Метеорологиялық-климатологиялық энциклопедия

қорықтардың мақсаты – бастапқы табиғи қалпы ӛзгермеген не аз 
ӛзгеріске ұшыраған аймақтардағы экожүйелерді, ондағы тірі 
организмдердің генетикалық қорының әр түрлілігін сақтап қалу; 
табиғатта үздіксіз болып жататын ӛзгерістерді үнемі әрі жан-жақты 
бақылау және оған талдау жасау. Биосфералық қорықтарда 
ғылыми-зерттеу жұмыстары экожүйелер бойынша аймақтық және 
бүкіләлемдік деңгейде арнайы әдістемелер бойынша жүргізіледі. 
Биосфералық қорықтардың алып жатқан аумағы бірнеше 
жекеленген аймақтарға бӛлініп, онда әрбір аймақтың ӛзіне 
тән ғылыми-зерттеу 
жұмыстары белгіленеді. 
Биосфералық 
қорықтардың орталық аймағында (ядросында) табиғат қатаң 
қорғалады да, шаруашылық жұмыстары мүлде жүргізілмейді. Оған 
іргелесбуферлік аймақта шаруашылық жұмыстарына шектеу 
қойылады, ал ең сыртқы аймақта шаруашылық жұмыстары табиғат 
қорғау шараларымен бірге жүргізіледі. Қазіргі кезде дүние жүзінің 
105 мемлекетінде 529 биосфералық қорықтар ұйымдастырылған 
(2007). Оның ең үлкені – кӛлемі 70 млн. га алқапты алып 
жатқан Даниядағы Солтүстік-Шығыс Гренландия биосфералық 
қорығы. Қазақстанда Қорғалжын қорығын 
Биосфералық 
қорықтарға айналдыру жоспары қарастырылуда (1999). 
ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АУМАҚТАР – қоршаған 
табиғи ортаны қорғауға байланысты мемлекет және жеке адамдар 
тарапынан арнайы бӛлініп қорғауға алынған жер телімдері мен су 
айдындарының жеке бӛлімдері. Қазіргі кезде дүние жүзінде Ерекше 
қорғалатын табиғи аумақтардың саны 13 мыңнан асты, бұл Жер 
бетінің 8,5 %-ына тең. Халықар. жіктеу бойынша Ерекше 
қорғалатын табиғи аумақтар 10 топқа бӛлінеді: 1. Қатаң түрде 
қорғалатын табиғи-ғыл. резерваттар; 2. Ұлттық саябақтар; 3. 
Табиғат ескерткіштері мен табиғаттың ерекше кӛрікті нысандары; 
4. Табиғат қорғауға арналған резерваттар; 5. Қорғалатын 
ландшафтылар; 6. Табиғат ресурстарын сақтауға арналған 
резерваттар; 7. Антропол. резерваттар (адамның іс-әрекеттерімен 
жасалған нысандарды қорғау); 8. Жергілікті жердің ӛзіне тән 
табиғаты қорғалатын және түрлі мақсатта пайдаланатын аумақтар; 
9. Биосфералық резерваттар; 10. Бүкіләлемдік маңызы бар тарихи 
және табиғи орындар. Қазақстан Республикасы 2006 ж. 7 
шілдесінде қабылданған «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар 
туралы» Заңының 4-тарауының 4-бабында респ. маңызы бар 
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы түрлері: мемлекеттік 

табиғи қорықтар; мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар; мемл. 
табиғи резерваттар; мемлекеттік зоология саябақтар; мемлекеттік 
ботаникалық 
саябақтар; 
мемлекеттік 
дендрол. 
саябақтар; 
мемлекеттік 
табиғат 
ескерткіштері; 
мемлекеттік 
табиғи 
қорықшалар; мемлекеттік қорықтық аймақтар. Қазақстан бойынша 
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға: 10 мемлекеттік қорықтар, 
10 мемлекеттік ұлттық саябақтар; 3 табиғи резерваттар; 49 табиғи 
қорықшалар, 127 геологиялық табиғи-қорықтық қор, 5 қорықтық 
аймақ, 6 ботаникалық және 3 зоологиялық бақтар, 26 мемлекеттік 
табиғат ескерткіштері, 2 ірі резерват (Семей, Ертіс орманы) бар. 
Бұлардың жалпы аум. 2 млн. га-дан астам. Бұл кӛрсеткіш 
республиканың жалпы жер аум-ның 8%-ына тең. Халықар. 
стандарт бойынша әрбір мемлекеттің жалпы жер аумағының 10 – 
12%-ы Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға бӛлінуі тиіс. Мыс., 
мұндай 
кӛрсеткіш Германияда 31,5%, АҚШ-та 
15,8%, Жапонияда 14%, т.б. 2008 ж. Дүниежүзілік мұралар 
комитетінің 
32-сессиясының 
шешімімен ЮНЕСКО-ның 
бүкіләлемдік 
табиғи 
мұралар 
тізіміне, 
Орт. Азия мен Қазақстанбойынша 
алғаш 
рет Қорғалжын 
қорығы мен Наурызым қорығы енгізілді. 

жүктеу/скачать 4,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: