Мұхамбеткерей Мұхит Мерәліұлының өмірі мен шығармашылық жолы Орал,2021 Мазмұны

Алғаш рет А.В.Затаевич өзінің этнографиялық жинақтарында Мұхиттың әні 22 үлгіні, Мұхит әнінің нұсқасы деп 3 үлгіні нотаға түсірген. Бірақ та олар қазіргі кезде Мұхит мектебінің жалғастырушысы Ғарифолла Құрманғалиев

7

(1909-1993) жеткізген, әрі оның репертуары арқылы кейінгі ізбасарлары айтып жүрген әндерден алшақ болып келеді. Сондай-ақ 1960 жылы Б.Г.Ерзакович өзінің «Мұхит Мерәліұлы. Әндер» кітабында бұрын халық әндері санатында болып келген композитор туындыларын тұңғыш рет біріктіріп жарыққа шығарды. Жинақта ғалым жоғарыда аталып кеткендей , өз алдына орындаушылык стильге жаткызган әйел әншілер Т.Ибрагимо ва мен Н.Әбілева жеткізген «Еркем», «Кыпшак», «Дүние-ау» эндерiн және «Жайма коныр», «Айнамкөз», «Панкойлек», «Кiшi Айдайдын» екiншi нұсқаларын берген. Дегенмен де осы информаторлар жеткіз ген үлгiлердiн бүгiнгi күнi дастурлi өнер өкiлдерiнiн репертуарынан орын алмай отырғандығы назар аудартады. Бұл проблема казактын ауызша кәсiби әншiлiк өнерін арнайы зерттеген С.Елеманованың еңбегінде кеңінен қарастырылады. Ғалым мәселенi ғылыми тұрғыдан зерттей келе, информаторларды кәсіби және кәсіби емес орындаушы деген категорияға жіктейді. Осы шарт ты категориянын дәстүрдегi өнер жалгастығына тікелей байланысы бар: әр топ өз деңгейіне сәйкес дамиды да, күрделі композиторлык әндердi тек кана кәсiби әншi жеткізе алады деген тұжырым жасайды . Себебі, кәсіби орындаудағы шығармага деген үлкен жауапкершілік пен саналылык өнердің қыр - сырын аша түсетін табиғи талант, артистизм тыңдарманнын кабылдауына бағытталып, нағыз шебердің ғана ез айтуында кепшiлiктi баурап алып, өзгеше әсер бере алатын дығын жазады. Фольклоршы кәсіби және әнсүйерлер орындаушы лыктарынын басты айырмашылығын ажыратып келе: «...неко морые профессиональные песни, отмеченные глубоким своеобразием авторского замысла и особыми исполнительскими приемами, задан ными изначально, непрофессиональными певцами никогда не исполня ются», - деп түйедi. Осы пікірге сүйеніп корытар болсак, жинақтардағы дәстүрлі емес орындаушылар жеткізген нұсқалар мен кәсіби әнші Ғ.Құрманғалиев репертуарындағы әндердің айтылу үлгісі екі бөлек орындаушылык деңгейге Сондықтан да әнсүйерлер жеткізген шығармалар дын карапайым нұсқалары кәсіби дәстүр өкілдерінің репертуарында жалғастығын

таппауы занды болады. «Ұстаз-шәкірт» аркылы ауызекі жеткен Мұхит мұрасы оның қасы на ерiп, репертуарын тұтастай алып калган Шынтас пен І «1000 песен казахского народа жинагындағы екі ән № 379 Мұхиттың әні (IV) «Қыпшақ»пен№ 558 Мухиттын (VI) «Сал Оразы» (II) үлгiлерi кәсіби мәнерде орындалатын «Үлке айдай» мен «Кiшi айдай» әндерiнiн интонацияларына жакындыгымен ерекшеленедi.

Бұл проблемаға байланысты қазақтың ауызша кәсіби әншілік өнерін арнайы зерттеген ғалым С.Елеманова: «...глубокое осознанное отношение к передаче песни, широкое развитие специфических, чисто музыкальных приемов, выявляющих «преподносимую» природу этого искусства. Природные данные, мастерство, «сделанность» произведения, его глубокая, содержательная трактовка, артистизм - все это направлено на восприятие публики, все это активно на нее воздействует» [5, 92], және де «...некоторые профессиональные песни, отмеченные глубоким своеобразием авторского замысла и особыми исполнительскими приемами, заданными изначально, непрофессиональными певцами никогда не исполняются» [5, 96], - әрі қарай халықтық кәсіби және әнсүйерлер орындаушылықтарының басты айырмашылығын ажыратып жазады. Осы пікірге сүйеніп қорытар болсақ, жинақтардағы дәстүрлі емес орындаушылар жеткізген әндердің нұсқалары мен кәсіби әнші Ғ.Құрманғалиев репертуарындағы әндердің айтылу үлгісінің екі бөлек орындаушылық деңгейге жататындығы және әнсүйерлер жеткізген үлгілердің қарапайым нұсқаларының кәсіби дәстүр өкілдерінің репертуарында жалғастығын таппауы түсінікті болады.

Өлкенің ән шығармашылығының қалыптасу мен даму бағытын анықтауда Мұхит мұрасын түбегейлі зерттеп, жан-жақты саралап барып ғылыми негізді нәтижелерге қол жеткізуге болады.

Соңғы уақыттары Мұхит әндері оның жаңа туындыларының табылуымен толығып келеді. Атап айтсақ, «Көкжар», «Мұхит сал» және Мұхиттың «Үшінші айдайы» деген әндері.⁵Мұндай елеулі жаңалықтармен қатар әр жылдарда жарық көрген жинақтар мен күйтабақтарда, соңғы уақытта шыққан аудиотаспалар мен СД-лерде композитор мұрасына қатысты дәлелсіз, күмән туғызатын деректер жиі кездесіп жүр.

3. 
   
   
   жүктеу/скачать 1,46 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: