Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке»
жүктеу/скачать 12,18 Mb. Pdf көрінісі
|
Зарина мақола 722 бет
| Kalit so‘zlar: Iqtisodiyot,rivojlanish,ta’lim, monopoliya,savdo,jahon,qurulish,xususiylashtirish
investitsiya,mulk,investor,huquq,davlat,islohat Jadallik bilan rivojlanib borayotgan zamonda iqtisodiyotning o‘rni juda kata hisoblanadi. Mamlakat iqtisodiyotining rivojalnish va tanazzul sabablari bevosita ta’lim sohasi bilan uzviy bog‘lik bo‘lib qolmoqda. Iqtisodiy tomondan olib qaralganda ta’lim sohasidan foyda olish mushkuldek tuyuladi. Buning sababi esa ta’limdan keladi foydaning muddati uzoq hisoblanadi. Hozrgi kundagi tadbirkorlar uchun esa bugungi kunda rivojlanayotgan qurulish sohasi kabi tezda amalga oshmaydi.O‘zbekistonda qurulish eng oson ish hisoblanadi buning sababi esa insonlar hali qurilmagan uyga pul to‘laydilar.Qurulish qilayotgan tadbirkorga esa material olib kelib qurib qo‘yish qoladi holos.Hamma narsa bor investitsiya ham tayyor bundan oson ish qoladimi keyin.Insonlar tabiatida bir ajoyib tuyg‘u bor ya’ni sabrsizlik.Insonlar kutishni yoqtirishmaydi. Ular bilmaydilarki barcha go‘zal narsalar chiroyli sabr orqali kelishini. Shuning uchun ham mamlakatimizdagi ko‘plab tadbirkorlar ta’lim sohasiga kamdan-kam holatdagina pul tikadilar. Iqtisodiyotni rivojlanishining asosiy sabablaridan biri bu ta’lim hisoblanadi.Hozrgi kunda mamlakatimizda xususiylashtirish rivojlanib bormoqda.Iqtisodchilarda shunday gap bor “Birinchi chopgan ot tezroq chopadi va unga hech kim yeta olmaydi”. Hayot tanlovlardan iborat hisoblanadi. Iqtisodiyot esa rag‘batlarning ushbu tanlovga va hayot shakliga ta’sirini o‘rganadi. Iqtisodiyotni rivojlantiruvchi juda ko‘p omillar mavjud. Eng avvalo 683 qonun ustuvorligi va mulk daxlsizligidir. Bu ikki narsani nima tashkil qiladi degan savolga esa investitsional o‘zgarishlar bularni shakllantirishi mumkin. Ya’ni investitsional o‘zgarishlar iqtisodiyotnibir tizim asosida shakllantiradi. Shu tizim bo‘yicha ketayotgan iqtisodiyotda qonun ustuvor va sud huquq tizimi erkin va mulk daxlsizligi bo‘lsa hoh investor bo‘lsin hoh mamlakatning ichki ishlab chiqaruvchisi bo‘lsin albatta bular rag‘batni yuzaga keltiradi. Iqtisodiyotni esa rag‘bat boshqaradi. Hozrgi kunda har bir sohada juda katta islohatlar amalga oshirilmoqda. Mana shunchalik chegalaralar ochilyapti qanchadan-qancha sharoitlar yaratilyapti ammo insonlarda shunday gaplar bor “Vatanimizga nima uchun ko‘plab investor kelmaydi ?”, deb aytadi Bunga esa bir necha sabablar bor Qo‘shni davlatlarning tinch emasligi va istalgan paytda urush bo‘lish havfi bo‘lsa investorni foydasiga albatta ziyon bo‘ladi va foydasidan ajrab qo‘lishi mimkinligi sababidan ham investorlar kam hisoblanadi. Bu tabiy holat. Bu narsa nima uchun boshqa mamlakatlarda bo‘lmayapti. Misol uchun Janubiy Koreya respublikasi va uning yonidagi davlat Shimoliy Koreya bor. Har ikki davlat orasida juda ko‘p nizolar bo‘lib turadi. Ammo iqtisodiyoti kundan kunga rivojlanib bormoqda. Nima uchun Janubiy “Koreyaga investorlar juda ko‘p keladi O‘zbekistonga esa yo‘q ? ” degan savol tu‘giladi. U yerda mulk daxlsizligi va investorlarning o‘rganishlari o‘z o‘rnida amalga oshiriladi. Iqtisodiyot insonlarning kelib-ketishiga bog‘liq emas balki bitta shakllangan tizimga bog‘liq hisoblanadi. Koreyada prezident bir marotaba saylanadi va u o‘z o‘rnidan ketsa ham asosiy bo‘lgan narsalar o‘zgarmaydi. Bizni mamlakatimizda esa yangi hokim kelsa ham avvalgisi qilgan ishlarni va yerlarni olib qo‘yish huquqiga ega hisoblanadi. Agar mulk daxlsizligi bor mamlakatlarda urush yoki tabiiy ofat bo‘lsa ham mamlakat albatta investorga qaytarib beradi. Bizda esa hali hamon ishonch yo‘q.Bizda sud tizimi hali erkin bo‘lmagani uchun mulk daxlsizligi yaxshi rivojlanmaganligi uchun oddiy insonlardan ham yerlarini tortib olinish holatlari kuzatilyotganli barcha ijtimoiy tarmoqlarda yaqqol ko‘rinib turgan bo‘lsa investorlarda ham ishonch bo‘lmaydi.O‘zining aholisiga shunday munosabatda bo‘lyapti qolganlarga ham shunday qilishi mumkin degan tushunchalar albatta bo‘ladi. Buning uchun sud erkinligi va investitsional tizim yaxshilansagina iqtisodiy rivojlanish bo‘ladi.Prezidentimizning farmoni bilan sud huquq tizimini yanada takomillashtirish va sud hokimiyati organlariga ishonch oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi farmonni qabul qilinishi ham sud tizimini erkin va barqarorlashtirish uchun juda katta islohatlarga sabab bo‘ldi. Iqtisodiyotni rivojlantirishda eng katta narsalar xuxusiylashtirishga borib taqaladi. Xususiylashtirish orqali juda ko‘p muammolarni hal qilsa bo‘ladi. 684 Birinchi navbatda sanoat mahsuldorligini oshirishga erishsa bo‘ladi. Davlatning harajatlari kamayadi, sababi ko‘plab kirma va ko‘rxonalar davlat tasarrufidan chiqganidan keyin davlat qandaydir firma yoki korxonaga pul to‘lamaydi va unga sarflayotgan pulini ta’limga va boshqa ijtimoiy sohani rivojlantirishga sarflaydi. Savdo ochilishiga ham aynan xususiylashtirish sabab bo‘ladi. Mamlakatimiz hali hamon Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lmagan. Juda ko‘plab davlatlar ya’ni 164 nafar davlat bu tashkilotga a’zo hisoblanadi. Jahon savdo tshkiloti (WTO,World Trade Organization) bu savdo tashkilotining asosiy maqsadlaridan biri bu o‘zini himoya qilishni kuchaytirish va proteksionizm qo‘llanilishini bekor qilishdan iborat. Proteksionizm siyosati bu- panalash,himoya qilish (davlatning ichki bozorini chet el raqobatidan himoya qilish va tovar ishlab chiqaruvchilarning tashqi bozorga chiqishlarini rag‘batlantirishga qaratilgan iqtisodiy siyosat hisoblanadi) deganidir. Bu tashkilot xalqaro tijorat uchun qulay huquqiy tizimni taqdim eta oladigan cheksiz imkoniyat eshigi hisoblanadi. O‘zaro qabul qilingan muhim hujjatlar davlatlarning o‘z savdo siyosatlarini olib borishda mas’uliyat yuklaydi. Bundan ko‘zlangan maqsad –jahon bozorida muvaffaqiyatli faoliyat yurutishda tavorlar va xizmatlarni ishlab chiqaruvchilar, eksport va importlarga ko‘mak berishdir. Jahon savda tashkilotiga a’zo bo‘lgan davlatlarga bir qancha talablar qo‘yiladi. Shuning uchun ko‘p mamlakatlar bu tashkilotga a’zo bo‘lishi mushkuldir.Sababi arzon va sifatli mahsulotlar ishlab chiqaruvchi chet el korxonalari bilan raqobat qila olmagan milliy korxonalar tanazzulga yuz tutishi ham haqiqatdir.O‘zbekiston 1995-yilda ariza topshirgan bo‘lishiga qaramasdan 2017-yildan boshlab ijobiy siljish kuzatilmoqda. Xitoy xalq respublikasi ham 2001 yilda bu tashkilotga a’zo bo‘lgan hisoblanadi. Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘ladigan bo‘lsa eng avvalo monopolistlar ziyon ko’radi. Monopolist bu-yagona sotaman (iqtisodiyotning ma’lum bir sohasida tanho hukmronlik bozorini tashkil etish shakli) degan ma’noni anglatadi. Iqtisodiyotni rivojlantirishning yana bir omili bu importning oshishidir. Importning oshishi esa eksportni ham oshishiga olib keladi.Iqtisodiyot hech qachon bir joyda to‘xtab qolmaydi va har doim rivojlanishda davom etadi. Tarixga nazar tashlaydigan bo‘lsak ham ishlab chiqarish resurslarining cheklanganligi va insonlarning ehtiyojlarining cheksizligi har doim o‘z aksini topib kelgan. Bir narsani amalga oshirish uchun boshqa narsalardan voz kechishga to‘g‘ri keladi bazan. Iqtisodiyotda barcha harajatlar muqobil qiymat hisoblanadi. Juda ko‘p harajatlar pulda hisoblanadi ammo bular ham muqobil qiymat deb yuritiladi. Iqtisodiyotda tabiiy boyliklar yaxshimi yoki yomon degan jumla bor. Tabiyki albatta yomon deb yurtiladi. Buning sababi esa insonlarni tabiiy boyliklar dangasa qilib qo‘yadi. Insonlarni faqat bitta sohaga jalb qiladi holos. Ilm olishga bo‘lgan qiziqish va harakatga ham to‘sqinlik qiladi bu boyliklar. Sababi boylik bor ilm olib nima qilaman degan tushuncha ham paydo bo‘ladi.Ammo biz bilamizki yotib yesang tog‘ turmydi degan gap bor. 685 Tabiiy boyliklari yo‘q davlat albatta aqlga e’tiborni ko‘proq beradi va shu orqali rivojlanish yo‘lini tanlaydi. Paxta,neft,oltin bizni boyligimiz emas bizni boyligimiz aql bo‘lishi kerak. Misol uchun oladigan bo‘lsak, Singapur davlatini bilimdan boshqa boyligi yo‘q va uning iqtisodiyotini ham ularning bilimi tashkil qiladi. U Malayziyadan ajralib chiqqanda ularda hech qanday tabiiy boylik ham boshqa narsalar ham bo‘lmagan. Ukraina davlatini olaylik u intelektual mahsulot eksporti bo‘yicha TOP 25 talik davlatlar ichiga kiradi vaholanki u sobiq Ittifoq davlartkaridan ajralib chiqqanidan so‘ng boshqa mustamlaka davlatlar qatorida juda kuchsiz va himoyasiz edi. Oradan yillar o‘tib hukumatning IT va ilm fanga bergan e’tibori natijasida IT sohasidan kelgan daromad mamlakatda birinchi bor qurol eksportidan oshib ketadi va iqtisodiyotni ko‘taradigan asosiy tarmoqlardan biriga aylanadi. Davlatimiz rahbarining 2019-2030-yillarda O‘zbekiston Respublikasing “Yashil” iqtisodiyotga o‘tish strategiyasini tasdiqlashi to‘g‘risidagi qarori qabul qilingani ham juda katta islohatlarga sabab bo‘ldi. Mamlakatda tarkibiy o‘zgartirishlarni chuqurlashtirish, iqtisodiy bazaviy tarmoqlarni modernizatsiya va diversifikatsiya hamda hududlarni bir maromda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishga qaratilgan kompleks chora tadbirlar amalga oshrilmoqda. Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki mamlaktimiz iqtisodiyotini yanada rivojlantirish uchun xususiylashtirishga va ta’lim sohasini tubdan isloh qilishga ko‘proq e’tibor qaratilishi kerakligini ko‘rsatadi.Rivojlanish uchun boylik ro‘l o‘namaydi, rivojlanish uchun neft yoki gaz ham ahamiyat kasb etmaydi. Buning uchun esa sud tizimini yanada isloh qilish va mulk daxlsizligi hamda mamlakatdagi institutlar o‘rnini beqiyos ekanligini ko‘rsatadi.Iqtisodiyotni rivojlantirish bu ta’lim orqali bo‘lsa juda katta yutuqlarga erishish mumkin. жүктеу/скачать 12,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|