІV ғасырларда қолданылған селжүк, мамлюк қыпшақ, құман, бұлғар әдеби тілдері қалыптасты; ХVІ-ХVІІ ғасырлардағы қыпшақ әдеби тілінің негізінде армян жазулы түркі ескерткіштері жазылды. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: «Түркітануға кіріспе». Ә.Қайдар, М.Оразов. Алматы, Арыс, 2004, 358 б. «Түркі тілдерінің салыстырмалы грамматикасы». М.Томанов. Алматы, «Қазақ университеті», 1992, 194 б. ТҮРКІ ТІЛДЕРІНІҢ ҚЫПШАҚ ТОБЫ ЖӘНЕ ҚҰМЫҚ ТІЛІ. Мәтбек Нұрсұлу Құрманбекқызы. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Алматы, Қазақстан https://iref.kz/t-rki-tilderini-zhazba-eskertkishteri-zh-ne-olardyi-lingvistikalyi-sipattamasyi/ жүктеу/скачать 53,37 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|