Метеорологиялық-климатологиялық энциклопедия
жүктеу/скачать 4,63 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ШАҒЫЛҒАН ЖӘНЕ ЖҦТЫЛҒАН РАДИАЦИЯЛАР - т
- ШАШЫРАНДЫ РАДИАЦИЯ
| ШАҒЫЛ, БАРХАН — құмды шӛл және шӛлейт жерлерде жел
әрекетінен пайда болатын ысырынды құм тӛбелері, жер бедерінің пішіні. Құмтӛбелер жарты ай немесе орақ пішіндес болады. Жел жақ беткейі созылыңқы әрі түйетайлы (5 ), келеді. Айшыққа тірелген жел оны ), ық жақ беткейі қысқа, тікше (30 — 33 — 14 айналып ӛтеді де, екі шетін мүйіз сияқтандырып ілгері созып отырады. Желдің режиміне, бағыты мен күшіне байланысты биіктігі 150 м-ге дейін Шағылды қырқалар, Шағылды тізбектер, Шағылды пирамидалар, тағы басқа пайда болады. Шағыл жылына бірнеше метрден бірнеше жүздеген метрге жылжып отырады. Онда ӛсімдік ӛспейді. Шағыл Орталығы Азия мен Қазақстанның барлық құмды шӛлдерінде( Қарақұм, Қызылқұм, тағы басқа) таралған. ШАҒЫЛҒАН ЖӘНЕ ЖҦТЫЛҒАН РАДИАЦИЯЛАР - тӛселме бетке келіп түсксн жиынтық радиацияның бір бӛлігі жұтылады да бір бӛлігі кері шағылып кетеді. Күн радиациясының шағылып кеткен бӛлігінің (R к ) келген жиынтық радиацияға (Q) қатынасын беткейдің шағылдыру мүмкіндігі немесе Альбедо (А) деп атайды: Альбедо сан мәнмен (0 - 1) немесе пайызбен (0 - 100 %) есептеледі. Беткейдің альбедосын және жиынтық радиацияны біле отырып мына теңдеуі бойынша тӛселме беттен шағылып кеткен қысқа толқынды күн радиациясын - шағылған радиация (R к ) мӛлшерін анықтауға болады. ШАШЫРАНДЫ РАДИАЦИЯ (0. кВт/м : ) деп - радиусы Күн аймағынан басқа барлық аспан олемінен жср бстінс келетін радиацияны айтады. яғни ол атмосферадағы барлық газдар молскулалары мсн аэрозольдар арқасында жан-жаққа шашыраған радиация. Шашыранды радиацияның мӛлшері келесі факторларға бағынышты. Күн биіктігі неғұрлым үлксн болса шашыранды радиация ағыныда соғұрлым жоғары болады. себебі Күннен келетін радиацияның қарқындылығы ӛседі. Атмосфера неғұрлым бұлыңғыр болса шашыранды радиация ағыны да соғұрлым жоғары болады. Себебі шашыратушы бӛлшектердің саны кӛбсйеді. Ақшыл жіңішке бұлттар шашыранды радиация мӛлшерін арттырады. Ондай бүлттар жақсы шашыратушы орта болып табылады. Ал. аспанды тұтас жабатын қалың тӛменгі қабат бұлттары кезіндс шашыранды радиация мӛлшері ашық аспан жағдайымен салыстырғанда аз болады. Шашыранды радиация мӛлшері тӛселме беткейдің сипатына, әсіресс оның шағылдыру мүмкіндігінс де бағынышты. Жер бетінен шағылған радиацияның атмосферада екінші мәртс шашырап жер бетіне қайтып келуі салдарынан шашыранды радиация мӛлшері біршама артады. Мысалы. қар жамылғысы келген тіке және шашыранды радиациялардың 70-90% шағылдырады. Олар екінші морте шашырап қайтып келеді. Әсіресе. шашыранды радиация ағынының мәні үлкен Арктика мен Антарктидада (0.70 кВт/м : ). Күн биіктігі неғүрлым тӛмен болса шағылу соғұрлым жоғары болады. яғни екінші мәрте шашырау да ӛссді. Теңіз деңгсйінен биіктеген сайын (ашық аспан кезінде) шашыранды радиация мӛлшері азаяды. Себебі атмосфераның қалыңдығы да азаяды. Шашыранды радиация ағынын тіке радиация ағынымен былайша байланыстыруға болады: жүктеу/скачать 4,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|