Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке»
жүктеу/скачать 12,18 Mb. Pdf көрінісі
|
Зарина мақола 722 бет
| Название публикации: «VITAMINLARNING INSON ORGANIZMIDAGI
AHAMIYATI» Vitaminlar – ovqat tarkibida uchraydigan oziqa omillari bo’lib, butun organizmda moddalar almashinuvini boshqarilishida ishtirok etadigan, biokimyoviy va fiziologik jarayonlarni normal kechishini ta’minlaydigan moddalardir. Bu moddalarni tuzilishi, funksiyasi, miqdoriy o’zgarishlarini o’rganuvchi fan vitaminologiya deyiladi. Vitaminning organizmga kirib kelishini umuman to’xtashi avitaminoz kasalligini, ularning yetarlicha kirib kelmasligi-gipovitaminoz kasalligini keltirib chiqaradi. Gipovitaminozga xos kasalliklarni kelib chiqishi organizmda fermentlar faoliyatini pasayishi tufayli yuz beradi, chunki ko’p vitaminlar fermentlarning kofaktorlari yoki kofermentlari funktsiyasini bajaradi. Odam va hayvonlarda uchraydigan gipo- va avitaminozlarning kelib chiqishi ikki xil omillarga bog’lik bo’ladi. Bu omillarni ekzogen va endogen omillar deyiladi. Endogen omillar deganda, ozuqa tarkibida muayyan vitaminning yetishmasligi yoki umuman bo’lmasligi tufayli yuzaga chiqadigan gipo- va avitominoz kasalliklari haqida fikr yuritiladi. Endogen omillar bilan bog’lik gipo - va avitaminoz kasalliklari o’ziga xos sabablarga bog’lik holda kelib chiqadi. Ular jumlasiga: 1. Ba’zi fiziologik xolatlarda vitaminlarga bo’lgan extiyojni oshishi. Bunga xomiladorlik, laktasiya, tireotoksikoz va boshqalarni misol qilib keltirish mumkin. 2. Ichakda mikrofloraning rivojlanishi ya’ni infeksion jarayonlar tufayli vitaminlarni parchalanib ketishi. 281 3. Ichakni sekretor va motor funktsiyasini izdan chiqishi tufayli vitaminlarni so’rilishini susayishi. 4. Jigar, oshqozon osti bezi kasalliklari tufayli o’t yo’lini to’sib qo’yilishi natijasida yog’lar so’rilishini va bu orqali yog’da eruvchi vitaminlarning so’rilishini izdan chiqishi. Shu mulohazalardan kelib chiqqan xolda aytish mumkinki, tibbiy amaliyot uchun gipo- va avitaminozlarning ekzogen va endogen tavsifga ega ekanligini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Ekzogen tavsifli gipo- va avitaminozni davolash va oldini olish uchun ratsionni tegishli vitaminlar bilan boyitish lozim bo’ladi. Vitaminlar eruvchanligiga qarab yog`da va suvda eriydigan vitaminlar tafovut etiladi. I. Suvda eruvchan vitaminlar: 1. B 1 vitamini – tiamin, antinavrit. 2. B 2 viatmini – riboflavin, o`sish vitamini . 3. B 6 vitamini – piridoksin, antidermatin, adermin. 4. B 12 vitamini – kobalamin, antianemik. 5. PP vitamini – niatsin, nikotinamid, antipellagrik. 6. B c vitamini – folat kislota, antianemik. 7. B 3 vitamini – pantotenat kislota, antidermatit. 8. H vitamini – biotin, antiseborrit, bakteriyalar va achitqi o`sish omili. 9. C vitamini – askorbin kislota, kapillyarlarni mustahkamlovchi. II. Yog`da eruvchan vitaminlar: 282 1. A vitamini – retinol, antikseroftalmik. 2. D vitamini – kaltsiferol, antiraxitik. 3. E vitamini – tokoferollar, antisteril, ko`payish vitamini. 4. K vitamini, naftaxinon, antigemorragik. Qora smorodina mevalari tarkibida B, P vitaminlari, A provitamini (karotin 3 mg% gacha), qand moddasi, pektin moddalari, fosfor kislotasi, efir moyi, K guruhi vitamini, karotin moddalari mavjud. U kaliy tuzlariga boy bo'lib, fosfor va temir tuzlari ham bor. Smorodina barglarida fitonsidlar, magniy, marganets, oltingugurt, kumush, mis, qo'rg'oshin, efir moyi va C vitamini (250 mg%) mavjud . C vitaminiga to'xtaladigan bo'lsak, qora smorodina bu borada boshqa o'simliklar orasida yetakchi hisoblanadi. Odamning askorbin kislotasiga bo'lgan bir sutkalik ehtiyojini ta'minlash uchun 15-20 dona smorodina mevasini iste'mol qilishning o'zi yetarli bo'ladi. Shuningdek ushbu o'simlik mevasi va barglaridan tibbiy maqsadlarda ham foydalaniladi. Qora smorodina tarkibidagi vitaminlar, minerallar va boshqa foydali moddalar miqdoriga ko'ra barcha mevalardan o'zib ketgan. Olib borilgan tadqiqotlar jarayonida qora smorodina mevalari diabet paydo bo'lishining oldini olish xususiyatiga ega ekani aniqlangan. Smorodinani aynan shu xussiyatlari uchun turli kasalliklarda darmonsiz bo'lib qolgan organizmni mustahkamlash va sog'lomlashtirishga mo'ljallangan funktsional ozuqa mahsulotlariga qo'shishadi. Shuningdek qora smorodinada saraton xastaliklari va Alsgeymer kasalligi paydo bo'lishiga to'sqinlik qiluvchi, yurak va tomir xastaliklaridan himoyalovchi hamda ko'zning o'tkirligini uzoq vaqt saqlashga yordam beruvchi xususiyatlar borligi ham aniqlangan. Bundan tashqari, uning barg va mevalari buyrakdagi toshlarni chiqarib tashlashda, jigar va nafas olish yo'llari xastaliklarida foydalaniladi. Smorodina mevasini iste'mol qilish ateroskleroz xastaligida juda katta foyda beradi. Smorodina tarkibidagi C vitamini organizmning normal hayot faoliyati uchun juda muhim. Ushbu vitamin hamda antotsianidinlar juda kuchli antioksidlovchi xususiyatga ega. Shu bilan birga smorodinada yallig'lanishga qarshi va dezinfeksiyalovchi qobiliyat ham bor. Uning suvi anginani davolashda qo'llaniladi. 283 Xalq tabobatida ushbu mevadan giyohli choy damlamasi hamda diareya va haroratni tushirish uchun dorilar tayyorlanadi. Qora smorodina olimlar tomonidan salomatlik uchun eng foydali bo'lgan meva sifatida tan olingan. U immunitetni hamda organizmning turli kasalliklarga qarshilik ko'rsata olish xususiyatini oshiradi. Qora smorodina yaxshigina tiklovchi vosita ham hisoblanadi, xususan uning sharbati darmonsiz va yaqinda jarrohlik amaliyotidan o'tgan bemorlarga katta yordam beradi. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Ro’zieva D., Usmonboeva M., Holiqova Z. Interfaol metodlar: mohiyati va qo’llanilishi / Metod.qo’ll. – T.: Nizomiy nomli DTPU, 2013. 2.Fayzullaeva D.M., Ganieva M.A., Ne‘matov I. Nazariy va amaliy o’quv mashg’ulotlarda o’qitish texnologiyalari to’plami / Met.qo’ll. O’rta maxsus, kasb-hunar ta‘limida innovatsion ta‘lim texnologiyalari seriyasidan – T.: TDIU, 2013. |