Медициналык, микробиология

М Е Д И Ц И Н А Л Ы К М И К Р О БИ О Л О Г И Я
61
непзш де комплементы турде жаца аймактагы косымша жшшел! ДНК синтезше кызмет е
1
у
1
ш матрицада 
терю - ж тш ел! ДНКсинтезделедк Сонымен катар РНК дасинтезделш, вирусты пептиден трансляциялануы 
пайда болады.
Оц - б1ржтшел1 РНК,- виру стар.
Бул виру старта - пикорнавирустар, флавивирустар, тогавирустар 
ж а та д ы , б у л ар д ы ц ген о м д ы к оц ж ш ш ел ! РНК^-лы и Р Н К -н ы ц к ы зм е т ш ат к а р ад ы . М ы салы , 
полиовирустардьщ РНК-сы ж асуш ата енгеннен кеш н иРНК тэр!зд1 ж ум ы с ж асап рибосом ам ен 
байланысады, осыньщ непзш де улкен полипептид т у зш п фрагменттерге ыдырайды: РНК- тэуелд1 РНК- 
полимеразата, вирустык протеазалар мен капсидтж акуыздарта. Полимераза оц жшшел! РНК непзш де 
терю жшшел! РНК синтездейдц аралык репликативы звено деп аталатын уакытша екеулж РНК куралады. 
Бул уакытша репликативтж звено толык оц жшшел! РНК^-дан жэне кептеген жартылай курастырылтан 
жаца оц жшшел! РНК-дан турады. Бул механизм вирустыц РНК геномыныц кебекмнде жэне де кеп 
мелшерде вирустык акуыздарды тузуге колданылады.
Терк б1ржтгиел1 РНК- вирусы.
Терю б1ржшшел1 РНК-лы вирустардыц курамында (рабдовирустар, 
парамиксовирустар,ортомиксовирустар) РНК-тэуелд! РНК- полимераза болады. Жасушата енген геномдык 
терю жiпшeлi РНК-тэуелд1 РНК^-полимеразамен толык жэне толык емес оц жшшел1 РНК-ларга трансфор- 
мацияланады. Толык емес кеипрмелер1 вирустык акуыздардыц тузшушде иРЬЩ-ныц орнын алады. Толык 
кецпрмелер! (аралык кезеш) урпактыц терю жшшел1 геномдык РЬЩ-ын синтездеуде матрицаныц орнын 
алады. 
Ек1жтшел1 РНК- вирусы.
Бул вирустардыц (реовирус, ротавирус) репликациялану механизм! терю 
б!р ж ш ш ел! РНК вирустарыныц репликациясымен уксас болып келедь Олардыц айырмашылыгы 
траскрипциялану процесшде курылган оц-жшшелер иРНК тэр1зд1 жумыс жасап коймай, сонымен катар 
репликацияга да катысады: олар терю жшшел! РНК-ныц синтезделушде матрицасы болып табылады. 
Соцтысы оц ж тш ел ! РНК жинагында геномды еюжшшел! РНК^-ны курады. Бул вирустардыц нуклеин 
кышкылдарыныц репликациялануы жасуша цитоплазмасында журедь
Ретровирустар
(оц жшшел1 диплоидты РНК-лы вирустар). Ретровирустардыц кер1 транскриптазасы 
(РНК- вирустыц матрицасында) терюжшшел! ДНК синтездейдк осыдан сакинага туйыкталган еюжшшел! 
ДНК курайтын оц жшшел! ДНК кепиршедк Содан соц косарланган ДНК жшшеЫ жасуша хромосомасымен 
интеграцияланып, провирус курайды. Кептеген вириондык РНК- лы жасуш алык ДНК-тэуелд1 РНК- 
полим еразаны ц катысуымен интеграцияланган ДНК-ныц б!р ж т ш е с ш щ транскрипциялануы ны ц 
нэтижесшде курастырылады.
Вирустардыц цалыптасуы.
Вириондар езджшен жиналу жолымен калыптасады: вирионныц курама 
бел!ктер1 вирусты жинактайтын жасуша цитоплазмасына немесе ядро саласыныцорнынатасымалданады. 
Вирион компоненттершщ косылуы гидрофобтык, иондык, сутектж, жэне стерикалык сэйкеснктеп бар 
косындыларыныц болуына непзделген.
Вирустар куралуыныц жалпы принциптерк
Вирустардыц калыптасуы - полипептидтш курамына карай жетшген вириондардан ерекшеленетш, 
аралык шшшдер тузетш кепсатылы процесс.
Жай куралган вирустардыц жинакталуы нуклеокапсидтщ курылуымен жэне вирустык нуклеин 
кышкылыныц капсиды акуызбен эрекеттесушен жасалады.
Курдел1 куралган вирустар алдымен ж асуш алардыц (вирустыц болаш актагы липопротеищ й 
кабыкшасы) модификацияланган мембраналарымен эрекетгесш, нуклеокапсиды калыптастырады. Жасуша 
ядросында репликацияланатын вирустардыц курастырылуы ядро мембранасыныц катысуымен журедк 
ал репликациясы цитоплазмада журеын вирустардыц курастырылуы эндоплазматикалык тордыц немесе 
гликопротеиндер мен баска да акуыздар орналаскан плазматикалык мембрананыц катысуымен журедк
Курдел1 куралган айырма жшшел! РНК-лы вирустардыц (ортомиксовирустар, парамиксовирустар) 
б!ркатарында модификацияланган жасуша мембранасыныц астында орналаскан матриксы акуыз (М-белок) 
вирусты жинактауга катысады. Гидрофобты касиетке ие бола отырып, ол нуклеокапсид пен вирустыц 
липопротеинд! кабыкшасыныц арасында байланыстырушы болып табылады.

62
о ц у л ы ц
Курдел! куралган вирустар калыптасу барысында езш щ ку рамы на иесш щ кейб1р курылымдарын, 
мысалы: липидтер мен кем1рсутеплерш косып алады.
Вирустардыц жасушадан гиыгуы.
Вирустардьщ толык репликациясыныц айналымы 5-6 сагаттан 
(тумау вирусы т.б.). бipнeшe тэул1ктен сон (гепатовирустар, кызылша вирусы т.б.) аякталады. Вирустардын 
р еп родукц и ялан уы ж ары лу н ем есе бурппктену, экзоц и тоз ж олд ары м ен ж асуш адан ш ы гуы м ен 
аякталады.
Жарылу жолы:
жойылушы жасушадан б!р уакытта кеп мелшерде вириондар шыгады. Жасушадан 
жарылу жолымен липопротеищц кабыкшасы жок, жай курастырылган вирустар шыгады.
Бургшктену, экзоцитоз
жасуша мембранасынан туындаган липопротеищц кабыкшасы бар курдел1 
курастырылган вирустарга тэн. Алдымен куралган нуклекапсид немесе вирионныц е з е п вирусты 
спецификалык акуыздар калаган жасуша мембранасынатасымалдайды. Сонан сон жасуша мембранасымен 
н уклеокап си д н ем есе вирион е з е п ж анаскан ж ерде осы аум актарды н том пайганы бай калад ы . 
Курастырылган бурппк жасушадан курдел1 куралган вирус ретшде ажырап шыгады. Соган карамастан 
жасуша т1ршипкке каб ш еттш п н сактай отырып, вирустардын урпагын шыгарып отыра алады.
Цитоплазмалык мембранада калыптасатын вирустардын бурппктену1 плазматикалык мембрана 
(мысалы, парамиксовирустардогавирустар) немесе эндоплазматикалык тордын мембраналары аркылы 
ж у р ш , сон ы н ан ж асу ш а б е тш е ш ы гуы м ум кш (м ы салы , б у н ьяви р у стар ). Ж асуш а я д р о сы н д а 
курастырылатын вирустар (мысалы, ушык вирустары) перинуклеарлык кещстжке модификацияланатын 
ядроньщ мембранасы аркылы буршжтенш, липопротеищц кабыкшага ие болады. Сонан сон цитоплазмалык 
везикулалардыц курамында жасуша беткешне тасымалданады.

жүктеу/скачать 47,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: