ОСОБЕННОСТИ СУТОЧНОЙ ДИНАМИКИ СЕДЕЧНОГО РИТМА У

суток составляло 5,5 %, ночью 11%, pNN100 в дневное время суток составляло 
0,45%, ночью 1%. pNN200 в дневное время суток составляло  0,05%, ночью - 0.
Научный руководитель: к.б.н. Гумарова Л.Ж.
МИКРОБАЛДЫР CHLAMYDOMONAS REINHARDTII ТАБИҒИ ЖӘНЕ 
МУТАНТ ШТАМДАРЫНА АУЫР МЕТАЛДАРДЫҢ (CD
++
 , ZN
++
) ӘСЕРІ
Аллиярова С.Т.,  Естемесова Э.Т.
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан
Өнеркәсіптердің оның ішінде химия өнеркәсібінің қарқынды дамуы ауыр 
металдар  құрамының көбеюіне және де  беттік активті  заттардың  тағы  басқа 
қоршаған   орта   заттарының   концентрациясы   токсикалық   эффекттке   дейін 
жетуде. Бұл жағдай токсиканттарды зерттеуге алып келді, оның ішінде ауыр 
металдар,   өйткені   олар   ортаның   негізгі   химиялық   ластаушысы   болып 
табылады.
Су   өсімдіктеріне   ауыр   металдардың   әсері   мына   функциялардың 
бұзылуымен көрінеді: фотосинтездеуші активтілік, тыныс алу, белок синтезі, 
нуклеин   қышқылы,   липидтер,   қанттар   мен   пигменттер;   сонымен   қатар   ол 
өсімдік клеткасының функциональды активтілігіне де байланысты және де ол 
әр балдыр түрінде әр  түрлі сипаттама мен интенсивтілігінде болуы мүмкін.
Ауыр   металдардың   фототрофты     организмдерге   әсері   оның   ішінде 
балдырларға   клеткалық   деңгейде   ғана   емес,   сонымен   қатар   организм   және 
популяциялық деңгейде әсер етеді. Бірақ  микробалдырлардың ауыр металдарға 
тұрақтылығы туралы зерттеу жұмыстары өте аз.
  Хламидомонада   (Chlamydomonas   reinhardtii   Dangeard)   –   бір   клеткалы 
жасыл топырақ балдыры болып келеді, ол өз кезегінде көптеген генетикалық 
сұрақтарды шешуде қолайлы модель болып табылады. 
Ауыр   металдардың   хламидомонада   штамдарына   әсерін   зерттеуде 
бірінщіден   факторлардың   биологиялық   әсері   туралы   білсек,   екіншіден 
генетикалық анализ мүмкіншілігін кеңейте аламыз. 
Біздің қолданған штамдарымыз: Chlamydomonas reinhardtii СС- 124 табиғи 
штамы,   b хлорофилсіз мутантты Chlamydomonas reinhardtii 1641В,   және де 
эритромицинге тұрақты Chlamydomonas reinhardtii СС-79.
Орта   құрамы,   дақылдық   сипаттамалары   бұрын   көрсетілген   (Семенка, 
Владимирова 1962, Столбова, 1971, Квитко ж.т.б. 1983, Harris, 1989).
Жұмыстың   мақсаты     Chlamydomonas   reinhardtii   әртүрлі   штамдарына 
кадмий (Cd
++
) және цинк (Zn
++
) иондарының әсерін зерттеп, осы   металдарға 
сезімтал  және тұрақты өкілін іріктеп алу.
0,1%   күкіртқышқылды   цинк   ерітіндісінде   1641В   штамының   өсуі 
байқалмады,   СС   –   124     баяу   өсті,   алайда   СС-79   мутантты   штамының   өсуі 
бақылаудағыдай қарқынмен өсті.
0,01% хлорлы кадмий ерітіндісінде тек қана СС-79 мутантты штамының 
өсуі  байқалды.

