Microsoft Word Послед doc

104
болса, зат есімді құрама баяндауышты 19,8 пайыз, екеуінің қосындысы 
49 пайыз құрайды.Олар мынадай тұлғада келеді:
-Нөлдік тұлғада: Əсіресе өзінің ең ыстық көрген өзені - Қарауыл.
-Көптік тұлғада: Көшіп келе жатқан Абай аулы мен көрші ауылдар. 
-Жіктік жалғауда: -Мен Оралбай емеспін. Елдің жазықсыз, қылмыссыз 
адамымын.
-Тəуелдік тұлғада: Ортасында бес үлкен ақ үйлер бар, көп үйлі ауыл – 
Абайдың екі шешесі Ұлжан мен Айғыздың ауылы. 
-нікі қосымшасы арқылы: Шетінен кішкене шағын қоңырқай үйлердің орта 
тұсында тек сырты ғана бүтін жеңіл үй Базаралынікі. 
-Септік тұлғада кездесетін есімді сөйлемдер роман-эпопеяда жатыс, 
шығыс, жалғаулары арқылы өте мол кездеседі: Үкілі тымақ, қызыл шапан 
қоржында. Алпыс үйдің екеуіне бір аттан. Қар басқан кең дала қыбырсыз, 
ұзақ жота үнсіз де момын тыныштықта.  
Септік жалғауларының ішінде ең жиі кездесетіні атау, жатыс, шығыс 
жалғаулары арқылы жасалған есімді сөйлемдер деп айтуға болады. Роман-
эпопеяда көптік, тəуелдік жəне септік жалғаулары арқылы жасалған есімді 
сөйлемдер мол, ал жіктік тұлғадағы есімді сөйлемдер санаулы ғана. 
-Шылаулардың зат есімдерге түйдектелуінен есімді сөйлемдер жасалады: 
Ол – осы жақында болатын ас туралы, Бөжейдің асы туралы. Ұлықтар 
қасында өзінің екі атшабар, екі старшынымен қалған Тəкежан ғана.
- Көмекші есім: Көмекші есімді есімді сөйлемдер ілік жалғауының ашық, 
жасырын түрі арқылы жасалады: Осы – Тереңсайдың тұсы. 
-Модаль сөздер есімді сөйлемдерде сияқты, тəрізді, керек, мүмкін т.б. 
сөздер мол қатысады: Оның бəріне ас пісіретін, отын-су қамдайтын халық 
керек. Осы аз күн ішінде Оязбен менің жауаптасуым мүмкін. Сырт ажарлары 
шынымен егілген, есінен танып, бауыры езілген кісілер тəрізді. 
-«Абай жолы» роман-эпопеясында əсіресе көмекші етістік зат есімдердің 
нөлдік, көптік, тəуелдік, септік тұлғаларына түйдектеліп, есімді сөйлем 
жасайды жəне олар əр түрлі құрамда келеді. Көмекші етістіктер дара, екі, үш 
сөзді күрделі де болып келеді. 
- Жай сөйлемдердің хабарлы, сұраулы, лепті, бұйрықты, жақты, жалаң, 
жайылма, болымды, болымсыз, толымды, толымсыз, атаулы түрлері 
кездескенімен, бірақ жақсыз сөйлем жасалмайды. Хабарлы, лепті, бұйрықты 
жай сөйлемдер жиі ұшырасады. 
-Салалас құрмалас сөйлемнің мезгілдес салалас, қарсылықты салалас, 
талғаулы салалас, кезектес салалас түрлері жиі кездеседі. Бүгін, Ақшоқыдағы 
ауылда қалың думан бар, ауыл əбігерде. 
-Сабақтас құрмалас сөйлемнің шартты бағыныңқылы, мезгілдес 
бағыныңқылы, қарсылықты бағыныңқылы, қимыл-сын бағыныңқылы түрлері 
мол. Əзімбай ашық зұлымдық атты дерт болса, мынау екі жүзді айлалы 
жабысқақ кесел. 

105
-Зат есімдер сабақтас құрмалас сөйлемнің бағыныңқы жəне басыңқы 
сыңарында да жұмсалады: Шынында ол ұлық үшін ұры, қарақшы болғанмен, 
халық үшін - əділ кек жолындағы өжет жігіт. 
-Роман-эпопеяда есімді жай сөйлем мен есімді құрмалас сөйлемдер тең 
дəрежеде деп айтуға болады. 

жүктеу/скачать 0,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: