Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитетінің тапсырысы бойынша «Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы»


ҚАРУЫН  ҚАЙТАРУ.  ЕРУЛІГЕ  ҚАРУЛЫ



Pdf көрінісі
бет80/284
Дата21.04.2022
өлшемі3,48 Mb.
#31814
түріБағдарламасы
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   284
Байланысты:
Сөздер сөйлейді

ҚАРУЫН  ҚАЙТАРУ.  ЕРУЛІГЕ  ҚАРУЛЫ.  Әдеби  тілде 

де,  күнделікті  сөйлеу  тілінде  де  жиі  қолданылатын  бұл  тұрақты 

тіркестердегі  қару,  қарулы  деген  –  қандай  сөздер?  Қару  –  түркі-

монғолдың  ортақ  сөзі  болу  керек.  Қару  монғол  тілінде  «жауап, 

қайтарым» деген мағынаны береді. Бұл сөз хоруй түрінде якут тілінде 

де осы мағынада келеді. Сонда қаруын қайтару – «бір нәрсенің жа-

уабын (есесін) қайтару (беру)» деген ұғымда қолданылатын күрделі 

сөз  болып  шығады.  Еруліге  –  қарулы  дегенде  де  қарулы  сөзі  «жа- 

уап,  қайтарым»  деген  мағынада  келіп  тұр.  Ерулі  сөзі  де  монғол 

тілімен іліктес болар, мұнда эре(х) – «1) іздеу, сұрастыру, 2) сұрау, 

тілеу»  мағыналарында  қолданылатын  етістік.  Оның  ырықсыз  етіс 

түрі  эрүүле(х)  –  «іздету,  сұрастыру,  сұрату».  Демек,  еруліге  қарулы 

–  «сұратқанға  –  жауап,  іздегенге,  сұрағанға  –  қайтарым».  Не  бол-

маса  ерулі  сөзі  «біреудің  жолына  тосқауыл  болып,  кес-кестеу» 

мағынасындағы  ээрэ(х)  етістігіне  қатысты  ма  екен?  О  баста  «жо-

лыма бөгет болып тұрсаң, соған жауап ретінде есесін қайтарамын» 

деген мағынада қалыптасқан тіркес болуы да мүмкін. Қайткенде де 

қазақ тілінде қар- етістігінің «жауап, қайтарым» мағынасы болғаны 

байқалады, оған қарым, қарымта, қарымжы, сыйға сый көрсететін 

салт  атауы  болып  келетін  қарулық  сөздері  куә  (дәлел).  Бұлардың 

барлығында да «жақсылыққа жақсылықпен, жаман іске жамандықпен 

қайтарылатын жауап, қайтарым» мағынасы бар.





Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   284




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет