Мектепте және жоо-да оқыту
жүктеу/скачать 2,62 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ҚАЗАҚСТАН ГЕОГРАФИЯСЫ Ж Э Н Е ЭКО ЛО ГИ Я S B S t X â
- Әдісі
- 2. Үйтапсырмасьштексеру.
- 5. Окулыкиен жұмыс.
- ҚАЗАҚСГАН ГЕОГРАФИЯСЫ Ж Э Н Е ЭКО ЛО ГИ Я 8 ^ § Ц | | ГЕОГРАФИЯ КАЗАХСТАНА И ЭКОЛОГИЯ
- Абай атындағы мектеп-гимназияның бастауыш еынып мұғалімі.
- КДЗАҚСТЛН ГЕОГРАФИЯСЫ Ж Э Н Е Э КО ЛО ГИ Я Ц | § Е Х З в
- Мен көкте кун, жарқы раған жарықпын, Жауса жаңбыр , өзен болар арықпын. Үлылардың топырағынан нәр сыған
- Ксізағымның тілі болса болғаны, Ешнәрсені суримаим ын басқадан! "Меиін тілім "өленінен үзіпді Менің тілім
- КАЗАКСТАН ГЕОГРАФИЯСЫ Ж Э Н Е Э КО ЛО ГИ Я ГЕО ГРАФ И Я К А ЗА Х О А Н А И ЭКОЛОГИЯ
- У С КЕ Н БАЕВ А Г. А., старший преподаватель Семипалатинского Государственного Университета имени Ш а кар и мн.
| §
Й £ ^ З Я В І ГЕОГРАФИЯ КАЗАХСТАНА И ЭКОЛОГИЯ № Коргасынның формалары, экстрагент К, / М ± ш У / а С , %
Кларк ШРК / 1 Жалпы мөлшері 8.1-20.3 10,0±0,2
26 L 2
1 6 , / 3 / 3 2 , / 4 / 2 НіОдікт
0.6-5.5 2,9±0,3
28 0,8
29 3 0,1 н N aOH 2.9-14.3 6,0±0,5
25 1,5
60 4 0,05 М трилон Б (ЭДТА) 0.3-4.0 2,0±0,7
92 1,9
20 5 ААБ (ацетат-аммонийлы буфер)
0.2-2.0 1,0±0,3
73 0,7
10 6 1 н НС1 2.7-14.1 7,7±0,5
18 1,4
77 1 0 0 ,/5 / 7 2,5%-тік НАс (С Н,С ООН) 4.1-10.4 4,7±0,8
18 2,1
47 Ескерту: К v — өзгеріске ұшырау ауқымы; M + m — орташа м әні ж әне о н ы н к а т е л ігі; у - орташа ква д р а тты қ а у ы тку ы ; V - ө зге р іске ұш ы рау коэф ф и це н ті, %;
С - ж ал пы м өл ш е р ін е н қозғалғыштыктың үлесі. І-сурет. Коңыр топырақтағы қорғасынның жалпы мөлшерінің топырақ профилі бойынша таралуы Қоңыр топыракта қорғасынның орташа мөлшері бойынша жылжымалы формалары келесі катарды кұрайды:
1 н НС1 > 0,1 н NaOH > 2,5% -тік НАс > Н 20 дист > 0,05 М трилон Б > ААБ өзгеріске ұшырау коэффициенті бойынша келесі қатарды түзеді: 0,05 М трилон Б > ААБ > Н,Одист > 0,1 н NaOH > 2,5%-тік НАс, 1 н HC1 К о р р е л я ц и я л ы қ анализ н ә ти ж е л е р і ко ң ы р топырақтағы қорғасынныңсуда ерігіш формасыжәне сіңірілген катиондар (г= 0,76+0,26; t= 2,9), физикалык пай ( 0,001 мм) (r= 0,74+0,27; t= 2,7) арасында накты гығыз тікелей байланыстарды, кы ш кы лда ерігіш формасы (2,5% -тік СНЗСО ОН) мен гумус арасында накты кері тығыз байланысты (г= -0,7610,26; t= 2,9) дәлелдейді. Қорытынды 1. К оны р топы рактағы корғасы нны н жалпы мөлшері 8,1-20,30 м г /к г аралығында ауытқиды, өзгеріске ұшырау коэф ф ициен та - 26 %; лито- сферадағыютаркыжэне Ш Р К-м е н салыстырғанда 1,6 және 3,2 есе сәйкесінше төмен. 2. К о р ға с ы н н ы ң максималды жалпы мөлшері иллювиалды В, м иним алды мөлш ері гумусты А горизонтарында жинакталады. 3. Қоныртопырақта корғасы нны ңорташа мөлшері бойынша енжоғарғымөлшері 1 н НС1-мен,еңтөменгі мөлш еріААБ-мен экстракцияланады. 4. К о р р е л я ц и я л ы қ анализ нәтиж елері қо ң ы р топырактағы ко р ға сы н н ы ң жалпы формасы және сіңірілген катиондар мен карбонат иондары арасында накты өте тығыз кері байланыс жэне накты тығыз тікелей байланыс анықталды. Суда ерігіш формасы және сінірілген катиондар, физикалык лай арасында накты тығызтікелей байланыстарды, қышкылда ерігіш формасы (2,5% -тік СН ЗСО ОН ) мен гумус арасында нақты кері тығыз байланысты дәлелдейді. Пайдаланылган эдебиеттер: 1. Ринькис Г.Я., Рамане Х.К. /М етоды анализа почв и растений //Р и га: Зинатне, 1987. -1746. 2. Дмитриев Е.А./ Математическая статистика в почвоведении / / М. : Изд-во СГУ, 1972.- 297 6. 3. В.И. Виноградов А.П. /С реднее содержание химических элементов в главных типах изверженных горных пород земной коры .//Геохим ия. 1962.-№7.-595,555,571 6. 4. Лозановская И.Н., Орлов Д. С., СадовниковаЛ.К./Экология и охрана биосферы при химическом загрязнении.//М .: 1998.-178 6. 5. Кабата-Пендиас А., ПендиасХ./М икроэлементы в почвах и растениях //М .: 1989.-4246. Семей каласы. ҚАЗАҚСТАН ГЕОГРАФИЯСЫ Ж Э Н Е ЭКО ЛО ГИ Я S B S t X â B B S Г Е 0 Г Р А ф и я КАЗАХСТАНА И ЭКОЛОГИЯ 3L/ Ж А Н У А Р Л А Р Э Л Е М І Н Қ О Р Ғ А У К А К И М О В А Ж .М ., Әлихан Бөкейхан атьшдагы № 76 жалпы білім беретін орта мектептің бастауыш сынып муғалімі. Сабак окушыларға Казакстан Республикасынын «Коршаған органы корғау»Заңын насихаттай отырьш, екіпш і сыныпта жойылып бара жаткан жануарлар жайлы аіған мағлұматтарына сүйеніп «Кызыл кітап», табиғатөзгерістерітуралы білімдерін кенейтуді, ойлау әрекеттерін дамытып, өздігінен жұмыс істеу аркылы коры ты нды ш ы ғаруға м аш ы ктанды руды , оларға табиғат сырын түсіндіріп, коршаған ортаны көздің қарашығындай сақтауға, оны көркейтуге, табиғатка сүйіспенш ілікпен қарауға тәрбиелеуді максатетті. Түрі: саяхатсабак. Әдісі: сұрак-жауап, түсіндіру, әнгімелесу. Көрнекілііі: андар суреті, гүлдер, бағдаршам, техиикалык кұрал (бейне таспа).
Жануарлар әлеміне саяхатқа шыкпас бұрын екі тонка «Жасыл ел» мен «Кызыл кітап» больш бөлініп, сабак сонында бұлардьщ кандай пайдалы жұмыс атқаратындығымен корытындылаймыз. Коянға саяхат. 2. Үйтапсырмасьштексеру. Жануарлардың табпғаттағы жэне адам өміріндегі ролі. (түсінгенін айту)
-
Балалар, т ү л к і жолда ж үру ережесін катан сактайды екен. Ендігі сұракка бағдаршамнынтілімен жауап беріп көрейік. 1. Ш үбалшынның пайдасы. а) топыраккасу береді; ә) топырактын караш іріндісін көбейтеді. топы - рактың арасына жол салып ауа енгізелі; б) топыракты ластайды; 2. Ара шаруашылығынан адам не алады? а) бал
ә) кант б) гүл
3. Кай аңтабиғатта санитарлыккызмет аткарады? а)коян
о)жабайы шошка б) каскыр Балалар дүрыс жауапка тиісті түстерді көрсетеді. 4. Жанасабақ. Кіріспе. Аюға саяхат. Бейнетаспадан «Жануарлар омірі»такырыбыпабейне сюжет корсету. М үкиятбакылап көріндер. - Балалар, бейне сю ж еттен не көрдінде (Оқушылар не көргендерін баяндап, аіітып береді). Б ү г ін г і танда П р е зи де нт Н .Н азарбаева «Казакстан Реснубликасынынэкологнялык кауігіс дігі түжырымдамасы» Жарлығы, КР-сы «Кориш ортаны корғау» Заны езімізді коршаған табиғаті онын бүкіл байлығына кұрметпен карауға, сактау корғауғасалауатты коғам калыптастыруға үлес кос; барлыгымызға міндет еткен. Біздін халкымыз ежелден оз ж е р ін ін табиғат аялай корғап, олардын өніп-өсуіне киянат жасамаг; Ел шетіне жау тиіп, ауыл үдере көшкенде шаңырағь карлығаш үя салып, балапан шығарып жаткандыю Төле би бабамыз үйін жыга алмай, жұртта к& іы п леген аныз бар. Сонымен бірге өрмекші, акку, ки көгерш іи, карлығаш , б үркіт т.б. сиякты кұстар халык касиетті санаған. Кдзіргі кезенде жойылып б; ж аткан кұстарды, жануарларды «Кызыл кіта ш енгізіп, оларды корыктарда корғауда. 5. Окулыкиен жұмыс. «Кызыл кітапка» енген жануарлар туралы түсі беру. Окушылар жекелей, тізбектей окиды.
Сөздік диктант. Қ о р ы кта р мен ж о й ы л ы п бара ж аткан күст; жануарлар атаулары. Алматы, Барсактмес, Марқакөл, Корғсшжын, су пашын, улар, барыс, бүғы, қулан, тарпаң, ақбок булғын, елік, арқар. 7. Елікке саяхат. Сергіту соті, Алгашқы буыным жьіл мезгілі, Екіншісі мал қулағындағы белгісі. Кос буынды қосып оқығанда — Аңдардың бірімін терісі бағалы. (күз-ен) * * *
«Тілсіз жау» —менің атым, Сан есіммін егер « Т»-дан баапасаң. (т+өрт) 8. Кірпіге саяхат. Көп ойла, тезойла! ойыны. Халкы мы зды н табиғатка байланысты айтыл. ты йы м сөздері. Мысалы, «А ккуды атна», «Кұст ұясын бұзба», «К ө кті жұлма» т.б.
Мынаберілген гүлдің күлтелеріне «Кызыл кітап», «Жасыл ел» топтары өз ойларын жазып шығады, 9. Корытынды. - Енді, балалар, бугінгі сабағымыздын кортын- лысын шығарып кө р е й ік, Б ү гін гі сабағымыздын тақырыбы не еді? - Жануарлар әлемін корғау. Корыктар. - Б үгін гіө тке н сабағымыз сендерге унады ма? - Корыктар, «Кызыл кітап» не ү ш ін кажет? АДАМ Ж ӘНЕ ТАБИҒАТ Р А Х И М Б Е КО В А Б .М .,
Қоғамдағы болып жаткан саяси-әлеуметтік жэне э ко н о м и кал ы к өзгері стер б іл ім беру жүй ес і н е жа наш а караулы, бүл багыттаіы кол жеткен табыстарымызды сын козбен саралай оты ры п бағалауды, мектеп жүйесіне ғылым мен тәжірибеден жинакталған бай мүраны зерттеп, колдануды кажет етеді. Ойшыл каламгер Ғ.М усірепов: «Өткенді ансай бергеннің бұл күнге жарасымыжок, ал өткен тарихтын жақсысын білмегеннін келешегі жок»деген кемелдіой түйінін басшылыкка ала отырып, аймактык білім беру ж үйесін білім беру үр д ісін е е н гіз у д ін бірнеш е молельдерін колланамын. —Такырыпка койған максатымызға жете атдык па, калай ойлайсыңдар? Кай топты н ш ығармаш ылык жүмысы үнады? - Е л б а с ы н ы н ж о л д а ға н м ін д е т ін о р ы н д а й аламыз ба? 10.
Үйге тапеырма. Жануарлар әлемін корғау. «Корыктар» әнгімелеу. И . Багалау. Сабакка белеендьтік көрсетіп, жаксы катыскап окушылар бағаланады. Караганды каласы. - Пәндерді жетілдіру негізінде (ізденісті жұмыс- тарға окушьиіарды баулу). - Тандаулы пәндер не гізінде окуш ы ларды н кызығушылығын арттыру. П едагогика гы лы мында жеке түлғаны калы п- тастыруда аймакты кбілімберудінманы зы зор екені, к а з ір гі кезде ж ана буы н о ку л ы кта р ы аркы лы дәлелденіп отыр. Өз ұлтымыздын, елдінтарихы, мәдениеті, елке- та ну ы, әл е уметті к - э ко н ом и каа ыкерекшеліктеріжеке пәндерде, эсіресе, дүниетану, ана тіл і, тандаулы пәндер, сынып сағаттары аркьшы жүзеге асырылады. Дүниетану сабағында ауданнын өсімдіктері мен жануарларынын күпнясы мен экологиясы, казба ба й л ы кта р ы н зерттеу, зерделеу жұмьгстарымен айналыстыруда оз тәжірибемде жүзеге асырамын. Зерттеу жүмыстарын жүргізу, саяхатка шыгу, халыктык болжаулар сырын аныктау, туған ауыл табиғатын, жануарлар т ір ш іл іг і, ө сім д ікте р әдемі бойы нш а КДЗАҚСТЛН ГЕОГРАФИЯСЫ Ж Э Н Е Э КО ЛО ГИ Я Ц | § Е Х З в 1 1 1 ГЕОГРАФИЯ КАЗАХСТАНА II ЭКОЛОГИЯ косымш а эдебиеттер мен энциклопедиялардап материал жинастыруда тапсырмаларберемін. 4-сыныпта «Шипалы сулар» такырыбын өткенде. олардын кездесетін жерлері ел арасында «арасан» дел аталғандығы туралы айта келіп. олардын ш ипалык касиеттері мен қүрамын айтып, кандай ауруларға шипа екендігін көрсетіп өтемін. Туған жеріміздегі «Арасан көлі» туралы окушылар мынадай мағлұмат дайындагі келді. Калбатау ауылынан солтүстікке карай Шар су коймасы жанында «Арасан көлі» орналаскан. Онын түзды суы мен балшығытері, буын ауруларына мында бір ем. Көлдін ш ипалық қасиетін алғаш аныктаған бүкіл Ш ы ғы с Казакстан өніріне аты мәлім болған Дүйсенбі Калматаевболды. «Тау жыныстары» тарауын өткенде «Кенді Алтай» туралы ә ң гім е ж ү р гіз д ім . Жарма ауданы ны н картасынан көрсетіп, олардан ш ы ғаты н пайдалы казбалар туралы 1955 жылдан Суыкбұлакәктасы Семей цемент зауы ты ны н түракты ш и кіз а т кө зі болып келгендігі, Бакы рш ы к кен орны туралы айтыльтп, сызба толтырыллы. 4-сыныпта дүниетану сабагында «Невада-Семей» азаматтык козғалысы деген такырыпта интерактивті сабак түрінде өткіздім. Дегелендетуып, ш ындык атаулыны козімен көріп, жанымен сезінген М үтән А й м а ко в аксакалды н колымен жазылған полигон шежіресі «Көргеидерім» агты кітабынан окушылар үзінділер окыды. «Дегелен тауы каралы» өленін мәнерлеп жатка айтты. Сабакта Олжас Сүлейменовтын Жарма ауданына келгендегі фотосуреттерін колдандым. “ Туған өлке - тәрбие көзі "деген үғымды басшы- лыккаала отырып, дүниетанудан ғылыми түсініктерді калыптастырудын кажетті жағдайы-жүйелі түрде табиғатқа, мұражайларға, көрмслерге, ауылшаруашы- лы к орындарынатанымжорыктароткіземін. Солардынбірі - Аудандыкөлкетану мүражайына танымжорык. Өгетін орны: аудандык әлкетану мүражайы Жоспар:
1. Аудандықөлкетану мүражайына бару. 2. Мүражай кызметкерінін әнгімесі. 3. Алған әсерін кандай? ( үйден жазып келу) “ Адам және табиғат” танымжорығы 1. Зерттеліп оты рған те р р и то р и я н ы н ерскше екенліі і, орналасуы, алып жаткан ауданы. 2. Негізгі экологиялы к мәселелері: келушілердін тигізетін зияны, өндірістік ластанулар. 3. Ормандардын негізгі серіктері. жакын маңдағы тұратын адамдардан болатын таптаулар. Тапталу дәрежесі, топырағы мсн ш оптсрінін жағдайы. 4. Ормандағы ағаштардынжағдайы. Закымданған ағаштар, закымдану себебін аныктау. 5. Т аб иғатка бакылаулар ж үр гізу. Ормандағы кұстар.
6. Территориянын экологиялык жағдайын бағалау. 7.Табиғатты корғау мәселелері, табиғатты корғау жөн і ндс экокарточ каларды 1
жобасы 11 үсы ну. Ана тіл і сабактары нда а й м а кт ы к білім беру негізінде күрылған сабактар кұрылымы камтылып отырады. Әр тарауды корытындылаған кезде, әр баланын кабілетіне карай кызығушылығып арттыруғаболады. - Көркем әдебиетке, поэзия мен проза жанрына кызығушылығын арттыру үш ін, жергілікті акындар өленінін мәнін ашу. - Озаокытутехнологиясы бойынш аокушыларға ізденген такырыптарын салыстыру, ерекшеліктерін ажырату. - Жаца т а кы р ы п ка сәйке с зерттеу. іздестіру тапсырмаларын беру. Мысалы. окушылар өздері білетін Абай атындағы м ектеп-гим назиясы ны н устазы болған, казір сол кы зм етін Семей каласында жалғастыры п жүрген Наргай Ш олты ковты н 2005 жылы Семей каласында “ Ш абы т ка й н а р ы ” өлеңдері ж инағы нда басылып ш ы ккан “ М ен казакиы н" өленімен ганыстырлым.
—
улы тіл, көпті көрген, Менің тілім — улы тіл көпт і жвңген. Меніқ тілім ардақты, аяулы тіл, Жаңғыртып дуниені көкт іж еңген. ҚАЗАҚСТАН ГЕОГРАФИЯСЫ Ж Э Н Е Э КО ЛО ГИ Я | | § § | | g ï o ^ § § § § | ГЕОГРАФИЯ КАЗАХСТАНА И ЭКОЛОГИЯ Атакты ғалым Әлкей Марғұланның «Тарихөткен- ге емес, бүгінге керек» дегем даналык сөзіі іде терең мағына, үлкенұғым жатыр. “ Абылай хан” мәтінін өткенде жонғар ш апқы н- шылығы кезінде казақелінің тәуелсіздігі үшін күрес- кен Ер Ж ә н іб е к т ің А бы лай ханм ен кездескен окиғасымен таны стырып, шалғай алыстан Калба аркылы жол та р ты п келе ж аткан д а жолш ы бай Ортабүлак жерінде кенеттен ауырып дүние салады. Осы мандағы К іш і Әулие кө л ін ін жанындағы кызыл тобеге жерлснген. Биылғы жылы онын басына үлкен кесепе ашылғандығы айтылды. Ана тілі сабактарында м әтін, өлен мазмұнына байланысты Жарма өңірінен ш ы кканҰлы Отан соғысы батырлары, спорт, өнер кайракерлері туралы жергілікті жер материалдарын окуш ыларға дайындап келуді тапсырамын. Туған өлкенін табиғатын зерттеп танысу, сауатты жазу дағдыларым арттыру максатында казак тілі сабактарында сын жұмыстарыналамын. Мысалы 4 -с ы н ы п т а « С ө й л е м н ін б ір ы ң ға й мүшелері» деген тақырыпты откенде «Туған жердін. байлығы» атты сын жұмысын алдым. Мемлекеттік стандартна сай, дуниетанымы кең, белсенді, Өлкенің жануарлар дүниесі әртүрлі, ойткені аудан территориясындадала, шөлейтжәне шел зоналарынын түрлері кезлеседі. К а с кы р , т ү л к і, карсак, суыр, сарышұнақ, косаяқмскендейді. Кдлба жотасыныц нулы орманындааркар, ки ік, кабан, аю, сілеусінмекендейлі. Ауданнын барлык жерлерінде күстар кең тараған. Суларда жабайы сұксұр, үйрек, кызғыш коныстепксн. Аудан жеріндегі өзен-көлдерде шабак, шортан, көксерке, алабүга, сазан скякты балыктүрлері кездеседі. Мұнда суы мол ірі озендер мен колдер көп. Жер койнауында пайдалы казбанын сан ал^'ан түрі кездеседі. (73 сөз) Корыта айканда, өлкетану материалдарын окыту сынып окушыларынын тұлғалык касиеттерін дамыту және ш ығармаш ылык м үм кін д ігін дамыту пәндер аркылы жүзеге асады. Ұлттық мектеп белгілерін өлкетану бағдарламалары аркьшы жетілдіруге болады.
Жармаауданы, Қалбатауауылы.
МЕТОДИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ С О ЗД А Н И Я ПРОГРАММНЫ Х П РО ДУКТО В С И СП О ЛЬЗО ВАНИ ЕМ Г И С - ТЕХНОЛО ГИЙ У С КЕ Н БАЕВ А Г. А., старший преподаватель Семипалатинского Государственного Университета имени Ш а кар и мн. магистр информационных систем. ЧАЛ ДАЕВА Е.Г., старший преподаватель Семипалатинского Государственного Университета имена Шакарима 1. Особенности создания и развития еельско- хозяйствепых информационных систем. И н формация, вероятнее всего, в ближ айш ее время станет важнейшим, если не первостепенным, фактором развития человечества, интеллектуальны е и экспертны е систем, базы зн а н и й и д анны х преврашаятся в средства «усиления интеллекта», становясь для человека, тем же чем для него стали машины, механизмы и энергетические установки как «усилители м ы ш ечн ой э н е р ги и » . П рим ен ен ие информационных технологий предусматривает не только
использование ранее
известной (исторической) информации (в виде данных), но и получение новой (в виде знаний) с использованием средств измерения, обработки и управления [1-3]. Решение любой задачи, во зн ика ю щ е й перед человеком или перед гр у п п о й лю дей, всегда сопряжено с поиском путем ее решения как одной из подобных задач, уже имеющ их решения, или ка к задачи, требующей формирования рабочей гипотезы и системы взглядов на ес решение. Как правило,задачи первого типа решаются с использованием известных гипотез, законом ерностей и зависимостей. Для решения задач второго типа необходим поиск новых закономерностей на основе того или иного класса моделей, а главное на основе сф орм ированной э м п и р и че ско й ги потезы . В обоих случаях формулируется рабочая гипотеза. Эмпирическая гипотеза [ I ] - это набор из четырех элементов h= W - м нож ество тех объектов, отно сител ьно которых высказывается данная гипотеза. Оно может быть конечным или бесконечным; О - конечны й набор средств наблюдения или измерения; V - словарь или конечный набор символов для записи результатов наблюдений в протоколе; Т — те ксто в ы й а л горитм , а н а л изи р ую щ ий протоколы и вы носяш ий одно из двух решений: Т (р г )= 1 , если д а н н ы й наблюдаемый протокол согласуется гипотезой, т.е. не опровергают ее. Таким образом, когда мы выдвигаем какую-нибудь гипотезу, мы должны четко сказать, о каких объектах W мы говорим, какие свойства этих объектов нас интересуют, чем и как мы их будем измерять или как наблюдать за н и м и О, к а к и м и символами V - цифрами, буквами, словами и т.л. - будем записывать результаты наблюдений и как мы будем проверять гипотезу на «прочность», т.с. какими протоколами наблюдений (рг) гипотеза будет подтверждаться (Т=1) и появлением протоколов (с точки зрения гипотезы недопустимых) она может быть опровергі іута жүктеу/скачать 2,62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|