КАСПИЙ ТЕҢІЗІНДЕГІ ҚҰРМАНҒАЗЫ МҰНАЙ ӨНДІРУ

Құрманғазы   мұнай   өндіру   аймағы   –   Солтүстік   пен   Орталық   Каспий 
акваторияларын   бөлетін   шекарада,   яғни   теңіздің   Қазақстандық   секторының 
орталық бөлімінде жатыр, ауданы – 3512 км².
Құрманғазы   мұнай   өндіру   аймағындағы   макрозообентос   туралы 
мәліметтер жоқ.
2008 жылы Құрманғазы мұнай өндіру аймағы бойынша макрозообентосты 
зерттеу үшін, 11 станциядан 3 маусымда (көктем, жаз, күз) барлығы 33 проба 
жиналған.   Пробаларды   жинау,   өңдеу   процестері   мен   таксондарды   анықтау 
жалпы әдістемелер бойынша жүргізілді (Жадин В.И., 1960; 1952; 1987; Правила 
организации и проведения производственного экологического мониторинга при 
проведении   нефтяных   операций   в   АО   НК   «КазМунайГаз»,   2007;  Атлас 
беспозвоночных Каспийского моря, 1968.).
Құрманғазы   мұнай   өндіру   аймағының   макрозообентосында   48   түр 
анықталды,   олардың   33   түрі  шаянтәрізділерге,   8   түрі   моллюскаларға,   7  түрі 
құрттарға жатады. Көктемде бентоста 25 түр кездессе, жазда олардың алуан 
түрлілігі ұлғайып, 20 түрге артты, ал күзде көктемдегі көрсеткішке сай келді. 
Жазда кездесу жиілігінің артуы шаянтәрізділерге байланысты болды. Бұл кезде 
көктем   мен   күзде   кездеспеген   7   түр   (Paramysis   baeri   (Czerniavsky);   P.ullskyi 
(Czerniavsky);   P.lacustris   (Czerniavsky);  
 
  P.intermedia(Czerniavsky); 
Pontogammarus   robustoides   (Grimm);   Cardiophilus   baeri   (G.O.Sars); 
Chaetogammarus warpachowskyi ( G.O.Sars)) анықталды.
Құрманғазы   мұнай   өндіру   орнында   үш   маусымда   да   бентоста   келесі 
түрлердің  Hediste   diversicolor   (O.F.Müller);   Hypaniola   kowalewskii   (Griim); 
Oligochaeta   gen.sp.;   Stenogammarus   similis   (G.O.Sars)  кездесу   жиіліктері 
80-100%, яғни доминантты болып, аймақтағы негізгі фондық түрлер екендігі 
анықталды. 
Жалпы   макрозообентоста   кездесу   жиілігінің   ең   жоғарғы   мөлшері 
(80-100%)   буылтық   құрттардан   3   түрде   (H.   diversicolor;   H.   kowalewskii; 
Oligochaeta   gen.sp.);   шаянтәрізділерден   5   түрде   (Schizorhynchus   bilamellatus 
(G.O.Sars); Pterocuma pectinata (Sowinsky);    Stenocuma graciloides (G.O.Sars);  
St.   similis;   Gmelina   pusilla   (G.O.Sars))   байқалды;   Екінші   орында   80-50%-дық 
көрсеткішке ие шаянтәрізділердің 2 түрі (Stenogammarus macrurus (G.O.Sars);  
Rhitropanopeus   harrisii   (Gould))   болса,   ал   барлық   қалған   түрлер   мен 
моллюскалардың   кей   түрлерінің   (Dreissena   polymorpha   (Pall.);   Cerastoderma 
lamarcki (Reeve); Hypanis vitrea (Eichw.)) көрсеткіші 55%-дан төмен мөлшерде 
болды. 
Алуан   түрлілік   көктемнен   жазға   қарай   артып,   күзде   қайта   төмендеу 
байқалды.   Байқалған   бұл   өзгерістер   макрозообентос   үшін   қалыпты   жағдай 
болып табылады.
Ғылыми жетекші: б.ғ.к., доцент  Минсаринова Б.К.
АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ҚАЛДЫҚ СУЛАРЫНАН БӨЛІНІП АЛЫНҒАН 
МИКРОБАЛДЫРЛАРДЫҢ ЛАСТАНҒАН СУЛАРДЫ ТАЗАЛАУДАҒЫ 
БЕЛСЕНДІ ШТАМДАРЫ 
Жолбаева Қ.Д.

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық  университеті
Қазіргі   кездегі   экологиялық     негізгі   проблемалардың   бірі   су 
экожүйелерінің ластануы болып табылады. Оның бірі ауылшаруашылық және 
өнеркәсіптік   ластанған   су   қоймаларын   тазалау.   Жалпы   ластанған   суларды 
тазарту  жүйелерінің әр түрлі су  тоғандарындағы  микробалдырлардың түрлік 
құрамын   анықтай   отырып,   су   экожүйелеріне   экологиялық   баға   беру   және 
микробалдырлардың   келешегі   мол   штамдарын   бөліп   алып   биоремедиацияда 
пайдаланудың маңызы зор.
Жұмыстың мақсаты ластанған сулардың гидрохимиялық құрамын зерттеу 
және  ластанған сулардан микробалдырлардың белсенді штамдарын бөліп алып 
олардың   өсу   динамикасын   жеке   дара   және   олардың   консорциумын   өсіріп 
судың тазалауына пайдалану болып табылады. Балық шаруашылығының және 
«АҚ   БЕНТ»   құс   фермасының   қалдық   суларында   микроскоп   көмегімен 
микробалдырлардың   мына   түрлерін   кездестірдік:   жасыл   балдырлардан: 
Сhlorococcales  түрінен  Ankistrodesmus   falcatus,   Chlorella   vulgaris   var   vulgaris 
Beijerinck,   Pedastrium   boryanum   Turp,   Pedastrum   duplex   Meyen,  Micratinium, 
Chlamydomonas, Golenkiniops, Scenedesmus obliquus, Cosmarium, Closterium көк 
жасыл   балдырлардан:  Anabaena   spiroides,   Microcystis   pulverea,  Gleocapsa, 
Phormidium foveolarum  Oscillatoria  және т.б. диатомды, пирофитті, эвгленалы 
және   т.б.   Солардың   ішіндегі   көп   кездескен   микробалдырлар:  Chlorella, 
Ankistrоdesmus   және  Scenedesmus микробалдырларын селекция әдісімен бөліп 
алдық.   Бір   клеткалы   жасыл   балдыр  Chlorella-ны  тамия   қоректік   ортада 
биореакторда,   ал  Ankistrоdesmus  және  Scenedesmus-ты   өсіруде   25-28
о
С 
температурада Дота және Кратца-Майера қоректік орталарын пайдаландық. 
Зерттеуге балық шарушылығының және АҚ БЕНТ құс фермасының қалдық 
суларының   сынамалары   алынып,   олардың   гидрохимиялық   құрамын   Алматы 
қаласының   экогеохимия   зертханасында   бірігіп   химиялық   талдау   жасадық. 
Балық   шаруашылығының   суының   бастапқы   құрамы:   темір   –   0,05   мг/л; 
минерализациясы- 286мг/л; ОБҚ
5  
– 5,20 мг/л; ОХҚ – 1,52 мг/л; ниттарттар – 
14,58 мг/л; фторидтер – 1,07 мг/л; азот- 2,80 мг/л; фосфаттар- 0,021 мг/л; ал АҚ 
БЕНТ құс фермасының суының құрамы: : темір – 0,05 мг/л; минерализациясы- 
мг/л; ОБҚ
5  
– 38,5 мг/л; ОХҚ – 6,56 мг/л; ниттарттар – 4,12 мг/л; фторидтер – 
1,20   мг/л;   азот-   9,2  мг/л;  фосфаттар-   0,42  мг/л;  болатыны   анықталынды.   Біз 
келесі   тәжірибемізде   балық   шаруашылығының   және   «АҚ   БЕНТ»   құс 
фермасының қалдық суларынан алынған сынамаларға Chlorella, Ankistrоdesmus 
және  Scenedesmus-ты   жеке   және   консорциумын   алып,   ластанған   сулар 
сынамаларына   2:2   3:1,   4:1   қатынасында   микробалдырлардың   суспензиясын 
құйып   8   күн   өсіріп,   өсу   динамикасын   анықтадық.   Клеткалар   санын   тәулік 
бойынша Горяев  камерасы арқылы есептедік. Химиялық талдау нәтижесінде 
микробалдырларды   суларға   өсіргеннен   кейін   химиялық   құрамы   жеке   дара 
Chlorella, Scenedesmus  пен Ankistrоdesmus  табиғи түрлерінің өсірген ластанған 
сулардың   химиялық   құрамының   көрсеткіштері   азайғаны   байқаллды.   Бірақ 
микробалдырлар   консорциумда   өскен   ластанған   суларда   тазартуға   қабілетті 
жоғары   екенін   анықталынды.   Өсу   динамикасы   бойынша   жеке   өскен 

микробалдырларға  қарағанда  бірге  өскен микробалдырлардың  штамдар  саны 
жоғары   болды   және     бастапқы   судың   химиялық   құрамы   2   есе   азайды. 
Сондықтан Chlorella, Ankistrоdesmus  және Scenedesmus  таза штамтарын бөліп 
алып, олардың консорциумындарын болашақта ауылшаруашылық   ластанған 
қалдық   су   тоғандарын   биологиялық   тазалауда   қолдану   мүмкіншіліктері 
анықталды.
Ғылыми жетекшісі: б. ғ. д., профессор Заядан Б.К.
МОРФО-ФИЗИОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ КОРМОВЫХ 
БОБОВЫХ ВИДОВ РАСТЕНИЙ, ПРОИЗРАСТАЮЩИХ НА 
ЗАГРЯЗНЕННОЙ ПЕСТИЦИДАМИ ПОЧВЕ
Жумашев Ж.А.
Институт биологии и  биотехнологии растений НЦБ РК,  г. Алматы, 
Казахстан,
 е-mail:  zhumashev-zhandos@rambler.ru
Растения   представляют   собой   уязвимый   компонент   биоты,   так   как   они 
являются первичным звеном в трофической цепи, выполняют основную роль в 
поглощении   разнообразных   загрязнителей.   С   другой   стороны   естественное 
заселение   растений   приводит   к   образованию   разнообразных   растительных 
сообществ,   растущих   на   почвах,   загрязненных   к   техногенным   факторам. 
Различные   растения,   растущие   в   таких   условиях,   могут   иметь   некоторый 
присущий им уровень устойчивости к загрязнителям среды. Это наталкивает на 
мысль   о   необходимости   и   возможности   селекции   на   устойчивость   к 
загрязняющим   факторам   среды.   Генетическая   гетерогенность   популяций 
растений,   произрастающих   на   загрязненной   пестицидами   почве,   позволяет 
выделить   среди   них   толерантные   формы.   Эти   виды   растений   могут   быть 
использованы для фиторемедиации почв. 
Фитоочистка   является   новой   биотехнологией   для   очистки   загрязненных 
почв, получившей в последнее время широкий резонанс в научной литературе. 
Особенно   эта   технология   актуальна   для   очистки     локальных,   загрязненных 
ксенобиотиками   территорий.    В   настоящее   время   в   Казахстане   наблюдается 
отчетливо   выраженная   тенденция   углубления   кризисной   экологической 
ситуации,   вызванная   не   только   промышленными   отходами,   радиацией,   но   и 
пестицидами.  На  территории Республики  Казахстан,   как  и  в  других  странах 
СНГ,   остро   стоит   проблема   утилизации   и   уничтожения   непригодных 
устаревших   пестицидов   и   поиска   способов   очистки   локальных   почв   от 
пестицидов. В Карасайском районе Алматинской области выявлены территории 
бывших   хранилищ   пестицидов   с   высоким   содержанием   хлорорганических 
соединений.  В   очагах   загрязнения   и   в   зоне   их   влияния   выявлены   12   видов 
растений из семейства бобовых:  клевер ползучий  (Trifolium repens  L), клевер 
луговой  (Trifolium   pratense  L),   астрагал   крупноцветковый   (Astragalus 
grandiflorus Bge), софора лисохвостовидная (Vecsibia alopecuroides L.), солодка 
уральская  (Glycyrrhiza   uralensis  Fisch),   горошек   мышиный   (Vicia   cracca  L.), 
донник   лекарственный  (Melilotus   officinalis  (L)   Desr.),   люцерна   хмелевидная 

(Medicago   lupulina  L.),   люцерна   посевная  (Medicago   sativa  L),   люцерна 
серповидная (Medicago   falcate),  чина клубневая  (  Lathyrus tuberosus  L ), чина 
луговая  (Lathyrus   Pratensis  L.).  При   изучении   морфологических   параметров 
растений   в   процессе   онтогенеза   установлено,   что   сроки   наступления 
фенологических   фаз   развития   зависят   от   концентрации   пестицидов   в   почве. 
Наиболее   чувствительными   к   пестициду   стадиями   являются   стадия 
бутонизации и цветения. К примеру, вид Medicago sativa L   при выращивании 
на почве с высоким уровнем  загрязнения (62 ПДК) сроки цветения наступают 
на 120 день, а на почве с низким   уровнем загрязнения   (3 ПДК) – через 131 
день.  При   изучении   аккумуляционной   способности   установлено,   что   в 
зависимости   от   биомассы   вид  Medicago  sativa  L    обладает   способностью 
накапливать в тканях до 44 ПДК метаболитов ДДТ и изомеров ГХЦГ (ПДК в 
тканях растений 20 мкг/кг). 
Полученные результаты свидетельствуют, что бобовые культуры обладают 
аккумуляционной   способностью   и   представляют   опасность   для   организмов, 
использующих их в пищу. 
Научный руководитель: д.б.н., г.н.с. Нуржанова А.А.
АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ ҚАРАСАЙ АУДАНЫ ХЛОРОРГАНИКАЛЫҚ 
ПЕСТИЦИДТЕРДІҢ ТОПЫРАҚТАҒЫ ДЕТОКСИКАЦИЯ ПРОЦЕСІН 
ОПТИМИЗАЦИЯЛАУ
Жумашева Ж.Е,. Пшимова Р.Д., Ксенбаева М.Т., Султангалиева И.Т
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті,
Өсімдіктер биологиясы және биотехнологиясы институты ҚР ҒҰА, 
генетика және өсімдіктер селекциясы лабораториясы, Алматы қ., Қазақстан
Алматы   облысы   Қарасай   ауданында   пестицидтер   сақталған   қоймалар 
қоршаған   ортаға   экологиялық   қауіп   төндіріп   отыр.   Көнерген,   қолдануға 
жарамсыз   пестицидтер   сол   учаскелерде   ашық   күйінде   жатыр.   Берілген 
территориялардағы   түрі   анықталмаған   пестицидтер   ішінде   ТОП-ге   жататын 
ДДТ метаболиттері мен ГХЦГ изомерлері бар десек қателеспейміз. 
 
Жұмыстың   мақсаты:   пестицидтермен   ластанған   топырақтардың 
органикалық   және   бейороганикалық   қосылыстар   көмегімен   детоксикация 
процесін жақсарту әдістерін табу. 
 Тәжірибені жүргізу үшін, зерттеу обьектісі ретінде: Қарасай ауданындағы 
бұрынғы   пестицидтер   сақталған,   бұзылған   қоймалардың   алты   нүктесінің 
топырақтары алынды. 
Топырақтағы   пестицидтер   Қазақстанның   стандартты   әдісі   бойынша, 
«Цвет-500» электрон қабылдағышты, сұйықтыгазды храмотографта анықталды. 
Бұрынғы пестицидтер қоймалары территориялары ДДТ метаболиттері мен 
ГХЦГ изомерлерімен ластанған. Олардың топырақтағы концентрациясы 2014 
мкг/кг. Топырақты негізгі ластаушылар ДДТ метаболиттері болып табылады. 
4’4ДДЕ   концентрациясы   794   мкг/кг,   2’4   ДДД   –   384   мкг/кг,   4’4   ДДД   –   207 
мкг/кг, ал 4’4 ДДТ – 855 мкг/кг-ды құрайды. 
Лабораториялық   жағдайда   алты   ай   ішінде   шығынды   топырақтағы 
пестицидтердің   табиғи   детоксикациясы   43%-ға   дейін   болады.   Пестицидтер 

детоксикациясы   топырақтағы   олардың   миграциясына   және   биологиялық 
ыдырауына байланысты. 
Ортаны   азотты-фосфорлы-калийлі   тыңайтқыштармен   оптимизациялау 
кезінде хлорорганикалық пестицидтердің детоксикациясы төмендейді, ал күріш 
сабанын қосқан кезде жоғарылайтыны анықталды.
Пестицидтердің   431%-ы   табиғи   жолмен   топырақта   деградацияланады. 
Ортаны   оптимизациялауда   күріш   сабанын   колданғанда   пестицидтер 
концентрациясы 7%-ға, ал тыңайтқыштар 11%-ға төмендеген.
Пестицидтердің
 
топырақтағы
 
детоксикациясы
 
механизміне 
микробиологиялық ыдырату процесі маңызды роль атқарады. Пестицидтардің 
трансформациясы   және   ыдырауы   қосылыстардың   химиялық   құрамына, 
физикалық формасына, және топырақтағы биотаның белсенділігіне, сонымен 
қатар, экологиялық факторларға байланысты.
Алынған нәтижелерден ластанған  топыраққа қосымша қоректік көздерді 
енгізу пестицидтердің детоксикациясына әсер етеді, және ол реттеуге болатын 
процесс екендігін көруге болады.
Ғылыми жетекшісі:  б.ғ.д, доцент Нұржанова А.А.
ВЫЯВЛЕНИЕ СТРУКТУРНЫХ ИЗМЕНЕНИЙ У РАСТЕНИЙ ПОД 
ВОЗДЕЙСТВИЕМ ТЯЖЕЛЫХ МЕТАЛЛОВ
Исмаилова Д.С.
1
, Ахметова А.Б.
2
1
Костанайский государственный университет им. А. Байтурсынова, 
Костанай, 
2
Казахский Национальный университет им. аль–Фараби,  Алматы, 
Казахстан
Масштаб   антропогенного   воздействия   на   природную   среду   в   последние 
десятилетия   особенно   возрос.   Это   существенно   нарушило   ход   естественных 
процессов в биосфере, поскольку снизилась возможность окружающей среды к 
самовосстановлению, что отразилось также на экологии крупных городов.
Акционерное   общество   "Соколовско-Сарбайское   горно-обогатительное 
производственное   объединение"   -   ведущее   предприятие   по   добыче   и 
обогащению железных руд в Республике Казахстан. В его состав входят четыре 
железорудных   карьера   и   подземный   рудник,   доломитовый   и   известняковый 
карьеры, обогатительная фабрика окомкования и камнедробильная фабрика.
В настоящее время в Казахстане слабо изучена способность накапливать 
тяжелые   металлы   (ТМ)   дикими   видами   растений,   произрастающими   вблизи 
металлургических заводов. Поиск растений с высокой степенью аккумуляции 
металлов   в   органах   растений   является   первым   шагом   на   пути   применения 
«зеленой   технологии»   для   очистки   загрязненных   территорий.   Одним   из 
необходимых   шагов   на   пути   предотвращения   токсического   действия   ТМ   на 
животных и человека является очистка почв от ТМ. Наиболее эффективным 
способом   очистки   окружающей   среды   в   настоящее   время   является 

фитомелиорация   почв,   т.е.   очистка   почв   с   помощью   растений-
гипераккумулянтов ТМ. 
В   связи   с   этим,   одной   из   основных   задач   данного   исследования   была 
оценка   степени   накопления   ТМ   в   органах   растений   и   изучение   внутренней 
структуры, с целью выявления индикаторных признаков и растений, способных 
к аккумуляции ТМ. 
Для   изучения   влияния   ТМ   на   анатомическую   структуру   растений   были 
отобраны   доминантные   виды   растений   Юго-западного   отвала   вскрышных 
пород ССГПО на территории Костанайской области - Calamagrostis epigeios (L.) 
Roth   и  Artemisia  marshalliana  Spreng.   В   ходе   исследования   была   изучена 
внутренняя структура надземных органов данных видов растений. 
Результаты   спектрального   анализа   показали   наличие   ТМ   в   почве 
исследуемого региона, концентрация которых в несколько раз превышала ПДК. 
На   участке,   расположенном   на   верхнем   склоне,   концентрация   тяжелых 
металлов в почве в несколько раз превышала содержание элементов на нижнем 
участке,   и   они   были   обозначены   как   загрязненный   и   контрольный   участки, 
соответственно. 
Результаты исследований влияния ТМ различной концентрации на рост и 
развитие   структуры   исследуемых   растений   показали,   что  во   внутреннем 
строении вегетативных надземных органов  Calamagrostis epigeios и  Artemisia 
marshalliana, произрастающих в условиях загрязнения различными металлами, 
такими   как  Co,  Cr,  Ni,  Cd,  Cu,  Zn,   произошло   изменение   количественных 
показателей   в   тканях   стебля   и   листьев   на   изученных   участках  (изменение 
размеров проводящих пучков, толщины эпидермиса, размеров первичной коры 
и листовой пластинки). В анатомическом строении корней вейника наземного и 
полыни   Маршалловской,  произрастающих   на   участках   с   различными 
концентрациями тяжелых металлов в почве также были выявлены некоторые 
различия,  в зависимости  от места произрастания.  Наличие  ТМ в почве, при 
концентрациях,   превышающих   ПДК   вызывает,   в   большинстве   случаев, 
уменьшение   внутренних   структур   органов   растений,   по   сравнению   с 
контрольными вариантами. 
Полученные   результаты   и   дальнейшее   изучение   растений   на   других 
участках отвалов вскрышных пород позволит выявить индикаторные признаки 
растений,   позволяющих   определить   степень   загрязненности   территорий, 
подверженных загрязнению тяжелыми металлами и различными химическими 
элементами.
PHASEOLUS VULGARIS L. ФОТОСИНТЕЗДІК АППАРАТЫНЫҢ 
АУДАНЫНА АРБУСКУЛАЛЫ МИКОРИЗАНЫҢ ӘСЕРІ
Ишангалиева С.С., *Примкулова Ж.Ж., Кожабеков Р.К.
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан
Арбускулалы   микориза   –   бұл  Glomales  (Zygomycetes  класы)   қатарының 
микроскопиялық   саңырауқұлақтары   мен   жоғары   сатыдағы   өсімдіктердің 

