ҚАРУЫН  ҚАЙТАРУ.  ЕРУЛІГЕ  ҚАРУЛЫ

де,  күнделікті  сөйлеу  тілінде  де  жиі  қолданылатын  бұл  тұрақты 

тіркестердегі  қару,  қарулы  деген  –  қандай  сөздер?  Қару  –  түркі-

монғолдың  ортақ  сөзі  болу  керек.  Қару  монғол  тілінде  «жауап, 

қайтарым» деген мағынаны береді. Бұл сөз хоруй түрінде якут тілінде 

де осы мағынада келеді. Сонда қаруын қайтару – «бір нәрсенің жа-

уабын (есесін) қайтару (беру)» деген ұғымда қолданылатын күрделі 

сөз  болып  шығады.  Еруліге  –  қарулы  дегенде  де  қарулы  сөзі  «жа- 

уап,  қайтарым»  деген  мағынада  келіп  тұр.  Ерулі  сөзі  де  монғол 

тілімен іліктес болар, мұнда эре(х) – «1) іздеу, сұрастыру, 2) сұрау, 

тілеу»  мағыналарында  қолданылатын  етістік.  Оның  ырықсыз  етіс 

түрі  эрүүле(х)  –  «іздету,  сұрастыру,  сұрату».  Демек,  еруліге  қарулы 

–  «сұратқанға  –  жауап,  іздегенге,  сұрағанға  –  қайтарым».  Не  бол-

маса  ерулі  сөзі  «біреудің  жолына  тосқауыл  болып,  кес-кестеу» 

мағынасындағы  ээрэ(х)  етістігіне  қатысты  ма  екен?  О  баста  «жо-

лыма бөгет болып тұрсаң, соған жауап ретінде есесін қайтарамын» 

деген мағынада қалыптасқан тіркес болуы да мүмкін. Қайткенде де 

қазақ тілінде қар- етістігінің «жауап, қайтарым» мағынасы болғаны 

байқалады, оған қарым, қарымта, қарымжы, сыйға сый көрсететін 

салт  атауы  болып  келетін  қарулық  сөздері  куә  (дәлел).  Бұлардың 

барлығында да «жақсылыққа жақсылықпен, жаман іске жамандықпен 

қайтарылатын жауап, қайтарым» мағынасы бар.