қаншалықты  эмпирикалық  болса,  соншалықты нормативті

оатыльістану ғылымдарыньщ қарамағында болған материалда- 

оға ка^ағанда, әлдеқайда көп шьшайы материадцарға ие. Ол 

тугілі, мүндай өдіс ғылымның деректерді тек белгілі бір түргы- 

дан карастыруы керек екенін түжырымдайгьш алгышарггары- 

на 

к а й і п ы  

келеді. Деректер белгілі бір имплицитгі гипотеза- 

сын білдіретін ерекше бір көзқарас түрғысынан тандалмаған 

я с а ғ д а й д а  

қандай да бір мәннен айырылған болар еді,  ал бүл 

таңдалып отырған дерекгер өз кезегінде, осы гипотезаны тек- 

серуге бағытгалған. Мүны түсінбеу әлеуметгік ғылымдардьщ 

зерггеу шараларьшьщ күштеріне кері өсерін тигізеді. Әлеуметгік 

ғылымдар барлық нәрсені қамтитьш гипотезаларды үсьшуға 

қорқады,  ал  физикалық ғылымдар  одан  қорықпайды және 

деректердің ең ауқымды жиынтықтарына қатысты болжам- 

дарды қальштасгырьш, бүл гипотезаларды тексеруге арналған 

нақты зерттеулерді жүргізеді.  Кез  келген ғьшыми  әдісте  екі 

багьгг ôap: өте үсақ деректерге шейін томен түсетін зертгеулер 

жэне с те кең теорияларға шыгатын индукциялар. Ғылым өте 

үеақ дгрекгердің оның өте кең теорияларымен қаншалықты 

байланысатынын білгісі келеді.

Сөйтіп, қоғамдық ғылымдарда біздердің әлі күнге шейін 

тек деректеріміз гана бар және ешқандай теориямыз жоқ, ал 

бүл біздің қолымызда raison d'etre мүқтаждығындағы дерек­

тер бар дегенді білдіреді. Жагдай неге бүлай болып түр? Қогам- 

дық гылымдарга дамуга қажетті барлық материалдық алгы- 

шарттар  бар:  зерттеуге  эмпирикалық деректер  саласы  бар, 

қажетті  зерттеу  одісі  болмаса  да,  ізгі  ықыластагы  адамдар 

бар. Олардың сотсіздігі ең алдымен екі факторга: қүбылыс- 

тың  оте  күрделі  саласын  зертгеу  қиындыгына  жоне  одісті 

кдте түсінуден туьщдайтьш қиьшдықтарга байланысты. Ғылы- 

ми одіс логикасын, осіресе гылым дамуындагы гипотеза рөлін 

үйрену арқылы соңгысын жеңуге болады. Ал бірінші қиын- 

дықты жеңуді тек үзақ және  көп  еңбектеніп  зерттеу бары- 

сында гана күтуге болады. Мөселенің күрделілігін сезінуден 

ол Қарапайымданьш кетпейді, бірақ біз оны шешуге жақын- 

Дау төрілдерін ашсақ, онда ол кодімгідей оңайланады.

Ешбір деректерге сүйенбей-ақ, сол деректер туралы бар- 

ЛЫК суррқтарга парасатган жауап күтіп, орта гасырларда теріс 

пайдаланылганган рационалистік өдіске осы уақытқа дейін 

Кауіппен қарайтын қоғамдық ғылымдар, өз жүмыстарында 

ғьільщи одіс рационалдық одіс бола алмайды деген торізді

145

201-10

жалған  жорамалдарға  сүйенеді.  Егер  де  ол  барлық  бол- 

шектерін жене үсақ егжей-тегжейін 

универсалиилер

 билігінен 

шығаруға тырысса, онда жалғыз парасат жеткіліксіз.  Рацио- 

налдық  догматизмнің  осы  қателігін  ғылыми  әдіс  әйтеуір 

женді.  Егер ғылыми өдіс істің мөніне жете түсінбей, екінші 

бір шекке шығып, универсалилердің эмпирикалық матери- 

алмен еш байланысы жоқ деп ойлап, эмпирикалық догма­

тизм қателігіне үрынып жатса, онда жеңісті толық деп есеп- 

теуге болмайды. Ақиқаты сол,  ғылыми әдісте рационалды 

пайымдаулар мен деректер қосарлана жүруі тиіс. Деректер 

болмаған жагдайда,  парасат еш норсемен жүмыс істей ал­

майды, ал парасат болмаса деректермен жүмыс істелмейді. 

Өзара үқсастықтары мен айырмашылығына қарай бір деректі 

екіншісімен қабыстыруда логика немесе рационалдық пай- 

ымдауды қолдануды қажет етеді. Жаратылыстану ғылымда- 

ры парасат гылыми одістің ажырамас болшегі болып табы­

лады деген түсінікке жетіп қойды;  мүны түсіну олеуметтік 

гылымдар үшін әлі алда.

Ғылыми одістің мүмкіндіктері мен ол бізге уоде етіп отыр­

ган таңғажайып жаңалықтары адам қиялының шеңберінен 

тыс шығады. Парасатгың оз мүмкіндіктерін корсету жагдайы 

сирек  болды.  Осы  мүмкіндік тек екі рет:  грек философия­

сында  жоне  қазіргі  гылымда  орын  алды.  Екі  жагдайда  да 

адам  жанында  терең  таңбалар  қалды  жоне  олар  ешқашан 

тегістелмеуі мүмкін. Орта гасырларда парасат ашылуга шара- 

сыз, байлаулы болды; Қайта орлеу доуірінен бастап оган біресе 

субъективті  номинализм  догмалары,  біресе  психологизм 

үстемдік  етті,  ал  озі  болса  шарасыз  қала  берді.  Жагдайды 

түзету  үшін  озінің  бірден-бір  беделі  ретінде  деректерге 

сүйенетін парасат билігін мойындау керек.  Парасат пен де­

ректер біріге отырып, адамзат мәдениеті дамуына қандай да 

бір озге норсеге Караганда, олдеқайда коп норсе жасай алады. 

Әлеуметгік-мәдени қүбылыстар саласына гылыми одісті кол- 

дану созсіз адамзат модениеті туралы нагыз коғамдык гылым- 

ның қүрылуына өкеледі, ал бүл озімен бірге таным саласын- 

да үлы жетістіктер,  бүгінгі күні оте мүқтаж болып 

отыргаН 

практикалық іс-орекетке үлкен үстемдіктер әкеледі.

Е скерту

т"

1. 

Дж.П.Мердоктың  “Мәдениетгің  түпкілікті 

с и п а т т а м а с ы  

атты  мақаласының  3-ескертуін  қараңыз.

146

3.  МЭДЕНИЕТ ДИНАМИКАСЫ

АККУЛЬТУРАЦИЯ*

Ральф Л.  Билз

ғалііі 

Нуы I

/ м<

ерминді  аныктау жэне колдану мәселелері

/яьтурация” терминін бірінші қолданған авторлар 

іінді анықтауға ешқандай ұмтылыс жасаған жоқ; 

<.мастан терминнің мағынасы көбінесе түсінікті 

ІІарсонстың  Митла  туралы  зерттеуі  оның  өз  сөзі 

‘аккультурацияға  арналған,  яғни  үндіс  мәде- 

йспан мөдениетінен нені алғаны туралы”. Парсонс 

ультурация дегініңіз — синкретизация жағдайлары 

ршдықтардан  алмасудың  айқын  жағдайлары.  Ол 

жагы үндіс-испан  қарым-қатынасының нәтижесі 

еріске  түсіп  отыратын  ахуал  екенін  көрсетсе  де, 

рацияны анық тануға болатын еуропалық компо- 

ІЗІлмеген.  Сондай-ақ одан үндістердің ескілік cap 

:ары мен олардың жаңадан үйымдасуы мен аралас- 

■санама нотижесі түрінде корінетін қарым-қаты- 

иа шығарылып тасталады. Аккультурация Парсонс- 

;ректегі  жүмыстарында  да  осылай  түсіндіріледі. 

[|ң бүдан кеңірек түсіндірмесі, аккульутация сапа- 

ф жаңа мәдени элементгермен алмасу, қабылдамау 

ci  мәдениетті  қайта  үйымдастыру  кезінде  отетін 

рдің түтас кешені қарастырылатын Билздың мақа- 

үсынылган.

цқы жүйелендірілген анықтама Редфилд, Линтон 

рсковицте  берілді:  “Аккультурация  әртүрлі  мәде- 

ù  иеленетін  жеке  адамдар  топтарының  үздіксіз 

іайланысқа кіру нәтижесінде бір немесе екі топтың 

.1

 мөдени паттерндеріндегі озгерістерге өкеліп соға- 

.(лыстарды қамтиды”. Осы анықтама кейінірек коп 

Г) 

жоне авторлардың оздерінің әртүрлі сыньша алы- 

|оне анықтамаға енгізілген түрледірілулерге қара-

als.  Acculturation / /  Anthropology Today.  Chicago,  1953.  P.  621-641. 

II  жэне  III  бөлімдерінде  жарияланып  отыр/

147

мастан  бұл  қазіргі  кезде  ең таралған  анықтама  бірақ,  бүд 

анықтаманы толық түсіну үшін мақаланы түтас оқу керек. 

Ең үлкен мәселелер және қиындықтар анықтаманың келесі 

қүрамдас  бөліктерінен  шығып  түр:  (1)  “Үздіксіз  тікелей 

байланыспен” не дегілері келеді? (2)  “Жеке адамдар топта- 

ры”  қандай  мағына береді?  (3)  Аккультурация  үғымының 

және мәдени өзгеріс пен диффузия үғымдары арасында қан- 

дай байланыс бар? (4) Аккультурация мен ассимиляцияның 

қандай байланысы бар? (5) Аккультурация процесс пе не­

месе қалып-күй ме?

Мейлінше өзекгі мәселелер қатарында — мэдениет кейбір 

жағдайларда басқа мөдени дәстүрдің өкілдері болып шыга­

тын миссионерлер жоне саудагерлермен болатын мезгіл-мезгіл 

қарым-қатьшастар салдарьшан болатьш өзгеру мәселесі. Егер 

аккультурацияны ерекше бір мәдени өзгеріс ретінде қарас- 

тырсақ  көп  қиындық  тумайды,  келтірілген  мысалдар  ак­

культурация мен диффузияны бөлу мәселесін көтереді.  Екі 

үғым да модени озгерісті,  модениетті бір топтан келесі бір 

топқа беру нотижесі деп корсетеді. Херсковиц бүл моселені 

диффузияны “модениеттің беріліп болғаны” жоне аккуль­

турацияны  “мөдениеттің  берілу  процесі”  (үдерісі.  — ред.) 

ретінде қарастырып шешіп  отыр.  Ол бүл  көзқарасты түр- 

лендіріп, аккультурацияға диффузияны қисын арқылы шы- 

ғару,  ал  оның  тарихын  логикалық  одістер  арқылы  қайта 

жасау қажетгігі жағдайында мәдениетті этнотарихи әдістердің 

комегі  арқылы  беруді  деректі  түрде  бекітуді  жатқызады. 

Херсковицтің  позициясына  Малиновскийдің  1939  жылғы 

“Осы  заман  диффузиясының  динамикасы”  жүмысында 

корінетін көзқарасы үқсас. Ал, келесі бір жағынан “Модени 

озгерістіңдинамикасьшда” Малиновский былай дейді: “Оны 

[модени өзгеріс] қоғамның озінде шүғыл, асығыс пайда бо­

латын факторлар мен күиггер шақыруы мүмкін, немесе ба­

ска мәдениеттермен байланыс салдарынан болуы мүмкін”. 

Бірінші жағдайда ол 

тәуелсіз жаңалық табу

 формасын ала­

ды; екінші жағдайда антропологияда негізінен 

диффузия

 деп 

аталатын процесгі жасайды. Сонымен бірге МалиновскийдіЯ 

қызығушылығы толығымен қазіргі танда Қүрама Штаттар- 

да  еш  қиындықсыз-ақ  аккультурация деп  аталатынға  ба- 

ғытталганы анық; оны айтасыз, бүл қызыгушылық аккуль- 

турациялық  процестерді  зерттеу  сияқты,  отаршылдыК 

билеудің  тәжірибелік  мәселелерінен  және  еуропалыК

148

мөдениеттің туземдік (жергілікті) мәдениетке ықпал етуінен 

пайда болып отыр.

Осыған байланысты пікірталастың біразы баспа бетіне 

ціықты, бірақ кейбір америкалық антропологгар күш фак- 

торының кең үғымдағы ролін талқылады,  мүны есепке алу 

бізге диффузия мен аккультурацияның арасында дүрыс ше­

кара  салуға  комектесуі  мүмкін.  Бүл  пікірталастарда  күш 

факторы кеңінен түсіндіріледі жоне онда ашық зорлық-зом- 

былық қана  емес,  қанаумен,  жаңа мақсаттарды можбүрлі 

түрде енгізумен байланысты күш к,олдану элементтері жоне 

адамдардьщ оздерін кемсінуі немесе артьпапылығьш сезінуден 

туындайтын психологиялық қысым бар.  Осы моселеге де­

ген козқарастың аралас түрі -  аккультурация қарым-қаты- 

насқа түскен жақтың біреуі әлдебір себептермен озінің таң- 

дау  еркіндігін,  ягни  жаңа  модени  элементтерді  қабылдау 

немесе қабылдамай қою еркіндігінен айырылатын жагдай- 

лармен  шектеледі  деген  болжам  болып  табылады.  Кейбір 

антропологгар “аккультурация” терминінің осындай шектеуін 

қабылдамай оны кеңейтіп, қазіргі қолданыстагы магынасы 

аясынан шыққылары келіп отыр. Томенде осындай ортүрлі 

козқарастар қарастырылатын болады.

Жогарьщагы тортінші жоне бесінші сүрақ салыстырма- 

лы түрде аз талқыланды жоне олар антропологтарга қара- 

ганда әлеуметтанушыларды ойландырган сияқты. Негізінен 

аккультурация туралы әдебиетте оның динамикалык қыр- 

лары баса айтылады. Антропологтардың кобісі аккультура­

ция процесін тез  отетіндіктен жоне  оңай  бақылауга бола- 

тындыгына байланысты маңызды пон ретінде қарастырады. 

Бүл процестің жылдам отуінде лабораториялық одісті салы- 

етыру жоне қолдануга үлкен мүмкіндіктер бар деп есептеледі. 

Турнвальд аккультурацияның психологиясына арналган ма- 

Қаласын:  “Аккультурация жеке дара оқига емес,  процесс” 

Деп бастайды.  Тікелей молімдемесе де ол,  бір модениеттің 

екінші біреуінен модени элементтерді қалай алатьшын зерт- 

теумен  айналысатыны  анық.  “Жаңа  омір  шарттарына 

бейімделуді  біз  аккультурация  деп  атаймыз”  дейді  ол. 

Кейінірек былай жазады: “Қарым-қатынас” бірлі-жарым гана 

°Қига емес, ол -  оқигалардың үзіліссіз қатарын қозгалыска 

түсіретін түймені басуды қажет ететіндіктен де бүл — про­

ч е е ; сонымен қатар оның бірнеше кезеңі бар”. Осылайша

йр де модени озгерістер процесін басқаратын ережелерді

анықтау үшін қажетті қарым-қатынасты зерттеудің қүнды- 

лығын мойындап отыр. Фортес болса былай дейді: “Мәдени 

қарым-қатынасты элементтердің бір мәдениегген екіншісіне 

ауысуы деп  емес,  әртүрлі  мәдениеті  бар  топтардың  өзара 

әрекеттестігінің үздіксіз процесі деп қарастыру керек”.

Шет-шексіз мысалдарды көбейтпей-ақ, аккультурация- 

лық зерттеулер өдетте динамикалық сипатты және процесті 

зерггеуге мақсаггалған деп толық сеніммен айтуға болады. 

Бірақ,  олардың  осылайша  түсінілуі  әмбебап  емес,  және 

зерттеудің осы саласын барлығы толық мойындамайды да. 

Мысалы, Дюбуа кобісі, тіпті болмағанда біразы аккультура- 

циялық зерттеу ретінде қарайтын кітабывда былай жазады: 

“Паттерндеу* жоне  аккультурацияны  іс жүзінде  синоним- 

дер  сияқты  қолдануға  болар  еді.  Дегенмен де  аккультура- 

цияға ерекше мағына берілетін сияқты.  Коп жағдайда бүл 

соз үлгілерге еліктеудің минималды жагдайларын сипаттау 

үшін, ягни басқа модени ерекшеліктерді қабылдаумен бірге 

келісімге келмеу интеграциядан үстем болған кезде қолда- 

нылады. Атап айтқанда, “аккультурация” созі ботен осердің 

зиянын тартқан аборигенді модениеттің оділетсіз сауданы 

идеалға балаған жағдайларын сипаттауга қолданылды... Мэ­

дени қүбылыстарда интеграцияны танытатьш патгерндеу мен 

ең коп дегенде жарым-жартылай интеграцияны танытатын 

аккультурация арасындагы айырмашылық әрқашан айқын 

коріне бермейді.”  Егер ол модени байланыстың динамика- 

сына арналған  1951 жылгы шагын мақаласында: “Антропо- 

логтарда осыдан  15-20 жыл бүрын сон болган аккультура­

ция,  қазіргі кезде,  модени жоне  олеуметтік динамиканың 

табигатын  зерттеу ауқымы жагынан  қауіпті фрагменттелу 

болып табылын отыр” деп жазбаса, бүган назар аудармауга 

да болар еді. Егер, аккультурацияның зерггеушілері оздерінің 

зерттеу пондерін осылайша анықтайтын болса, оларда кейбір 

қиындықтар пайда болуы мүмкін.

Аккультурациялық зертгеулердің динамикалық сипаты- 

ның жалпы мойындалуына қарамастан,  “аккультурацияның 

деңгейі” жоне “жарым-жартылай немесе тольнымен аккуль- 

турацияланган жеке адамдар” туралы соз қозгайтын бір одет 

бар, осіресе АҚШ-та. Жеке адам толық аккулыурацияга үшы-

* 

Паттерндеу  —  м інезқүлы қ  стереотиптерін  жаңғырту,  мөдени 

ұлгісіне  еліктеу.  -   Ескерту.  ред.

150

раған жағдайда аккультурация үдерісі көрер кезге қорытын- 

дьіланады да, біз аккультурацияны қалып-күй, ахуал ретінде 

сөз етеміз. Оны айтпағанда, “аккультурация” сөзі мағынасы- 

ньщ “ассимиляция” терминініц өлеуметгік мағынасынан ай- 

ьірмашылығы  барын  көру  қиын.  Редфилд,  Линтон  және 

Херсковицхің анықтамасы “аккультурацияны... кейде аккуль- 

турацияның бір тіні болып табылатын 

ассимиляциядан

 ажы- 

рата білу керекті” қосуымен түрленді. Әдетте, ассимиляция 

аккультурацияның, нотижесінде жеке адамдар тобында бас- 

тапқы мэдениет толығымен басқа модениетпен ыгыстыры- 

лып шығарылатын (топта “аралас” мәдениеттің пайда бола­

тын жагдайга карама-қайшы)  формасы деп танылады.  Бүл 

термин түрақты және айқын мағынасында қолданылмайды, 

ал, аккультурацияланған жеке адамдарга (топтарға емес) жиі 

қарайлай беру коптеген формальды анықтамалар түрғысы- 

нан  қараганда  екіүшты  болып  корінеді.  Бір  жагынан  осы 

айырмашылықтар институттық жоне олеуметгік мэдени не­

месе  жеке  адамдық  жоне  психологиялық  козқарастардың 

үстемдігін корсетеді. Ақырында, аккультурацияның далалық 

(полевые) зерітеулері негізінен баяндамалы; оларда аккуль- 

турацияның нотижелері оның қандай да болсын динамика- 

сын ашуга ешқандай үмтылыссыз баяңдалады.

Редфилд, Линтон жоне Херсковицтер берген анықтама 

аясында, аккультурация озара қарым-қатынастагы екі топ­

ка да эсер ететін екіжақты процесс ретінде қарастырылуы 

керек.  Егер, европалықтардың мәдениеті (ең алдымен мис- 

сионерлердің,  саудагерлердің  жоне  отаршыл  окімшілік 

шенеуніктерінің)  қарым-қатынас  нэтижесінде  белгілі  бір 

озгерістерге  үшыраганы  жэне  Жаңа  Қүрлықтагы  испан 

мэдениеті үндіс мәдениетімен түрленгені туралы сирек на- 

заР аударылуларды еске алмаганда,  аккультурацияның бүл 

Қырына назар мүлдем аз аударылган. Фернандо Ортис мә- 

Дени қарым-қатынас жагдайларының екіжақтыгы сипатын 

баса  корсету үшін  “транскультурация”  терминін  үсынды. 

Осы жүмысқа алгысозінде Малиновский, бүл терминді эн- 

тузиазммен қабылдайды, бірақ, оның озінің ешбір жарияла- 

нымында модени қарым-катынастың екіжақтылыгын бай- 

ьіпты түрде қарастырганы корінбейді.  “Транскультурация” 

терминін латынамерикалық авторлар қолданды,  оны, егер 

аккультурация” термині соншама кең таралмаганда да, оны 

Қабылдауга болатын еді.

151

.

Британдық зертгеушілердің мэдени қарым-қатынастарга 

арналған пікірталастарының көбі,  европалық мәдениеттің 

жеріілікгі (туземдік) мәдениеттерге тигізетін ықпалына гана 

арналған. Қарым-қатынастың хауса, моси, дагомба және фу- 

лани сияқты африкандық тараптарының қарама-қарсы жаққа 

европалықтарға қарағанда неге азырақ эсер ететіні туралы 

мәселені көтерген бірден бір зерттеуші Фортес болды. Тап 

осылайша Вагнер Африка мен азиялық қарым-қатынастың 

теориялық маңызын атап көрсетеді. Әдетте АҚШ-та мәдени 

байланыстың барлық түрлерін қамтуы үшін жалпы пікірлер 

өте мүқият қалыптастырылады. Ал, тәжірибе жүзінде кара- 

ганда, көптеген американдық және бүкіл дерлік латинаме- 

рикандық зерттеулер европалық мәдениеттердің европалық 

емес мөдениеттерге ықпалын зерттеу төңірегінде жасалган. 

Европалық  дейінгі  аккультурация  туралы  бытыраңқы 

сілтемелер табуга болады, ал, арнайы зертгеулер мен талдау- 

лар оте мардымсыз немесе мүлдем жоқ.  Европалық мэде­

ниет жөнінде болмайтын әңгіме аккультурация туралы жүмыс- 

тардың  айтарлықтай  үлгілері  — Линдгреннің  “Тартыссыз 

мәдени  қарым-қатынастар  үлгісі:  түңгүс-бүгышылар  мен 

солтүстік-батыс Манчжуриядагы казактар” кітабы, Эквалл- 

дың ‘Таньсу-Тибет шекарасындагы мэдени байланыстар” 

кітабы және Гринбергтің “Хауса тайпасындагы негрлер мен 

мүсылмандар мәдени қарым-қатынасының кейбір қырла- 

ры” мақаласы.

Басқа да кейбір зерттеулер әсіресе,  Роберт Редфилдтің 

зертгеулері негізінен қала мөдениетгерінің халық немесе ауыл 

(folk cultures)  мәдениетгеріне ықпалы мәселесі төңірегінде 

концентрацияланган.  Редфилд осы жагдайга  “аккультура­

ция” терминін қолдануды абайласа да, менің ойымша, аме- 

рикандық галымдардың кобісі оның зерттеулерін доп солай 

тектестіретін сияқты.

Херсковицтің Жаңа Қүрылықтың негрлеріне арналган 

зерттеулері сипаты жагынан біршама ерекшеленеді. Автор 

озі оларды аккультурациялық зертгеулер деп санаганымен, 

қатгырақ айтқаңда, оның зертгеп отырган жагдайыңца, копте­

ген британиялықтардьщ Африкада өткізілетін зертгеулеріңдегі 

сияқты “жеке адамдар топтары” жоқ. Шамасы, өз тамырын 

жогалтқан жеке адамдар өз қогамы мен өз мәдени ортасы- 

нан алынып,  жаңа модениетке орналастырылатын шыгар. 

Терминнің  бүлайша  қолданылуы  американшы-зерттеу-

152

щілерДІҢ көбіне, оның ішінде Артур Рамос сияқты латына- 

мерикандық  ғалымдарға  да  тән.  Осы  түрге  Эмилио  Вил- 

лемстің Бразилиядағы немістер мен жапондардың аккуль- 

турациясы туралы зерттеуі де жатады. Аталған терминді им- 

мигранттардың бейімделуін зерттегенде әлеуметтанушылар 

да осы мағынасында кеңірек қолданып жүр. Жуырда Билз 

аккультурация арқылы, тек АҚШ-тағы иммигранттық топ- 

тар гана емес, сонымен қоса қаланың ауылдық жерлердегі 

халыкка деген ықпалының осуі болсын немесе ауылды хал- 

кының қалаға миграциясы болсын, урбаниза-цияның бар­

лык процесін зерттеуге болады деіген болжам айтгы.  Евро- 

палық типгі мөдениетгегі қарым-қатьшастар жағдайьша бай­

ланысты айтпағанмен, мүндай көзқарасты, бір модениетке 

жататын топтардың арасындагы қарым-қатьшастарға қатыс- 

ты Грегори Бейтсон да айтты.

Осы қысқаша шолудан “аккультурация” (немесе “мэде­

ни қарым-қатынас”) терминінің анықтамасы мен оның қол- 

данылуы өркелкі жөне көңіл толарлық еместігін анық көруге 

болады. Осымен қоса қазіргі кезде зертгеулердің едәуір қаба- 

тын оңайлықпен аккультурация категориясына жатқызуға 

болатынын мойындау керек. Қиындықтар ең алдымен осы 

саланы зертгеу шекарасын анықтауда жатыр жоне ең аз де- 

генде логикалық  орайдағы  қиындықтар  болып  отыр.  Ак- 

культурациялық  зерттеулер  тек  қана  европалық  типті 

мәдениеттердің қатысы бар жағдайлармен шектелмеуі керек 

деп айтуға болар еді, бірақ, шын монісінде европалық типті 

мәдениетттер  қатысты  емес  жағдайларды  табу  оте  қиын. 

Соған қарамастан зерттеу понінінің, әсіресе аккультурация- 

ның екіжақты сипаты, оның ассимиляция мәселесімен бай- 

ланысы, сондай-ақ осы терминнің бір модениетке жататын 

топтар арасындагы қарым-қатынасты жоне мигрантгық топ- 

тарды зерттеуге де қатысты талдануының қаншалықты заңга 

сыйымдылығын қайта зерделеу жүріп жатқаны анық.

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: