М.Қанабекова
жүктеу/скачать 2,23 Mb. Pdf көрінісі
|
| «Ұлттың рухани дүниетанымын, салт-санасын, ұлттық
мінезін өн бойына жиып, сан ғасырлар өтсе де санадан өшпей- тін ұлт тіліндегі асыл қазыналардың бірі – фразеологизмдер. Фразеологизмдер – сандаған жылдар мен ғасырлардың қазы- насы, бұл, бір жағынан, екінші жағынан, ол – жеке қаламгер- лердің табысы, еңбегі, ізденісі. Фразеологиялық тіркестер – се- мантикалық шоғырлар, яғни жеке сөз мағыналарының бір- бірімен түйісуінен туған жаңа мағыналық дүниеліктер. Демек, белгілі бір қаламгердің жалпы тілдік қазынасын және көр- кемдік байлығын зерттеуде оның фразеологиясын тауып тану ерекше орын алады. М.Дулатұлы шығармаларында өзі өмір сүрген қоғамдағы қазақ халқының тұрмыс-тіршілігі, елдің саяси өміріндегі 13 Серғалиев М. Стилистика негіздері. А., 2006, 91-б. 14 Уәли Н. Қазақ сөз мәдениетінің теориялық негіздері: Филол. ғыл. док. ... дисс. – А., 2007, 104-б. өзгерістер, ұлт бойындағы жағымсыз мінездер, ескі әдет-ғұ- рыпты сынға алып отырады. Ұлтқа тән руханилықты болмыс- бітіміне жиған қаламгер тілдегі фразеологизмдерді өз мақсат- мүддесіне орай қолданып отырады. Мысалы: «Әрбір ақыл иесі адам қара қазан, сары баланың қамын ойламай, бұрынғыдай пайдасыз дүрмекпен кете берсе, құдай алдында мойындарынан үлкен борышы түспей, кейінгі нәсілінен де қарғыс алуында шибһе жоқ; Оқығандарымыз бар – қалтасы тесік, байларымыз бар – төбесі тесік; Қазақ баласы енді оянбасаң, мәңгіге шейін ұйқың ашылмай, қараңғыда, құлдықта, тістегеннің аузында, ұстағанның қолында кеткенің», т.б. Мысалдағы қара қазан, заттық мәдениетімізді білдіретін лингвомәдени бірлікке тоқталсақ. Қара қазан – қазақ ұғымында отбасындағы тоқ- шылық пен берекенің белгісі. Қазанның осындай символдық белгісі туралы этнограф С.Кенжеахметұлы былай дейді: «Қазанның басқа ыдыстарға қарағанда қазақ өмірі мен мәдениетінде алатын орны мүлде жоғары. Өйткені ол – күнделікті тіршілік құралы. Қазақ дастарханына түсетін тағамдардың барлығы да, ең алдымен, осы қазаннан өтеді. Халық жай ғана «қазан» демей, оны «қара қазан» деп қастерлеп айтады. Бұл жерде «қара» сөзі «қасиетті, киелі, берекелі» деген ұғымды білдіреді». М.Дулатұлы өз отбасының қамын ойламаған адамнан ұлт болашағын ойлау әсте шықпайтынын халық санасынан орын алған қара қазан, сары баланың қамы тұрақты тіркесі арқылы дәл береді» (Ғылыми зерттеуден). Келтірілген бұл үзіндіде ғылыми стильге тән сапалық белгілер, ойдың логикалылығы толық сақталған. Өйткені мән- мәтінде бастан аяқ ғалым пікірінің, өзіндік көзқарасының бірте- бірте даму динамикасы бар. Бір ойдан екінші ойдың туындауы байқалады. Ең алдымен, фразеологизмдерге анықтама бере оты- рып, оның жалпы лингвистикалық сипатына тоқталады. Фра- зеологизмдер – ұлттық дүниетанымның көрсеткіші, лингво- мәдени бірлік екендігіне оқырманның назарын аудара отырып, қаламгер тілінде қандай мақсат-мүддемен қолданылғандығын дәлелдеп, тілдік деректер арқылы нақты дәйектейді. Сол арқы- лы сан ғасырлық халық тілінің байлығы, ұлт тіліндегі асыл қа- зыналардың бірі – фразеологизмдер екенін түйіндейді. Сондай-ақ айқындылық, дәлдік шарттарының сақталу мәнісі – ғылыми ой-пікірлердің түсінікті қабылдануы, нақтылы жеткізілуі, тілдік бірліктердің ешбір бояусыз тура мағынада қолданылуы. Ғылыми стильге тән нормалық талаптардың жү- зеге асқандығын төмендегі үзінділерден байқауға болады: жүктеу/скачать 2,23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|