 Алынған зерттеу нәтижелерінде зерттелінген штамдар арасында  1641В b 
хлорофилсіз   мутантты   штамы     кадмий   және   цинк   иондарына   жоғары 
сезімталдық көрсетті. СС-124 табиғи штамын   эритромицинге   төзімді СС-79 
мутантты   штамымен   салыстырғанда   зерттеуге   алынған   металдарға 
сезімталдығы жоғары болды.
Әдебиеттердегі кейбір зерттеу жұмыстарын қарастырсақ антибиотиктерге 
тұрақты бактериялар ауыр металдарға да тұрақты болып келеді. 
Біз   алған   нәтижелер   осы   мәліметтерге   сай   болып   келеді.   Эритромицин 
антибиотигіне  тұрақты   мутантты  штамы  СС-79  ауыр  металдарға  да   тұрақты 
екендігі анықталды. 
Осы екі белгіні кодтайтын ген бір хромосома локусында орналасады деп 
болжауға болады.
Ғылыми жетекші: б.ғ.д., профессор Заядан Б.К.
АТМОСФЕРАЛЫҚ АУАҒА СТЕПНОГОРСК ТАУ КЕН ХИМИЯ 
КОМБИНАТЫНАН ШЫҒАТЫН ЛЗ ШРШ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ 
ТӨМЕНДЕТУ ЖОЛДАРЫ
Алтенова Р. 
Қ.И.Сәтбаев атындағы 
 
ҚазҰТУ, Алматы, Қазақстан
Жұмыстың   негізгі   мақсаты   –   «Степногорск     тау   –   кен   химиялық 
комбинатында   »   алдын   –   ала   жобаланған   өнім   көлемінің   өсуіне   және   уран 
өндірісі   қалдықтарынан   молибденді   сорбциялық   концентрлеу   арқылы   алу 
жолының   техникалық   үрдісіне   енгізілуіне   байланысты   атмосфераға 
шығарылатын зиянды заттың шекті рауалды шығарындыларын (ШРШ) анықтау 
болып табылады.
Шығарындыларды   нормалаудың   мақсаты   –   осы   зонада   жатқан   барлық 
объектілер   жағдайына   мына   жолдар   арқылы   зиянды   жерді   шектеу   болып 
табылады: өндірістің экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін максималды 
бір   жолдық   (г/с)   және   жылдық   (   т/жыл)   шығарындыларды   әркез   үшін 
тағайындау; шығарындылардың жылдық лимиттерін анықтау болып табылады. 
Шаңтөбе кенішінің негізгі қызметі «Восток» және «Звездное» кенорындарының 
уранды көздерін өндіру болып табылады. Кенішке бөлінген жерлерде тау-кен 
өндірісінің қызметін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін кешендер орналасқан, 
олар: өндіру учаскесі, шахталық транспорт учаскесі, шоғырлы сілтісіздендіру 
учаскесі,   жүк   арту   –   түсіру   жұмыстарының   учаскесі,   радиация   мен   улылық 
қауіпсіздігінің
 
зертханасы,
 
қоймаға
 
арналған
 
ғимараттар. 
Гидрометаллургиялық   зауыттың   2007-2024   жылдарға   арналған   өндірістік 
бағдарламасында 2007 жылы 150 мың тонна уран кенін 208,3 мың тоннаға, ал 
2009-2010 жылдарда 230 мың тоннаға дейін жеткізіп қайта өңдеу көзделген. 
2006 жылдан бастап өндірістік руда басқармаларынан келетін концентраттарды 
қайта өңдеу көлемі айтарлықтай өскен. 
01.08.2007   жылғы   ахуал   бойынша   зерттеліп   отырған   объектіде 
атмосфераны зиянды заттектермен ластайтын көздердің 18-і ұйымдастырылған 
және   8-і   ұйымдастырылмаған   тұрақты   көздер   деп   табылған.   18 

ұйымдастырылған көздің ішіндегі үшеуінің жұмысы 2010 жылдан бастап іске 
қосылады   деп   жобаланған.   Шығару   көздерінің   жалпы   саны   371. 
Гидрометаллургиялық   зауыт   шығарындыларымен   атмосфералық   ауаның 
ластануы 23 түрлі зиянды заттектерден тұрады, оның ішінде 3 топ бір уақытта 
атмосфералық   ауада   әсер   еткендіктен   қосынды   (суммация)   эффектісіне   ие. 
Сонымен бірге осы ластаушы заттектердің ішінде қозғалмалы көздердің іштен 
жану қозғалтқыштарының зиянды заттектері де бар. Шығарындыларды тізімге 
алу   ұйымдастырылған   көз   үшін   де,   ұйымдастырылмаған   көз   үшін   де 
жүргізіледі.
Ластаушы   заттардың   таралуының   есебіне   қарағанда,   кәсіпорынның 
шығарындылары елді – мекен зонасына зиянды әсерін тигізбейді, яғни  барлық 
қоспалардың жерүсті максимальды концентрациясы 1 – ден төмен. Сонымен 
қатар   есеп   нәтижелері   көрсеткендей,   гидрометаллургиялық   зауыт   үшін 
тағайындалған   нормативті   санитарлық   сақтау   зонасында   да   максимальды 
жерүсті концентрация ШРК – н аспайды.
Атмосфералық   ауаны   қорғау   облысындағы   ішкі   тексерулер   құрамына 
мыналар кіреді:
а) Ластаушы заттар шығарындыларына орнатылған нормативтерді ШРШ 
нормативтерінің   жобасына   және   зиянды   химиялық   заттардың, 
радионуклидтердің атмосфераға нақты шығарындыларының нәтижесіне сәйкес 
күнтізбек   бойынша   бақылау   жоспарының   болуы;   б)   Атмосфераға 
шығарындыларды төмендету және шекті рауалды шығарынды нормативтерінің 
деңгейіне   жету   бойынша   шараларды   орындау;   в)   Мемлекеттік   бақылау 
органдарымен   берілген   бұйырықтарды   орындау;   г)   Егер   өндірістің 
технологиясы мен құжаты бойынша атмосфераны ластаушы көздерді тазалау 
қондырғысы талап етілген болса, онда оның болуын қадағалау. Құжаттың дұрыс 
толтырылуын   тексеру;   д)   Пайдалануға   енген   жаңа   құрылыстардың   енуіне, 
құрал – жабдықтар мен обьектілердің кеңеюіне орай қоршаған ортаны қорғау 
заңдылығына   қарама   –   қайшы   келетін   жағдайды   анықтау.   Қоршаған   орта 
обьектісіне   зиянды   химиялық   заттар   шығарындыларының   нормативтен   асып 
кетпеуін технологиялық регламент бойынша бақылау.
Ғылыми жетекші - х.ғ.к., доцент Канаева З.К.
СУ ОРТАСЫНЫҢ  Pb
+2 
, Cu
+2
 ЖӘНЕ Cd
+2 
 ИОНДАРЫМЕН ЛАСТАНУ 
ДӘРЕЖЕСІН ФИТОТЕСТІЛЕУ
Асамбаева Л.К.
М.Әуезов атындағы Оңтүстік –Қазахстан мемлекеттік университеті, 
өндірістік экология және биотехнология ғылыми-зерттеу институты
             Қазіргі кезде табиғи ресурстардың экологиялық жағдайын бағалау мен 
бақылау   үшін   пайдаланатын   биологиялық   әдістердің   бірі   -   биоиндкациялық 
әдіс.   Биоиндикациялық   әдіс   биоиндикатор   қызметін   атқаратын   биотест   –
нысандардың көмегімен іске асады. Біз өз зерттеулерімізде биоиндикациялық 
әдістің   экологиялық   және   экономикалық   жағынан   тиімділігін   ескеріп,   су 
ортасының ауыр металл иондарымен ластану дәрежесін, гидромакрофиттерді 

фитотест   -   нысан   ретінде   пайдалана   отырып   бақылау   жасадық. 
Гидромакрофиттер   қауымдастығы   техногендік   факторлардың   әсерін   айқын 
анықтайтын   нысандар.   Олар   техногендік   әсерге   түрлік   құрамы   мен 
морфометрикалық   көрсеткіштерінің   өзгерісі   арқылы   жауаптық   реакция 
көрсетеді. 
             Зерттеу жұмыстары табиғи және зертханалық жағдайда салыстырмалы 
түрде   жүргізілді.   Оңтүстік   Қазақстан   облысында   Қошқар-Ата   және   Бадам 
өзендері жоғары дәрежеде техногенді ластанған өзендер болып саналады, ал 
Ақсу   өзенінің   бастауы   бұлақ   көздерінен   бастау   алатындықтан   су   сапасы 
бойынша   таза   өзенге   жатады.   Табиғи   жағдайдағы   зерттеулер   осы   өзендерді 
мекендейтін өсімдіктерді салыстыра отырып зерттелді. Зертханалық жағдайда 
мыс,   қорғасын   және   кадмийдің   элементтерінің   сульфаттық   және   нитраттық 
тұздары пайдаланылды. 
         Сонымен, зерттелген гидромакрофиттердің ішінде су ортасындағы мыс, 
қорғасын   және   кадмий   иондарының   жоғары   концентрацияларын   тестілейтін 
фито-тесттік   нысандар   ретінде    Azolla   caroliniana  Willd.  және  Veronica 
beccabunga L.  саналды. Оптималды тіршілік ортасы өте таза су ортасы болып 
саналатын A. caroliniana L. мен V. beccabunga L. Pb
+2
ионының-
 
1,5±0,11мг/л, Cu
+2
ионының-3,5мг/л   және   Cd
+2
ионының-  1,0±0,02мг/л   концентрациясын 
анықтайтын   тесттік   қабілеттері   дәлелденді.   Тесттік   белгі  A.   caroliniana   L. 
өсімдігінің   тұтас   құрылымы   бұзылуы   арқылы   көрінсе,  V.   beccabunga   L 
өсімдігінде     вегетативтік   мүшелердің   солуы,   өсу   үрдісінің   тежелуі   және 
тіршілік белгілерінің баяулауы арқылы байқалды.
ИНФРАДЫБЫСТЫҢ ӘСЕРІНЕН ЕГЕУҚҰЙРЫҚТАР  ҚАНЫНЫҢ 
ЛЕЙКОГРАММАСЫНЫҢ ӨЗГЕРІСТЕРІ
Атанбаева Г.Қ.
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан
Инфрадыбыстың   ұзақ   мерзімді   әсер   етуі   бас   айналуға,   құсу,   дірілдеу, 
жұтқыншақтағы  ауруларға,  қорқыныш, қобалжу  сезімдерінің пайда болуына, 
асқазан функциясының бұзылуы мен тыныс алу жолының қиындығына алып 
келеді,   сонымен   қатар,   түрлі   вегетативті   және   вестибулосоматикалық 
реакцияларды тудырады.
Ауру адамдардың жиілігі ұқсас келген кезде, ОНЖ сияқты функцияның 
және   жүрек,   сүйек   аппараты   мен   асқазанның   функциясының   бұзылуы 
байқалады.   Инфрадыбыстың   адамның   иммундық   жүйесіне   тигізетін   әсері 
туралы жайлы әдебиет аз.
Тәжірибелік   жұмыс   әл-Фараби   атындағы   ҚазҰУ-ның   биология 
факультетінің   "Адам   және   жануарлар   физиологиясы   және   биофизика" 
кафедрасының лабораториясында орындалды.  Тәжірибеге алынған 200-250 гр. 
ересек   егеуқұйрықтар   алынды,   олар   стандартты   виварлы   тамақпен 
тамақтандырылды. ИФС -1 инфрадыбыстық сәулеленуі (Орал қ, ТОО «Батыс-
Медтех», ҚР) академик Казаков О.А аппаратымен екі түрлі жолмен көрсетілді: 
1) объектке деген тікелей сәулелендіру. 2) суды инфрадыбыспен сәулелендіру 

оны егеуқұйрықтарға енгізу. 3) объектіні сәлелендіріп және сәулелендірілген 
суды   егеуқұйрықтарға   енгізу.   Сәулелендіру   уақыты   15   мин.   Жануарларды   6 
топқа 12 данамен бөлінді:
Мұнда   жануарлар   агрессивтілікпен,   үлкен   дәретінің   бұзылуымен 
сипатталады. Жүні лас және терең тістелген іздері бар. Барлық жануарлардың 
мойын бөлігінде жара бар. 15 мин. жануарларды сәулелендіру. Жануарлардың 
жүріс-тұрысы   кездейсоқ   агрессиялық   қобалжулармен   ерешеленеді.   Денесі 
аздаған   лас,   үлкен   дәреті   сұйық.   15   мин.   бойы   суды   сәулелендіріріп   оны 
жануарларға   енгізу.   Жануарлардың   жүріс-тұрысында   ешқандай   өзгерістер 
байқалған   жоқ.   Бірақ,   интактілі   жануарлардағы   салыстырмалы   анализ 
лейкоцитарлы   көрсеткіштің   1,3   есеге   төмендегенін   көрсетеді.   Лейкоцитарлы 
формуланың қозғалысы мәнсіз сегментті ядролы нейтрофил мен миелоциттің 
шығысы   және   шеткі   қандағы   нейтрофильдердің   төменгі   дәрежесімен   солға 
қарай. 10 % бақылаумен салыстырғанда лимфоцитарлы көрсеткіш төмен түседі 
және   моноцитарлы   көрсеткіші   кездейсоқ   жоғарлайды.   Лейкоцитарлы 
жануардың   морфологиялық   анализі   қалып   жағдайдан   тыс   ешқандай 
ауытқушылықты көрсеткен жоқ.
Сумен   сәулелендіру   уақыты   15   мин.   Инфрадыбыс   арқылы   сумен 
сәулелендіру кезінде жануарлардағы жалпы лейкоцитарлық көрсеткіш өзгерген 
жоқ.   Сонымен   бірге   қанның   лейкограммасындағы   өзгеріс   байқалған   жоқ. 
Лимфоцитарлы   көрсеткіш   төмендеп,   базофильді   көрсеткіш   өсе   бастады. 
Лейкоцитарлы жасушалардың морфологиялық анализі нормадан тыс ешқандай 
ауытқушылықты көрсеткен жоқ.
Сумен   сәулелендірудегі   уақыттың   төмендігі   иммунодепрессияға   алып 
келмейді,   бірақ   та   спецификалық   иммунитетке   жауапкершілікпен   қарайтын 
лимфоцитарлы көрсеткіш құлдырайды.
Осылайша, инфрадыбыс су арқылы тікелей және жанама әсер ету кезінде 
иммунодепрессивті, мутагенді белсенділікпен қамтамасыз етіледі.
Научный руководитель: д.б.н., профессор Тулеуханов С. Т. 
СУАРМАЛЫ ЕГІСТІКТЕГІ ТОПЫРАҚТАРДЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ 
ӨЗГЕРІСТЕРІ
Бастанова Ш.Б.
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы, Қазақстан
Қазіргі кезде топырақ деградациясы деген проблема  әлемдік экологиялық 
проблемалардың   бірі   болып   есептеледі.   Ол   деген   топырақтардың 
құнарсыздануы. Оның себебі негізінен адамның шаруашылық әрекеті әсерінен 
топырақтың   түзілу   жағдайының   өзгеріп,   топырақ   қасиеттерінің   біртіндеп 
нашарлауы.   Топырақтың   құнарсыздануына   әсер   ететін   негізгі   факторларға 
топырақ эрозиясы, улы заттармен ластану, суару және құрғату, екінші реттік 
сорлану т.б. жатады. Қазақстан территорисы құрғақ болған себептен елімізде 
суармалы   егіншілік   дамыған.   Бірақ   соңғы   жылдары   суармалы   жерлерде 

топырақтың   физика-химиялық   қасиеттері   қолайсыз   жағына   өзгергені 
байқалады.
Біздің жұмысымыздың мақсаты- Оңтүстік Қазақстан облысының Мақтарал 
ауданы   бойынша   суармалы   егіншіліктегі,   дәлірек   айтсақ   мақта   егістігіндегі 
топырақтардың антропогендік өзгерістерін анықтау. Мақта республикамыздың 
халық   шаруашылығын   дамытуға   аса   қажет   және   құнды   техникалық 
дақылдардың   бірі.   Оның   негізгі   егістік   көлемі   Оңтүстік   Қазақстанда 
орналасқан.   Мақта     жарықты,   жылуды,   ылғалды   көп   керек   ететін   дақыл. 
Суармалы жерлерде одан мол өнім алуға болады.
Мақтаарал  ауданы мақта өсірумен айналысқан ең алғашқы аудан, мақта 
егістігін   дамыту   үшін   1928   жылы   ұйымдастырылған.   Бұл   аудан   облыстың 
оңтүстігінде орналасқан. Жер көлемі 1,8 мың шаршы км. Топырақ жамылғысы 
сұр топырақтар, аздап сортаң топырақтар болып келеді. Осы көп жылдар бойы 
мақта егістігінде суармалы жағдайда пайдаланып келе жатқан топырақтардың 
экологиялық өзгерістерін бағалау өзекті мәселе. Сондықтан бұл топырақтардың 
физика-химиялық   көрсеткіштері   әртүрлі   ауыспалы   егіс   жүйесінің   және 
бірдақылды   жүйенің   топырақ   құнарлылығына   әсері   анықталды.   Зерттеуде 
топырақтану   саласында   дәстүрлі   қолданылып   жүрген   әдістер   пайдаланды. 
Гумус  мөлшері И.В.Тюрин, азот Кьелдаль әдістерімен анықталды. Топырақтың 
көлемдік   салмағы   1,38-1,40   г/см/з.     Гумустың   бастапқы   мөлшері   0-30   см 
топырақ қабатында 1,3-1,5%, ал азоттың мөлшері осы қабатта   0,084-0,091% 
болған.   Тыңайтқыштар   қолданған   жерлерде     10-15   жыл   пайдаланған 
топырақтарда   да   осы   деңгейде   қалды.     Ауыспалы   егіс   жүйесінде   жоңышқа 
егіліп,   тыңайтқыштар   қолданды..     Жоңышқа   егудің   топырақ   құнарлылығын 
арттыруда   маңызды   екені   анық   байқалды,   азот   гумус   балансын   жақсартты. 
Гумус, азот мөлшерлері азаймады, қайта кейбір жағдайларда көбейді. Мақта 
өнімі мен талшығының сапасы тыңайтқыштардың топыраққа енгізу мерзімі мен 
оның   нормасы,   мақта   өнімінің   шығуына   байланыстылығы   топырақтың 
экологиялық жағдайы, топырақтағы жалпы және жылжымалы элементтер, ескі 
айдалған жерлерде мақта егістігінің ауыспалы егістіктегі тұздардың тыңайтқыш 
берілетін   және   берілмейтінфондардағы   ұстамдылығы   көрсетілді.   Минералды 
тыңайтқыштардың жылдық нормасын төмендету мүмкіндігі, оның ішінде азот 
тыңайтқыштарын   органикалық   тыңайтқыштармен     қоса   беру   негізінде 
суармалы   сұр   топырақ   құнарлылығын   және   мақта   өнімділігін   сақтап   қалу 
дәлелденді.
Ал   дұрыс   шаралар   қолданбаған   жағдайда   керісінше   топырақтардың 
физикалық   қасиеттері   нашарлады:   топырақ   тығыздығы   ұлғайды,   кеуектілігі 
төмендеді, суармалы топырақтар сілтіленді, карбонаттар топырақтың жоғарғы 
бетінен төмен қарай жылжыды. Топырақ сіңіру кешенінде Na
+ 
катионы көбейді.
Сонымен   мақта   егістігіндегі   сұр   топырақтардың   құнарлылығының 
жоғарлатуға әр түрлі өсу кезеңіндегі жоңышқа егістігінің, мақта дақылының, 
ауыспалы   егістік   және   мақта   өніміне   тигізетін   әсері   Мақтаарал   ауданның 
аумағында   жүргізіліп  жатқан  зерттеулер барысында   нәтижелі қорытындылар 
беріп, іске асуда.

Ғылыми жетекшісі, б.ғ.к., доцент Білдебаева Р.М.
ЦИТОГЕНЕТИЧЕСКИЙ ЭФФЕКТ ФИПРОНИЛ-СУЛЬФОНА 
НА КРЫС РАЗНОГО ВОЗРАСТА 
Бегимбетова Д.А., Ловинская А.В.
Казахский национальный университет им. аль-Фараби, г. Алматы, Казахстан
 
daynara
 
 @
   mail
 
 .  ru
   
, 
ankalav
 
 @
   mail
 
 .  ru
   
В последнее десятилетие в Казахстане для борьбы с саранчовыми используют 
инсектицид нового поколения адонис, относящийся к классу фенилпиразолов, 
основным   действующим   веществом   которого   является   фипронил   [Pesticides 
News, 2000; Информационный экологический бюллетень, 2000; Сагитов и др., 
2002].   К   наиболее   распространенным   его   метаболитам   в   окружающей   среде 
относятся   фипронил-сульфон   (МБ   46136),   фипронил-сульфид   (МБ   45950), 
фипронил-дисульфинил   (МБ   46513).   Встречаются   отрывочные   сведения   о 
большей   устойчивости   и   генотоксичности   метаболитов   фипронила   по 
сравнению с исходным веществом. Целью настоящего исследования явилось 
изучение мутагенного эффекта фипронил-сульфона на крыс разного возраста, 
подверженных   многократному   воздействию   ксенобиотика.   В   экспериментах 
были   использованы   белые   беспородные   крысы-самцы   в   возрасте   1,   6,   12 
месяцев,   получавшие   в   течение   10-ти   суток   (подострое   воздействие) 
перорально c водой фипронил-сульфон (МВ 46136) в дозе 21,8 мг/кг. Дозировка 
была выбрана исходя из имеющихся сведений о ЛД
50
 фипронил-сульфона 218 
мг/кг   для   перорального   введения   для   крыс   [
Ying   G.G.,   Kookana   R.S.,   2001]
. 
Цитологические препараты готовили по общепринятой методике. Метафазные 
пластинки   анализировали   и   фотографировали   в   световом   микроскопе 
Axioskop-40 (Zeiss), подаренном  фондом А. фон Гумбольдта КазНУ им. аль-
Фараби. Результаты цитогенетического исследования крыс разных возрастных 
выявили   структурные   нарушения   хромосом   с   частотой,   достоверно 
превышающей спонтанный уровень мутирования. Частота аберрантных клеток 
и число хромосомных аберраций на 100 метафаз у опытных животных всех 
возрастных групп составили: у одномесячных – 2.20 % и 2.77, у полугодовалых 
– 2.71 % и 3.27, а у годовалых  животных  – 4.14 % и 5.09, соответственно. 
Сравнительный   анализ   полученных   результатов   показывает,   что   изучаемый 
метаболит   фипронила   МВ   46136   достоверно   увеличил   частоту   аберрантных 
клеток костного мозга крыс и хромосомных аберраций на 100 просмотренных 
метафаз у 1, 6 и 12 месячных животных в 3.2 и 4.0 (p<0.01 и  p<0.001), 2.8 и 3.3 
(p<0.001),   2.7   и   3.4   раза   (p<0.001)   по   сравнению   с   соответствующими 
возрастными   группами   интактных   животных.   У   животных   опытной   группы 
спектр   наблюдаемых   хромосомных   аберраций   был   представлен   главным 
образом   нарушениями   хроматидного   типа,   в   числе   которых   –   одиночные 
ацентрические   кольца,   концевые   и   точечные   фрагменты.   Также   отмечаются 
аберрации хромосомного типа. Частота аберраций хромосомного типа на 100 
метафаз составила у одномесячных животных 0.63, у 6-ти месячных – 0.39, у 
годовалых крыс – 1.10. Спектр аберраций хромосомного типа был представлен 

парными   концевыми   фрагментами,   центрическими   кольцами   и   парными 
точечными   фрагментами.   Наряду   с   хромосомными   аберрациями   у 
интоксицированных животных наблюдалось достоверное увеличение частоты 
геномных мутаций у одномесячных крыс в 4.3 раза (p<0.001), у шестимесячных 
– в 4.9 раза (p<0.001), у годовалых – в 6.2 раза (p<0.001). Среди полиплоидных 
клеток   отмечены   метафазы   с   тетраплоидными,   гексаплоидными   и 
октаплоидными наборами хромосом.
Таким   образом,   в   результате   проведенного   цитогенетического 
исследования   было   показано,   что   метаболит   фипронила   МВ   46136   при 
подостром   воздействии   на   крыс   оказывал   выраженный   генотоксический 
эффект, уровень которого возрастал с увеличением возраста животных. 
Научный руководитель:  к.б.н., доцент Колумбаева С.Ж.

жүктеу/скачать 2,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: