Медициналык, микробиология
жүктеу/скачать 47,48 Mb. Pdf көрінісі
|
| ohímí
- íliíkí ак> ыздармен байланыскан нуклеин кышкылы. Коптеген кабыкшалы РНК-курамды вирустардыц «шешшу» ешмдер! нуклеокапсидтер немесе журекшелер болуы мумкш. Олар вирустык геномныцэкспрессиялануына кедерп жасамайды жэне келес! аткарылатын биосинтетикалык урд!стерд! реттейд!. Вирустыц нуклеин цышцылдарыныц репликациялануы. Ж аца ви русты к б ел ш ек тер - ол жуктырылатын жасушада болмайтын вирустык нуклеин кышкылыныц жэне вирустык акуыздардьщ барлык молекулаларыныц жиынгыгы. Осындай нуклеин кышкылдарыныц жэне вирустык ак>ыздардыц жаца молекулаларыныц пайда болуы жасушада вирус репродукциялануыныц мацызды кезец!н!ц 6ipi болып табылады. Вирустардыц ерекшел1г! сол - жасушада вирион компоненттер! жеке-жеке синтсзделед!, содан кешн олар 6ipirin-KOCbmbin жет!лген вирус бвлшепн курайды, оны дисъюнктивнй кобеютэсш! деп атайды. Вирус жуккан жасушада вирустыц НЦ-ы мен вирустык акуыздардьщ синтезделу! 6ip >акытта емес жэне эр жерде журу! mymkíh . Дегенмен, инфицирленген жасушалардагы эртурл! сиитетикалык урд!стер у здш аз журет!н жалгыз процесс болып табылады. Орб!р процест!ц mohícíh Tyciny уинн гана олар жеке-жеке карастырылады. Вирустыц жекеленген компоненттерш щ синтезделу ерекш ел!ктер!н тусш у уш!н жас>ш алык элементтерд!ц синтезделу урдютерш еске алу керек. Жасушалык Д Н Ц - ол eK¡ спиральд! молекулалар, олар комплеменгарлык принципте курылады. ДНК-ыц жаца молекулалары ата-аналык молекулалардыц косакталу жолымеи пайда болады. Бул кезде спецификалыкферменттер - ДЫЦ-тэуелд! I, II, III полимеразалар косымшаакуыздармен ассоциациялана; 1 ы. ДНК-топоизомеразаныц (гиразапыц) кемег!мен тыгыз оралган ДНЦ спирал! гаркагылады жэне хеликаза - ДНК-ныц ек!ж!пшел! ер!мдер!и жеке т!збекке таркатып жайып ж!беред!. Bip т!збекше - магрицалык 3 ’ 5 ’ багытта узд ш аз синтезделед!, ал eKiimici - 5 ’-> 3 ’ багыгга журед!. Ол yiuin алгашкыда Д11К-ныц М Е Д И Ц И Н А Л ЬЩ М И К Р О БИ О Л О Г И Я 59 ж аца т!збекш есш щ кыска фрагменттер! (Оказаки фрагменттер!) синтезделедь Бул фрагменттердщ эркайсысы кыска мерз1мде РНК^- праймерлерден басталады, ол ДРЩ-полимераза III жумысы ушш кажет. Бул праймер арнайы РРЩ-полимеразалармен (праймаза) синтезделедь ДНК^-полимераза III осы праймерд! узындыгы 1000-2000 нуклеотидпк калдыкка тец ДНК фрагменттерше дей!н курастырады. Содан кей!н синтезделу узшед! де, жаца синтез жаца РНК^-праймерлерден басталады. Жекелеген Оказаки фрагменттер! алгашкыда 6ip-6ipiMeH байланысты емес, жэне де 5’ шетшде РНК сакталган. Содан кей!н ДНК-полимераза I РНК-праймерд! ДНК-лы реттипктермен алмастыра бастайды, ал фрагменттер арасында узшген жерлер ДНК-лигазамен репарацияланады. Жасушалык ДНК-ньщ синтезделу! катан р е т т е л т отырады, жэне де оны бастаудьщ немесе токтатудьщ кептеген жасушалык факторлары болады. Вирустык нуклеин кышкылдарыныц трнскрипциялану жэне трансляциялану процестер! api вирустык, 9pi жасушалык факторлардьщ «катал» бакылауында болады. Вирустардьщ репродукциялануы кез!нде акуыз синтезделу! eKi кезецнен туратыны б ел гш (ерте жэне кешеущденген). Адам иммунды - тапшылык вирустарында 6ip геннщ eHiMi акуыздардьщ бэр!н!ц синтезделу!н жылдамдатады, ал баска геннщ OHiMi-басып тастайды. Бул кезде 9p6ip реттеуш! (регулятор)-ген геномный THicTi элементтер!мен спецификалык эсерлесетш акуызды кодтайды. Мысалы, tat-акуыз гендер экспрессия- сыньщ децгешн 1000 есе арттыру каб!летт!л!г! бар, жэне де гендердщ бэр!не, соньщ ¡шшде ездерш щ менш!кт! гендер!не стимульдеуш! эсер ете алады. Гендер экспрессиясыньщ жогарылауы нэтижесшде вирустык белшектерд!н ете кеп сандары пайда болады. Б!рак, tat -акуыз барлык акуыздардьщ синтезделу!н кушейте салысымен, жумыска ек!нш! реттеуш! rev-акуыз юрюедь Оньщ тандамалы эсер ету к аб ш еттш п бар, осыган орай, реттеуш! немесе курылымдык акуыздарды кодтайтын гендер экспрессияланады. Сонымен катар, ол езш щ менцпкп геншщ экспрессиясын тежейд!, tat- жэне rev- акуыздардьщ езара эрекеттесу! нэтижесш де гендердщ шектелген экспрессиясы калыптасады. Ол ез кезепнде жасушаларды бузбай вирустьщ б!рнеше жылдар бойы репродукциялануына мумкшдж тугызады. Аталган акуыздардан баска АИВ-инфекция кезшде негативт! эсер етет!н (вирустык геномньщ бэр!н!ц транскрипциялануын тежейт!н) n e f -акуызы бар. Ол вирустьщ репродуциялануын токтатып, тыныштык жагдайга ауысуын камтамасыз етед!. Бул сигналдык акуыз, ейткеш raicTi жасушалык компоненттерд! белсенд!ру аркылы эсер етед!. Адам иммундык тапшылык вирусыньщ репродукциялануын реттеуге катысатын жэне реттеуш! eKi акуыз бар екеш (vpr жэне vpu) белг1л! болды. Вирустардьщ репродукциялануын реттеу механизм!н!ц осындай курдел!л!г! neci жасушасыньщ метаболизм!мен байланысты, ейткеш вирустар жасуш алык аппаратты пайдаланады. Cipo, репликациялык, транскрипциялык, трансляциялык процестерге катысатын жасушалык факторлар жиынтыгы, жасушаныц т!ршш!к жагдайына жэне жасушалар типш е байланысты e 3 repin отырады. Тыныштык жагдайда турган кейб!р жасушаларда вирустардьщ репродукциялануын бастау ушш кажетт! факторлары болмауы мумк!н - инфекция жасырын кушнде калады; б!ркатар факторлардьщ концентрациясыныц темен болуына немесе мРНК^-ныц синтезделу!н ингибирлейтщ акуыздардьщ артык болуына байланысты баска жасушаларда вирустардьщ кебею жылдамдыгы шектелу! мумк1н. Барлык жагдайларда вирустардьщ репродукциялануы ушш иесшщ жасушаларыныц жагдайы да мацызды рел аткарады. Вирус ацуыздарыныц тузшуи Жасуша ¡шше енгеннен кей!н вирус геномы eKi турл! акуыздардьщ синтезш бастайды: курылымдык емес акуыздар, олар вирустьщ жасуша !ш!не репродукциялануын эртурл! кезевдерде камтамасыз eTin отырады; курылымдык акуыздар, олар вирионныц курамына юред1 (геномдык, вирус геномымен байланы суш ы , капсидтж жэне суперкапсидт!к). Цурылымдьщ емес акуы здарга жататындар: а) вирустык геномньщ транскрипциясы мен репликациясын камтамасыз етет!н Р Щ немесе ДНК; синтез!н!ц фермен-rrepi; э) реттепш акуыздар; б) курылымдык акуыздарга тез таралуыныц салдарынан ез!н!ц тураксызды гымен ерекш еленет!н вирустык акуыздардьщ ¡зашары; в) вирусты к акуыздарды модификациялайтын ферменттер, мысалы, протеиназалар мен протеинкиназалар. Жасуша !шшдеп акуыз синтез! белгш! траскрищиялану эд!с!мен етед! (латынша trancriptio - кеипру), акпаратгык РНК^-ныц нуклеин кышкыл ынан нуклеотидт! !здш!кке генетикалык акпаратты «кеш!ру» аркылы 60 о ц у л ы ц жэне трансляциялану (латынша translation - беру) - рибосомаларда иРНК-ныц кемепмен акуыз тузу басталады. ЦНК,-лы вирустар генетикальщ акпаратты жасуш алык геном тэр1здес юке асырады, мына у л п бойынша: вирустьщ геномдык ДНК^-лы -» иРНК транскрипциялануы -> вирус ацуызыныц трансляцилануы (транскрипция ymiH ДНК-тэуелд! РНК- полимераза ферментш пайдаланады) Оц-жтшел1 РНЦ-лы вирустарда (мысалы, пикорнавирустар, флавивирустар, тогавирустар) РНК- ныц кызметш аткаратын геномдары болады; ол рибосомалармен танылып, трансляцияланады. Бул вирустардагы акуыз синтез! транскрипциясыз темендеп у лп бойынша етедн Вирустьщ геномдык (+)РНК- лы -> вирус ацуызыныц трансляциялануы. Tepic б1ржтшел1 - ж эне еш ж ш ш ел! РН К-лы ви рустарды ц геномы (ортом иксовирустарда, парамиксовирустарда, рабдовирустарда), еюжшшел! (реовирустарда) вирустьщ нуклеин кышкылымен байланыскан РНК-полимеразаныц катысуымен иРНК транскибирленетш матрица кызметш аткарады. Акуыз синтез! оларда мына улпмен етед!: вирустьщ геномдык (-)РНК-лы —> иРНК транскрипциялануы -> вирус акуызыныц трансляциялануы. Ретровирустардыц (адамныц иммунды тапшылык вирусы, онкогенд! ретровирустар) генетикалык акпарат беру жолдары жүктеу/скачать 47,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|