тамырлары арасындағы өзара тиімді симбиотикалық құрылым. Эндомикориза 
қожайын-өсімдіктің   қоршаған   ортаның   әртүрлі   жағымсыз   факторларына 
төзімділігін   жоғарылатады,   мысалы,   ылғал   және   қоректік   заттардың 
жетіспеушілігіне, фитопатогендердің әсер етуіне, топырақтың тұздануына және 
т.б. Зерттеушілер микоризалы өсімдіктердің (микоризасызбен салыстырғанда) 
стрестік   факторларға   төзімділігі   жоғары   болатындығын,   микориза   түзетін 
саңырауқұлақтардың   трофикалық   әсерлесуіне   себепші   болатынын   олардың 
қоректенуінің жоғарылауымен байланыстырады.
Зерттеу   деңгейлері   мен   механизмдері   микориза   түзетін 
саңырауқұлақтардың   қожайын-өсімдікке   әсер   етуінің   теориялық   және 
қолданбалы   маңызы   үлкен   екенін   көрсетеді.   Сол   сияқты   зерттеулер 
нәтижесінде   ауылшаруашылық   дақылдарының   өнімділігін   көтеру 
биотехнологиялық негізгі өңдеулерге бағытталып отыр.
Сондықтан біздің зерттеулеріміздің басты мақсаты, кәдімгі асбұршақтың 
(Phaseolus   vulgaris   L.  (Fabaceae  тұқымдасы))   фотосинтездік   аппаратының 
ауданына   эндомикоризалы   саңырауқұлақтардың   микоризациялану   әсерін 
зерттеу.   Ол   үшін   біз   зерттеуді   лабораториялық   жағдайда   «ашық   құмыра 
дақылы» (Гилмор бойынша) әдісін пайдаландық. Лабораториялық тәжірибеде 
топырақты   електен   өткізіп,   автоклавта   стерилизация   жасалды  (1сағ.   1атм.). 
Електен өткен құм термиялық өңдеу үшін кептіру шкафына салынды. Топырақ 
пен   құм   3:1   пропорцияда   араластырылды.   Дайын   болған   топырақ   қоспасы 
көлемі 400мл пластикалық құмыраға орналастырылды. Содан кейін құмыраның 
жартысына   «Mycorrhizal   products»   (АҚШ)   компаниясында   шығарылған 
микоризалы саңырауқұлақтардың инокуляты салынды. Осылайша бір құмыра 
жартысына   топырақ   қоспасы   мен   микоризалы   саңырауқұлақ   инокуляты,   ал 
басқа   топырақ   қоспасына   микоризасыз   саңырақұлақтар   салынды.   Өсімдік 
дәндері   стерильді   Петри   табақшаларында   өсірілді   және   дайындалған 
құмыраларға егілді. Эксперимент бес рет қайталанып жасалды. Эксперимент 
барысында біз кәдімгі асбұршақтың фотосинтездік аппаратының ауданы мен 
биіктігін   зерттедік.   Эксперимент   нәтижелері   тәжірибенің   40   күн   барысында 
алынды.
Зерттеу барысында біз микоризалы өсімдіктің фотосинтездік аппаратының 
ауданы микоризасыз өсімдікке қарағанда 1,3 есе жоғары екендігі анықталды. 
Бұл   көрсеткіш   микотрофты   өсімдіктерде   орта   есеппен   178,7см
2  
жетсе,   осы 
уақытта микоризасыз өсімдіктерде 42,3см
2
  төмен, яғни орта есеппен 136,4см
2 
болды.
Бұл   жағдайда   өсімдіктердің   жеке   даналарының   фотосинтездік 
аппаратының   ауданын   салыстырғанда,   сәйкесінше,   301,0   және   202,0   болған 
микоризасыз   өсімдіктерге   қарағанда   микоризалы   өсімдіктердің   максималды 
мәні 3 есе жоғары екендігін көрсетті. Микоризалы өсімдіктердің ауданының 
минимальды көрсеткіші микоризасыз өсімдіктермен салыстырғанда аса үлкен 
айырмашылық болған жоқ.
Зерттелген   өсімдіктің   фотосинтездік   аппараты   ауданының   біршама 
өзгешелігі  Phaseolus   vulgaris-ң   өсуі   мен   биіктігіне   әсер   етпей   қоймады. 

Осылайша,   микоризалы   өсімдіктердің   орташа   биіктігі   32,0мм-ден   жоғары 
болды, сәйкесінше, 247,4 және 215,4мм болды.
Осылайша,   фотосинтездік   аппарат   ауданына   эндомикоризаның   әсерін 
көрсетуге арналған біз жүргізген зерттеулерде микоризация жүргізу жапырақ 
ауданының   біршама   үлкеюіне   мүмкіндік   берді,   нәтижесінде   ол  Phaseolus 
vulgaris-ң өсуі мен биіктік параметрлерінің жоғарылауын көрсетті.
Ғылыми жетекшісі: б.ғ.к., Қуатбаев А.Т.,  б.ғ.к. Фалеев Д.Г.

жүктеу/скачать 2,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: