жол тартады.  Аты да айтып тұрғандай, бағдарламада белгілі өнерпаздардың әр

жол тартады.  Аты да айтып тұрғандай, бағдарламада белгілі өнерпаздардың әр 

жылдары танымал болған жеті әні орындалады. Ескендір Хасанғалиев, нұрғали 

нүсіпжанов, Роза Рымбаева, Жеңіс сейдоллаұлы, Қарақат Әбілдина, Бейбіт 

Қорған, Мейрамбек Беспаев сынды әншілер мен «Дос-Мұқасан», «МузАрт», 

«нұр-Мұқасан», «JCS» топтарының әндері таңдалынып алынды. Ерекшелігі, 

бағдарламаға қатысушылар сол әндерді өз нақышына келтіріп, жаңаша мақаммен 

орындап шыға білулері керек. Әншілер тілінде бұл «cover» нұсқа деп аталады.  

Орақтұмсық

тәсілдері, жолдары және диагнос тикасы 

туралы ақпарат беруді мақсат етеді. 

«www.asylana.kz» сайтынан оқырман 

кез келген уақытта тұрақты тексерілу, 

мастопатия диагностикасы және сүт безі 

қатерлі ісігін емдеу жөнінде пайдалы 

әрі толық ақпарат таба алады. Сайтты 

жасау жұмыстарына онкология және 

радиология саласының үздік маман-

дары атсалысты. Оны жасаушылар бұл 

жобаның халық сұранысына ие болып, 

кез келген науқастың ең сенімді досына, 

көмекшісіне айналарынан үмітті.

Қазақ онкология және радиология 

ғылыми-зерттеу институтында «www.

asylana.kz» ақпараттық порталының 

тұсау кесері өтті. Бұл сүт безінің қатерлі 

ісігіне арналған қазақ тіліндегі алғашқы 

сайт.

Тұсаукесер рәсі мінде институт ма-

мандары мен өкілдері сүт безі қатерлі 

ісігі нің скринингі мен онкүндік нәти-

желеріне тоқталып, статис тикалық 

е с е п т е р і м е н   б ө л і с т і .   Ж а ң а   с а й т 

халықтың сүт безі қатерлі ісігі туралы са-

уатын көтеріп, оның себептері мен емдеу 

медицинадағы алғашқы қазақша сайт

Ресей, Беларусь, Эстония, Жаңа 

Зеландия сынды көптеген елдердегі 

қалыптасқан дәстүр бойынша әрбір 

жылды сол елдің аумағындағы  сирек 

кездесетін құс түрімен атау белгіленген. 

Қазақстанда бұл дәстүр еліміздегі 

Биологиялық алуан түрлілікті сақтау 

қауымдастығының (БАСҚ) және 

Қ а з а қ с т а н н ы ң   қ ұ с т а р д ы   қ о р ғ а у 

Одағының ұсынысымен 2006 жылдан 

бастап арнайы аталып келеді. Мысалы, 

2006 жыл – тарғақ, 2007 жыл – қыстау 

қарлығашы, 2008 жыл – сұр тырна, 

2009 жыл – егістік бозторғай, 2010 

жыл – кәдімгі караторғай, 2011 жыл – 

үлкен сары шымшық, 2012 жыл – дала 

қыраны, 2013 жыл –шиқылдақ қаз, 2014 

жыл – ақбас үйрек, ал биылғы 2015 жыл 

– орақтұмсық жыл құсы деп белгіленді.

Орақтұмсықтың бейнесі осы жыл-

дың жаз мезгілінде Алматы қала-

сында өтетін Солтүстік Еуразиялық 

ХIV Халықаралық Орнитологиялық 

Конфе ренциясының эмблемасы болып 

бекітілді. 

Белгілі бір құс түрін жыл құсы деп 

белгілеудің басты мақсаты – жергілікті 

тұрғындарға елімізде сирек кездесетін 

әрі жойылып кету қаупі бар құстың түрі 

туралы кеңінен мәліметтер беру болып 

табылады. 

О р а қ т ұ м с ы қ   ( с е р п о к л ю в   – 

« І b i d o r h y n c a   s t r u t h e r s i i   V i g o r s » ) 

ұшатын құстар тобының ішіндегі 

татреңтектестер тобына жататын 

қарала балшықшылар тұқымдасының 

орақтұмсықтылар туысына жататын 

жалғыз түр. Оның дене тұрқы орташа, 

бойының биіктігі 40 см, салмағы 280-

300 грамм. Қанаттарының серпіні 60-70 

см. Ұзынша әрі жіңішке қызыл түсті 

тұмсығы төмен қарай орақ тәрізді иіліп 

келгендіктен орақтұмсық деп аталған.

Орақтұмсық тек Орталық Азияның 

теңіз деңгейінен 2000-3000 метр 

биіктігіндегі таулы алқаптардағы 

малтатасты өзен аңғарларында ғана 

тіршілік етуге бейімделген. Ол жыл 

он екі ай бойы бір орында қоныс ау-

дармай тіршілік етеді, тек ауа райы 

күрт өзгерген жағдайда ғана өзен 

аңғарының төменгі ағысына қарай 

орын алмастырады.

Орақтұмсықтың денесіндегі қауыр-

сын дарының түсі әртүрлі болып келген 

өте әдемі құс. Оның арқа тұсындағы 

қауыр сындары сұрғылт түсті болса, ал 

құрсақ жағындағы қауыр сын дары ақ 

түсті.Тұмсығының түбі, көзінің айна-

ласы, иегі, маңдайы мен төбесіндегі 

қауырсындағы шымқай қара түсті болып 

келеді. Мойны мен тұлғасының шекара-

сында көлденеңінен жартылай шеңбер 

тәрізді орналасқан қара түсті жолағы 

айқын байқалады.Тұмсығы мен аяғы 

қызыл түсті. Қауырсындарының түсіне 

және тұмсығының пішініне қарап, оны 

басқа құстардан бірден оңай ажыратуға 

болады. 

Орақтұмсық таулы өзен аңғарла-

рында реңіне байланысты қөп жағ-

дайда байқала бермейді.

Орақтұмсық Тянь-Шань, Гима-

лай, Памир-Алай, Оңтүстік Тибет 

және Солтүстік-батыс Қытайдың 

биік тауларының өзен аңғарларында 

таралған. Ол біздің елімізде Солтүстік 

және Орталық Тянь-Шань, Жетісу 

Алатауы, Іле Алатауы, Күнгей және 

Теріскей Алатауларындағы Тен-

тек, Лепсі, Асы, Шелек, Көкжар, 

Қарқара, Кеген, Шалкөде, Текес және 

Байынқұл өзендерінің аңғарларында 

кездеседі. Оның еліміздегі жалпы саны 

100 жұптан аспайтыны анықталған. 

Орақтұмсықтың тіршілік әрекеті көп 

уақытқа дейін толық зерттелмей келген. 

Оның ұясын алғаш рет 1957 жылы ға-

лым дар Қырғыз Алатауы нан тапқан 

бола тын. Қазақстанда орақтұмсықты 

зерт теуге көп еңбек сіңірген қа зақ-

стан дық  көр некті  орнитолог  ғалым  

Анатолий Ковшарь екендігін ерекше 

атап өт кен жөн. Ол 1977-1978 жылдары 

Іле Алатауының өзен аңғарында ар-

найы зерттеу жұмыстарын жүргізудің 

нәтижесінде орақтұмсықтың тіршілік 

әрекет туралы ғылыми деректер тапты. 

Ол туралы шағынметражды кинофильм 

1979 жылы түсірілді.

Орақтұмсық ұшқан кезде жалпақ 

әрі доғалданып келген қанаттарын 

 сирек қағады. Қауіп төнген кезде жақ-

сы жү зеді. Балапандарына қауіп төнген 

кез де ғана оқтын-оқтын дірілдегендей 

әлсіз дыбыс шығарып, жауынан 

қорғанады.

Орақтұмсық тек жеке жұп құрып, 

ұясын малтатастардың арасындағы 

шағын щұңқырға салады. Олардың 

ұялары бір-бірінен 300-400 метр 

қашықтықта орналасады. Ұясының 

ішіне ұсақ малтатастар төсейді. Әрбір 

ұяға көбінесе 3-4 жұмыртқадан салады. 

Жұмыртқаларының түсі сұр, жасылдау 

болып келеді әрі ұсақ қызыл-сұр түсті 

дақтары болады. Жұмыртқаны көктем 

мезгілінде салып балапандарын жаз 

мезгілінде өрбітеді. Балапандарының 

тұмсығы алғашында сұр түсті әрі тік 

болып келеді, тек өсе келе тұмсықтары 

иіліп, қызыл түске ауысады. Балапан-

дарына қоразы мен мекиені де бірдей 

қамқорлық жасайды. Балапандары 

қауіп төнген кезде, малтатастардың 

арасында қорғанады.

Жіңішке иілген ұзын тұмсығының 

көмегімен өзен суындағы тастардың 

арасынан біркүндіктердің, жылғалық-

тардың, инеліктердің, ұсақ өзен 

шаяндардың ере сектерімен және 

олардың дернәсілде рімен қоректенеді. 

Бұл құстың түрі Алматы, Алакөл 

табиғи қорықтарында және Іле Ала-

тауы мен «Көлсай көлдері» ұлттық 

табиғи саябақтарында қорғалады. Оны 

қорғау туралы жергілікті тұрғындар 

арасында үгіт-насихат жұмыстарын 

кеңінен жүргізу қажет.

Рысбай СӘТіМбеКОв, 

Қазақ мемлекеттік қыздар 

педагогикалық университетінің 

профессоры

қызыл кітап

«Жеті ән» 

«Шаншар» әзіл-сықақ театрын 

білмейтін адам кемде-кем шығар. 

Өнер ұжымы қоғамның көлеңкелі 

тұстарын, адам өміріндегі жағымсыз 

қ а с и е т т е р д і ,   ә с і р е с е   а у ы л д а ғ ы 

қарапайым ағайынның тұрмыс-

тіршілігін, шынайы бейнесін қазақы 

қалжыңдарымен, ұтқыр да ойлы 

әзілдерімен астарлап жеткізуде 

айтарлықтай еңбек сіңіріп келеді. 

Бұны айтып отырғанымыз, Оңтүстік 

Қазақстан облыстық Мемлекеттік 

әзіл-сықақ және сатира театры да 

«Шаншар» театрының негізінде бой 

көтерді. Театр 2008 жылы белгілі өнер 

иесі Уәлибек Әбдірайымовтың баста-

масымен ашылды. Театрдың бүгінгі 

директоры Қайрат Қарғабаевпен 

тілдескенімізде, ұжымның бет алы-

сы бізді қуантты. Оның айтуынша, 

бүгінгі көрермен жеңіл-желпі интер-

медияларды тамашалауға үйренген. 

Сондықтан театр классикалық ко-

медиялар мен салмақты сатиралық 

қойылымдарды қою арқылы халық 

талғамын қалыптастыруды мақсат 

етеді. 

Театрда жалпы саны 86 адам, оның 

ішінде шығармашылық салада 36 

адам қызмет атқарады. Танымал ар-

тистер, «Ерен еңбегі үшін» медалінің 

иегері У.Әбдірайымов, ҚР Мәдениет 

қайраткері Ж.Ақшоралармен бірге 

О.Қалыбекова, Н.Құлшынбаев, 

К . Қ а л м ұ р з а е в а ,   Ғ . Қ а л ы б а е в , 

Ұ.Базарбаева, Ғ.Қаппаров сынды та-

лантты артистер, сондай-ақ көптеген 

жас мамандар жұмыс істейді. 

Аз уақыттың ішінде театр біраз 

жетістіктерге жеткенін де айта 

кету керек. «Театр көктемі – 2011» 

республикалық театр фестивалінде 

Д.Исабековтің «Бонапарттың үйленуі» 

комедиялық қойылымы «Көрермендер 

көзайымы» арнайы аталымымен 

марапатталды. 2012-2013 жылдары 

облыс әкімдігінің бастамасымен, 

облыстық мәдениет басқармасының 

қолдауымен, осы театрдың ұйытқы 

болуымен І, ІІ-ші Халықаралық «Әлем 

әзілі» фестивалі өткізілді. Фестивальге 

Ресей, Қытай, Жапония, Армения, 

Белорусия, Қырғызстан, Өзбекстан, 

Қарақалпақстан елдерінен келген 

белгілі сатириктермен қатар, «Шан-

шар», «Шымкент-Шоу», «Күлкістан», 

«Өнер қырандары» және басқа да 

әзіл-сықақ театрлары мен танымал ар-

тистер қатысып, өнер көрсетті. Бұндай 

фестивальдерде театр ұжымдары 

тәжірибе алмасып, ой-пікірлерін 

ортаға салады. Сонымен бірге «Те-

атр көктемі – 2013» облыстық театр 

фестивалінде Т.Абдумомуновтың 

«Алдар көсе» комедиялық қойылымы 

«Ең үздік музыкамен көркемделген 

қойылым» атты арнайы жүлдесіне ие 

болды. Осы орайда театр артистерінің 

дені жастардан құралғанын айтсақ 

дейміз. Театр басшысы өз сөзінде 

қандай жаңа қойылым қойылмасын 

алдымен жас артистердің ұсыныстары, 

ой-пікірлері ескерілетінін алға тартты. 

Ал Алматы жұртшылығына ұсынған 

Ғ.Қаппаровтың «Өгізбайдың отбасы» 

Дулат Исабековтің «Бонапарттың 

үйленуі», Р.Кунидің (ауд. — Қ.Тө-

леуішов) «Он үшінші номер», А.Вам-

пиловтың «Метранпаж деген не?» 

( т р а г и к о м е д и я ) ,   И . С о д и к о в т і ң 

«Әпен дінің бес қатыны», Ә.Табыл-

д ы н ы ң   « А р ы с т а н н ы ң   а й л а с ы » , 

У.Әбдірайымовтың «Күле алмасаң…» 

атты қойылымдарынан да  театр 

а р т и с т е р і н і ң   і з д е н і м п а з д ы ғ ы н , 

өздерін үнемі жаңа образдарда сынап, 

шеберліктерін көтеріп отыратынын 

аңғардық. Бастысы, актерлер қай 

рөлді алса да көрерменнің ықыласына 

бөленіп келеді. 

Театр артисі К.Қалмұрзаева 2013 

жылдың қорытындысы бойын ша об-

лыс әкімінің «Жылдың үздік артисі» 

аталымын иеленсе, Г.Сазанбайқызы 

Мемлекеттік сыйлықтың лауреа-

ты, ҚР халық артисі, профессор 

Р.Сейітметовтің 75 жылдық мерейтой-

ына арналған «Мен өнерде де, өмірде 

де бақыттымын!» атты облыстық 

көркемсөз оқу шеберлері байқауында 

бас жүлдеге ие болды. «Театр көктемі 

– 2014» фестивалінде Т.Жаманқұлов 

аударған А.Вампиловтың «Метранпаж 

деген не?» атты трагикомедиялық 

қ о й ы л ы м ы   « Ж а н р   т а б и ғ а т ы н 

көркемдікпен меңгеру» аталымын 

иеленді. 

Бүгіндері театр репертуарында 

отандық және шетелдік сатириктердің 

30-ға жуық комедиялары мен сазды-

думанды қойылымдары бар. Театрдың 

репертуары жөнінде өнер ұжымының 

көркемдік жетекшісі Мақсат Айтжа-

новпен тілдескен едік. Ол театрдың 

Аты аңызға айналған белгілі 

өнерпаздардың әндерін қайта орын-

дап, ел көңілінен шыға білу оңай 

е м е с   е к е н і   а н ы қ .   Б а ғ д а р л а м а ғ а 

қатысатын  әншіге  ән жеребе арқылы 

белгіленеді. Сондықтан бағдарламаға 

қатысушылар таңдалған әншінің әр 

әнін түрлі бағытта шырқап, өзіндік 

реңк бере білгені жөн. Мәселен, халық 

әнін қалалық романс, R&B, хип-

хоп,  soul, Rhythm & Blues стилінде, 

тіпті классикалық нышанда орындауға 

болады. Бұған қоса әнді домбырамен 

және тағы да басқа музыкалық аспап-

тармен сүйемелдеп те орындауға бо-

лады. Ал қатысушыларға тоқталатын 

болсақ, олардың ішінде елге белгілі 

өнер жұлдыздары да, сахнада алғашқы 

қадамдарын жасап жүрген жастар да бар. 

Бұл бір жағынан танымал әншілерді ел 

білмейтін жаңа қырынан танытса, жаңа 

толқын өнерлі жастарды көпшілікке 

таныстырады. 

«Жеті ән» бағдарламасын Жеңіс 

Сейдол лаұлы мен Берік Айтжанов 

жүргізеді. Б.Айтжанов өз кезегінде қазақ 

өнерінің өркендеуіне еңбегін сіңіріп 

жүрген, танымал әнші және композитор 

Ж.Сейдоллаұлымен бірге шоу жүргізуді 

іргесі қаланғаннан осында қызмет 

етіп келеді. «Біздің қойылымдарымыз 

жеңіл күлкіге емес, философиялық 

мағынасы терең дүниелерге негіз-

делген. Алайда бүгінгі таңдағы өзекті 

мәселе сахнаға лайық сатиралық 

дү ниелер аз. Сондықтан отандық 

ғана емес, шетелдік сатириктердің 

шы ғармаларын да аударып қойып 

жүрміз» дейді. Сұхбаттасушымыз театр 

режиссурасының әлі де болса кемшін 

тұстары бар екенін жасыр мады. Осы 

орайда жыл  сайын басқа аймақтардан 

режиссерлер шақырылып, ортақ 

дүниелер жасалынады екен. Ал 

өткен жылы театрдың көркемдік 

жетекшісі әрі ре жиссері М.Айтжанов 

«Мемлекеттік мәдениет ұйымдары 

қ ы з м е т к е р л е р і н і ң   б і л і к т і л і г і н 

көтеру» мемлекеттік бағдарлама ая-

сында Ресейдегі Санкт-Петербург 

мемлекеттік театр өнері академия-

сында біліктілігін арттырып келіпті. 

Ал театр артистеріне келсек, олар 

да үнемі өңірлерге гастрольдерге 

шығып, тәжірибе алмасып тұрады. 

Бұл театрдың тағы бір ерекшелігі 

артистерді қызметке қабылдағанда 

о л а р д ы ң   с а т и р а ғ а   б е й і м д і л і г і 

ескеріледі. Себебі сатира жанрын жан 

дүниесімен сезіне білетіндер кемде-

кем. Театрда мамандығы актер емес, 

талантты жастар да труппа құра мында 

бар екен. Осының өзі өнер ұжы мының 

талантты жастарға кең жол ашып 

отырғанын көрсетеді.

 

 ақбота ИСлӘМбеК

құрмет деп санайтынын жасырма-

ды. Жүргізушілер орындалатын әрбір 

әннің авторлары және әннің шығу та-

рихы жайында тың деректермен бөлісіп 

отырмақ. Сарапшы ретінде ақындар, му-

зыка мамандары шақырылады. Сарап-

шылар бағдарламаға қатысушылардың 

әнді орындау мәнеріне ғана емес, 

бағытты дұрыс таңдауына, қимыл-

қозғалысының үйлесімділігіне, киіміне 

де мән беріп, өз пікірлерін білдіреді. 

Ең бастысы, бағдарлама барысында әні 

орындалатын әншінің өзі қатысушының 

орындау шеберлігіне өз бағасын береді. 

Ал бағдарлама соңында сол әнші са-

рапшылармен ақылдаса отырып, ең 

үздік орындаушыны таңдайды. 11 бө-

лімнен тұратын  бұл телевизиялық жоба 

маусымы аяғында ең үздік әншілер 

өзара сайысқа түсіп, сарапшылардың 

талқылауымен өз нақышына келтіріп 

орындай білген, музыкалық шығармаға 

жаңаша тыныс берген әнші жеңімпаз 

деп танылады. Ендеше, «Хабар» арна-

сынан әр жұма сайын сағат 21.30-да 

көрсетілетін , «Жеті ән» бағдарламасын 

жіберіп алмаңыздар. 

а.ҚайРаТҚызы

БәрЕкЕлді!

көрерменге 

күлкі сыйлаған