Бақылау  мен  түзету  қызметі  мәселесі

Қорытынды  бақылау  екі  жақты  рөл  атқарады:  ол  жұмыс  сапасы  туралы 
мәселені  шешуге  көмектеседі  және  оған  әртүрлі  бағалаушы  процедуралар: 
жазалау, мадақтау, ынталандыру мен мотивке тәуелді болады.  
Ол  мотивациялық  қызмет  атқаратындықтан,  жетекші  психологиялық 
тұрғыдан алғанда, бақылаудың нақ осы типіне баса зейін аударуға және оның 
әдістері мен ережелерін меңгеруге тиіс. 
Әрі    қарай  бақылау  шамалы  және  толық  болып  бөлінеді.  Бірінші 
жағдайда ол ұйымдық іс-әрекеттің ең маңызды технологиялық операциялары 
мен буындарына ғана жанаса отырып,  жекелеген аспектілерін ғана қамтиды. 
Екінші  жағдайда  басқарылатын  жүйенің  іс-әрекетінің  барлық  көрсеткіштері 
мен  барлық  бөлімшелері  бақылауға  ұшырайды.  Ол  әлдеқайда  тиімді,  бірақ 
оның  үнемділік  мәселесі  туындайды.  Бұл  үшін  стратегиялық  бақылау 
қолданылады.  Ұйымдағы  істердің  күйі  туралы  толық  ұғым  алу  үшін 
барлығын  бақылау  қажет  емес,  тек  белгілі  бір  стратегиялық  пункттерді 
бақылау  жеткілікті.  Мұндай  пункттер  желісі  бақылау  шаралары  жүйесін 
жасау  үшін  негіз  болуға  тиіс,  өйткені  ол  жұмыстардың  әлдеқайда  шағын 
түрлері туралы мағлұмат беріледі. 
Жүйелілік  белгісі  бойынша  таңдаулық  және  жоспарлық  бақылаулар 
болады. 
Көлем белгісі бойынша бақылаудың жеке, топтық немесе жалпыұйымдық 
түрлері болады. 
Бағытталуы  бойынша  бақылау  нәтижелік  және  процессуалдық  болып 
бөлінеді.  Біріншісі  қойылған  мақсатқа  жету  шамасын  анықтайды,  екіншісі 
оларға жету процесін бақылайды. 
Қатаңдық  дәрежесі  бойынша  бақылаудың  екі  типі  болады:  сандық  және 
сапалық (сараптық). 
Бақылау  қызметін  сипаттау  кезінде  бақылаудың  жалпы  процесі  ұғымы 
енгізіледі. Бақылаудың кез келген процесі үш міндетті компоненттен тұрады: 
стандарттар  мен  көрсеткіштер  жүйесін  жасау;  оларды  жұмыстың  нақты 
нәтижелерімен салыстыру; түзету шараларын жүргізу. 
Атқару  стандарттарын  жасау  кезеңінде  бақылау  көрсеткіштерінің  екі  
типі – мазмұн бойынша бағдарлар (сапа және өнімділік) және уақыт бойынша 
бағдарлар  белгіленеді.  Стандарттар  мен  нәтижелердің  толықтай  сай  келуі  – 
сирек  құбылыс,  сондықтан  шекті  вариациялар  шекарасын  (стандарттар, 
рұқсаттар  диапазонын)  анықтаған  жөн.  Басқару  теориясында  «шектен  шығу 
принципі»  бар:  бақылау  жүйесі  стандарттардан  мүмкін  емес  ауытқулар 
байқалған кезде ғана іске қосылуға тиіс.  
Бақылау-түзету қызметін жүзеге асыру принциптері. Бақылау қателіктері  
бақылау  қызметін  ұйымдастырудағы  негізгі  талаптар  мен  ережелерді 
орындамаудың 
салдары 
болып 
табылады. 
Сондықтан 
бақылауды 
ұйымдастыру принциптерін сақтау қажет. 
Бақылауды ұйымдастырудың басты принциптері бақылауда болуға тиіс: 
1) стратегиялық 
бағытталу, 
икемділік, 
нәтижеге 
бағдарлану, 
қарапайымдылық, объективтілік; 
2) бақылау компания емес, норма болуы шарт; 

3) бақылаудың тотальдық болмауы; 
4) бақылау  ашық,  позитивтік  болуға  тиіс  –  бұл  бақылауға  мотивация 
бағытын  беру  үшін  маңызды.  Жетекші  өз  тұжырымдарын  өзінде  ұстамауы 
керек. Кемшіліктерді көрсете келе, ол атқарушының өзімен келісетініне және 
түсінетініне,  жағдайды  қалай  түзетуге  болатынына  көз  жеткізуге  тиіс. 
Сенімсіздіктен  болатын  бақылауға  жол  берілмегені  жөн,  өйткені  ол 
тұлғааралық кикілжіңнің себеп-салдары болып табылады. 
Бақылау стандарттары  келесідей қасиеттерге ие болуға  тиіс: негізделген; 
қызметкерлерге түсінікті және олар қабылдаған; қатаң, бірақ қол жететіндей. 
Бақылау жүйесі жетекші тұлғасына баламалы болуға, басқарудың белгілі 
бір стиліне сәйкес келуге тиіс. 
Бақылаудың  аяқтаушы  кезеңі  –  байқалатын  ауытқуларды  түзету.  Олар: 
технологиялық, ұйымдастырушылық немесе психологиялық. Соңғы жағдайда 
«жетекшінің  түзетуші  мінезі»  ережесі  тұжырымдалған  және  мыналардан 
тұрады: 
1.  Дұрыс  қатынасты  қамтамасыз  ету  (өзін  тыныштандыру  және  ашу 
басылғанын күту, т.с.с.); 
2.  Орынды  дұрыс  таңдау  (қол  астындағыға  әріптестерінің  алдында  өз 
бейнесін сақтап қалуға оңтайлы жағдай жасау); 
3.  Уақытты  дұрыс  таңдау  (бақыланатын  оқиға  мен  түзету  әңгімесі 
аралығындағы  интервал  неғұрлым  аз  болған  сайын,  оның  әсері  соғұрлым 
тиімді болады). 
4. Іс-әрекет мазмұнын баяндау фактісімен растау қажет. 
5.  Іс-әрекетті  ғана  сынау  керек,  мұнда  қол  астындағының  тұлғасына  тіл 
тигізбеген жөн. 
6. Мінез-құлықтың өзгеру маңыздылығын қызметкерлер үшін және ұжым 
үшін (тұтас ұйым) жеке түсіндіру
. 
Коммуникативтік  процестер  басқару  іс-әрекетін  ұйымдастыруда  үлкен 
рөл  атқарады,  өйткені  оның  «субъект-субъектілік  сипаты»  жетекші  мен  қол 
астындағылар  арасындағы  тұрақты  байланыстардың  болуын  білдіреді. 
Жетекшінің тиімді коммуникативтік мінез-құлқының негізі болып табылатын 
ережелер  мен  талаптарды  сақтау  практикалық  және  теориялық  көзқарас 
тұрғысынан  алғанда  ең  үлкен  мәнге  ие.  Тиімсіз  коммуникациялар  нашар 
жетекшіліктің басты себептерінің бірі.  
Жетекшінің  коммуникативтік  мінез-құлқы  төмендегідей  бірнеше  негізгі 
топқа  бөлінеді:  басқа  функциялар  мен  мәселелердің  атқарылуын  қоштайтын 
параллель  коммуникациялар;  әңгімелесулер  мен  келісімдер;  іскерлік 
кеңестерді ұйымдастыру және өткізу; жетекшінің көпшілік алдында сөйлеуі; 
қол  астындағыларға  олардың  іс-әрекетін  ұйымдастыру  мақсатында  әсер  ету 
формасы 
түріндегі 
сөздік 
атқарымдық 
іс-әрекет. 
Сондай-ақ 
коммуникацияның вербальды емес формалары – мимика, пантомимика және 
жазба  түрлері  бар.  Бұл  түрлердің  әрқайсысы  жетекшінің  сөздік  мінезіне 
өзіндік ерекше талаптар қояды. 
 
Пайдаланылған әдебиеттер: 

1.  Ахтаева  Н.А.  Басқару  психологиясы.  –Алматы:  Қазақ  университеті. 
2018 .  
2.  Гришина  Н.В.  Я  и  другие.  Общение  в  трудовом  коллективе.  М., 
2010 г.  
3.  Панасюк  В.Ю.  Управленческое  общение:  практические  советы.  М., 
2010 г.  
4.  www. psychology.academic.ru  
5.  www. bse.freecopy.ru  
6.  Назарбаев Н.Ә. «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру», 2017ж.  
7.  Н.  Іргебаева.  Басқару  психологиясы.  Оқулық.  -Алматы:  ҚазҰПУ. 
2015.- 356 б.  
8.  А.Д.  Умбеталиев,  К.Б.  Сатымбекова,  Ғ.Е.  Керімбек.  Басқару 
психологиясы. Оқу құралы. - Алматы: Экономика, 2017. - 464 б.  
9.  Р.Н.  Бегайдарова.  Ұйымдастыру  теориясы.  Оқу  құралы.  -Алматы  : 
Book Plus, 2014. - 202 б.   
10. В.С.  Иванова.  Психология  управления.  Уч.пос.  -  Томск:из-
воТомПУ. 2011.- 88 с.  
11. Корпоративті  басқару:  қазақстандық  мазмұн.  Оқу  құралы.  С.А. 
Филиннің жалпы редакциясымен – Алматы, 2010ж., 302 б.  
12. Корпоративтік  этика.  Компанияның Байқау кеңесінің 2016 жылғы 
10  қазанындағы  (№32  хаттама)  шешімімен  «СҚ-Фармация»  ЖШС 
Корпоративтік этика кодексі бекітілді  
 

жүктеу/скачать 1,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: