Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке»
жүктеу/скачать 12,18 Mb. Pdf көрінісі
|
Зарина мақола 722 бет
| Paxta chigiti. Paxta — paxtadoshlar oilasiga kiradigan ko‘p yillik tolali o‘simlik.
Paxta o‘z tabiatiga ko‘ra ko‘p yillik o‘simlik bo‘lsada, u madaniylashtirilgan holda bir yillik o‘simlik sifatida o‘stiriladi. Paxtadan tolasi ajratilgandan keyin chigit qoladi, chigit tarkibida 18-24% gacha moy bo‘ladi. Paxta chigitining boshqa moyli xom-ashyolardan o‘ziga xos tomoni shundaki, uning mag‘zida gossipol moddasi bo‘lib, u zaharli hisoblanadi va pressda, ekstraktorda olingan moyda qora-qo‘ng‘ir rangni hosil qiladi. Shu sababdan ham tozalanmagan paxta moyi qora moy deb aytiladi. 1-jadval Paxta chigiti morfologik qismlarining kimyoviy tarkibi, % hisobida Urug‘ va uning qismlari Moyliligi Oqsil Kletchatka Kuldorligi Urug‘da 22-26 25—30 12—19 4,2—4,5 Mag‘zida 37-40 34—38 1,2—2,1 4,9—5,2 Qobiq qavatida 0,4—0,6 3,4—4,6 39—52 1,2 1,9 1-rasm. Paxta chigitining tuzilishi: a — bo‘ylanma kesmi; b — ko‘ndalang kesimi: 1 — urug‘ qobig‘i; 2 — havo qavati; 3 — murtagi; 4 — mag‘iz qatlami; 5 — gossipol bezchalari; 6 — momiq. 249 Chigit qattiq po‘st, ya’ni sheluxa va mag‘izdan iborat, po‘st bilan mag‘iz orasida havo bo‘shlig‘i bo‘ladi. Texnik paxta chigitini tashkil etuvchi qismlarini o‘zaro nisbati quyidagicha: mag‘zi 61,0—57,0%; sheluxa (qobig‘i) 39,0—43,0%; momig‘i 3—10 %. Paxta chigiti tarkibidagi gossipol moddasining miqdori paxta naviga bog‘liq bolib u mag‘iz miqdorining 0,66—1,44% ini tashkil etadi. Mag‘iz bezchalarida to‘plangan gossipol quyidagi xususiyat- larga ega: -gossipol bo‘yoq modda bo‘lishi bilan birga, tozalanmagan moy, kunjara va shrotning rangi shu moddaga ko‘p darajada bog‘liq; -gossipol zaharli modda, shuning uchun chigitdan olingan mahsulotlarning odam uchun qanchalik sifatli oziq-ovqat (moy) va hayvonlar uchun sifatli yem (kunjara, shrot) bo‘la olishi shu mahsulotlardagi gossipolning miqdoriga hamda qanday xarakterda o‘zgarganligiga bog‘liq; -rafinatsiyalanmagan moydagi gossipol moyning pafinatsi- yalanishiga ta’sir qiladi; -gossipol oksidlanishga qarshi xususiyatga ega, tozalanmagan paxta moyida gossipol bo‘lishi oksidlanish jarayonini sekinlashtiradi. Sanoatda moy olinadigan chigit navlarining ko‘rsatkichlari quyidagi jadvallarda ko‘rsatilgan 2-jadval O‘z.DST.596 1993 Texnik chigit. Texnikaviy shartlari Chigit navi Nuqsonli chigitning massaviy ulushi, % ko‘pi bilan Chigitning sinfi Namlik- ning mas- saviy ulu- shi,% ko‘pi bilan (chega- raviy) Tukdorlikning massaviy ulushi, % (bazaviy) O‘rta tola- li nav Uzun to- lali nav 1 8,0 8,0 2,0-6,0 I 1,5 2 10,0 10,0 - 3 10,0 10,0 - 1 9,0 9,0 3,0-7,5 II 3,0 2 11,0 11,0 - 3 11,0 11,0 - III 11,0 1 12,0 12,0 4,0-8,5 IV 33,0 1 13,0 13,0 4,5-9,0 250 2a-jadval Chigit navi Chigit kesimidagi mag‘izning rangi I G‘o‘zaning seleksion naviga qarab salgina yashil yoki boshqa rang aralashgan och krem rangli II G‘o‘zaning seleksion naviga qarab salgina boshqa ranglar aralashgan krem rangli III Turlicha och ranglar aralashgan kulrang-krem rangdan och sariq ranggacha IV Sariq rangdan och jigarranggacha Paxta chigitning kimyoviy tarkibi 3 jadvalda berilgan. жүктеу/скачать 12,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|