Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитетінің тапсырысы бойынша
Китаб ат-тухбат аз-закия фи луғат ат-туркия»
жүктеу/скачать 2,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| Китаб ат-тухбат аз-закия фи луғат ат-туркия» («Түркі
тілі туралы жазылған ерекше сыйлық») – ХIV ғасырда Мы- сырда жазылған, 180 беттік қолжазба ескерткіш. Бұл кітап сөздіктен және грамматика бөлімдерінен тұрады. Бұл сөздікті түрік ғалымы Б.Аталай, өзбек ғалымдары С.Муталлибов, Э.Фазылов, М.Зияевалар түрік, өзбек, орыс тілдеріне ауда- рып, түсініктемелер берген (бұл жөнінде толығырақ мәліметті «Көне түркі жазба ескерткіштерінің тілі» атты кітаптан, Ә.Құрышжановтың, Т.Арыновтың еңбектерінен оқып білуге болады). «Китаб ат-туһбаның» лексикасын арнайы зерттеген қазақ ғалымы Т.Арынов бұл ескерткіште қамтылған лексика қазынасын ортағасырлық өзге ескерткіштердің материалдары- мен салыстыра отырып, оның «жалпы қыпшақтық» бөлігін ай- ырып алады да ескерткіште қамтылған сөздердің қазақ тіліне қатысын талдайды. Өзге ескерткіштерде жоқ (тіркелмеген) бұрау, көже, күндеш (күндес), қолаңса сөздерінің қазіргі қазақ тілінде бар екендігін көрсетеді және бұл ескерткіштен сөздердің 75-80 пайызы қазақ тілінің сөздігімен сай түсетіндігін дәлелдейді. Зерттеуші бұл ескерткіш ескі қыпшақ сөйлеу тілінің көрсеткіші дегенді баса айтады 44 . Сөйтіп, жоғарыда сөз болған ескі қыпшақ жазба ескерт- кіштерінің фонетикалық және грамматикалық сипатын зертте- ген материалдарға қарап, қазақ әдеби тіліне негіз болған ескі 43 Мәженова М.Н. Абу Хайан – исследователь кыпчакского языка. Автореф. канд. дисс. - Алма-Ата, 1969. 44 Арынов Т. Лексико-семантические и стилистические особенности языка старокыпчакского памятника «Китаб атгуһба аз-закийа фил-лугат ат-туркийа». Автореф. канд. дисс. - Алма-Ата, 1983. 36 қыпшақ ауызекі сөйлеу тілінде сөз басындағы б дыбысының орнына м (мұрын, бұрын емес; мойын, бойун емес), ғ/г орнына сонор у (тау, тағ емес), й орнына ж (жақсы, йахшы емес), ш орнына с (жас, йаш емес), ч орнына ш (шал, чал емес), д орны- на т (тау, дағ емес) т.т. заңдылықтары бар болғанын көреміз. Қысқасы, қазақ халқын құраған ру-тайпалардың өте әрі- ден, бірқатар зерттеушілердің (мысалы, Қ.Өмірәлиевтің) тұ- жырымдауынша, біздің жыл санау дәуірімізге дейінгі III- II ғасырларда және жыл санау дәуіріміздің басында өмір сүрген үйсін, қаңлы сияқты түркі тайпалары мен тайпалық одақтардың ауызекі сөйлеу тілін қазақ халқының ауызша, жаз- ба әдеби тілдерінің негізгі көзі деп тануға болады. жүктеу/скачать 2,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|