Бейнелі тұрақты тіркестер
Мұндай топтағы сөз тіркестері тек ауыспалы мағынада
жұмсалып қоймай, сонымен қатар ерекше образды-мәнерлегіш-
тік сипатта жұмсалады. Ондағы ой метафоралы сөз орамдары
арқылы тұжырымды, өткір, әсерлі бейнеленеді. Сондықтан бей-
нелі сөз тіркестері деп аталады. Онда тұрақты эпитет, теңеу,
тұрақты әсірелеу, тұрақты литота тәрізді поэтикалық тіл
үлгілері бар.
Тұрақты теңеу: үріп ауызға салғандай, тонның ішкі
бауындай, инемен құдық қазғандай, көздің қарасындай, сөзі
түйеден түскендей, бит шаққандай т.б.
Тұрақты этитет: ай қабақ, ит жанды, жылқы мінезді
т.б.
Тұрақты әсірелеу: көзі шарасынан шығу, телегей-теңіз,
көп түкірсе көл, қара қылды қақ жарған, күн десе көзі, ай десе
аузы т.б.
Тұрақты литота: дүниені бір уыс қылу, көз ілінбеу, кірпік
қақпау, иненің жасуындай, темір етік теңгедей, темір таяқ
тебендей т. б.
Антитеза (шендестіру) жолымен құрылған сөз тіркес-
тері: бірде бие, бірде түйе, мың асуға бір тосу.
Дамыту: тай құнанға жеткізер, құнан атқа жеткізер,
ат мұратқа
жеткізер; оқу – білім бұлағы, білім– өмір шырағы
т.б.
Параллелизм: қыз өссе елдің көркі, гүл өссе жердің
көркі; Киім кірі жуса кетер, көңіл кірі айтса кетер.
Анафора: бояушы бояушы дегенге сақалын бояйды; қол
қолды табады; көре-көре көсем болады, сөйлей-сөйлей шешен
болады т. б.
Эпифора: Жақсыда кек жоқ, кектіде тек жоқ, аласаны
атқа санама, жақынды жатқа санама.
Фразеологизмдерге бейнелілік, мәнерлілік сипат беретін
дыбыс үйлесімі, ырғақ және ұйқас: сабыр түбі сары алтын;
айтпа, айтқандарыңнан қайтпа; қысыла-қысыла қыз болдым
т.б.
Достарыңызбен бөлісу: |