Министерство образования и науки республики казахстан

 

642 

Русский  язык    в  качестве    официального    и    рабочего    языка    многочисленных 

международных  организаций  (ООН,  ЮНЕСКО  и  др.),  языка  межнационального  общения   и  

официального    языка    во    многих    государствах    Содружества    остается    лингвистическим  

капиталом,  важным   в  становлении  личности.  Несмотря  на изменившееся  геополитическое  

и  коммуникативное  пространство,  в  Казахстане  интерес  к  русскому  языку  не  ослабевает.  

Востребованность      русского    языка,      в  котором      сконцентрирован      веками    накопленный  

большой    объем    научно-технической,    лингвистической    и    культурной    информации,  

проявляется  как  в  законодательных  документах  независимого  государства,  так  и   в   его  

реальном  функционировании. 

Политику  называют  искусством  возможного.  Это  относится  и  к  языковой  политике  

триязычия.  Поэтому  следует  основательно,    трезво    и    оптимистически  обсудить    реальные  

возможности  поддержки  процессов  развития  триязычия  в  Республике  Казахстан  также  и  

преподаванием      казахского,  русского,  иностранных        языков.    Нужное    для    специалистов  

многоязычие    позволяет      расширить    "семью"    мировых    языков,    помогая    при    этом  

сохранению  многообразия  языков. 

Русский  язык  в  Республике  Казахстан,  наряду  с государственным  языком,   сохраняет  

весь  объем  функций,  по-прежнему  используется  как  средство  кумуляции  и приобретения  

разнообразной  информации,  идеологического  воздействия,  средство  и объект  образования.  

(дошкольного, школьного,  среднего,  высшего  и  послевузовского),  составная  часть  духовной 

культуры  казахстанского  общества  и  мощное  коммуникативное  средство. 

Большое    значение    для    сохранения,    стабилизации    и    развития    русского    языка    в  

Казахском    национальном    техническом    университете    имени      К.И.Сатпаева      имеет    работа    

коллектива   кафедры   русского  языка   Института   базового  образования.  Воспитанные  как  

советской  научной  школой, так  и  казахстанскими  учебными  и  научными  учреждениями,  

преподаватели-  русисты    кафедры    все    свои    силы,    ум    и    творческий    потенциал    отдают  

изучению  и  преподаванию   русского  языка.     

Следует  отметить,    что    в    настоящее    время      русистика    представлена    на      кафедре  

различными  лингвистическими  направлениями:  лингвистическое  источниковедение;  общая  

и  контрастивная  семантика  и прагматика;  теоретическая  и  прикладная  лингвистика;  теория  

и  практика  усвоения  русского  языка  как  второго;  методика  преподавания  русского  языка  в  

вузах. 

Совершенно  очевидно,  что  подготовка  высококвалифицированных  специалистов  без  

обстоятельного    обучения    русскому    языку    малопродуктивна.    Инженер,  обладающий  

необходимыми    техническими    знаниями,    но    имеющий    скудный    словарный    запас,    не  

способный    подобрать    соответствующие      слова    для    ясной    передачи    мысли    и  

затрудняющийся  грамотно  изложить  полученную  информацию, бесспорно,  проигрывает   

перед  коллегами,  которые  получили  серьезную  языковую подготовку. 

Одним    из    проявлений    общей    сложной    ситуации    в    сфере    речевой    культуры 

общества  является  и языковая  безграмотность  выпускников  технических  вузов.  Зачастую 

они   вынуждены  осуществлять  свою профессиональную  деятельность,  не  имея  четких  

представлений  о  специфике  общения  как  особого  взаимодействия  людей, его  этических  

нормах,    об    особенностях    грамотной    устной    и  письменной    научной    речи,    стилистике  

современного    русского    языка,    правилах      создания    оригинального    текста.    Лишь  на  

первый  взгляд  может показаться,  что без  всего  этого  можно  обойтись.  На  самом  же  

деле      даже    беглое    знакомство    с    профессиональной    деятельностью    выпускников  

технических  вузов  убеждает  в  том,  что  низкая  языковая  подготовка  является  серьезной  

помехой  в  выполнении  ими  своих обязанностей.  А   в условиях  формирования  рыночной 

экономики    это    обстоятельство,  без    сомнения,    становится    и    фактором,    отрицательно  

влияющим    на    конкурентноспособность    специалистов    инженерного    профиля.    Поэтому  

есть  жизненно  важная   необходимость  внесения  6   кредитов по  дисциплине  "Русский 

язык"   в  образовательную  ориентацию  КазНТУ  имени  К.И. Сатпаева. 

 

643 

Вполне  оправдано  также  и  включение   элективного  курса   "Русский  технический  

язык"    в    программы    подготовки    специалистов    технического    профиля,  отвечающий  

насущным  велениям  времени.     

Определяя    содержательные    и    структурные    основы      учебно-методического  

комплекса    дисциплины    "Русский    технический    язык"  (УМКД),    рабочей    программы,  

карты  учебно-методической  обеспеченности    для  студентов  Института  промышленной   

инженерии   имени  А.Ж. Буркитбаева,  мы исходили  из того, что  данный  элективный  курс  

является    не    объектом    специализации,  а    лишь    средством    ее    приобретения.    Это  

обусловило  необходимость  учета  профессиональных  интересов  обучающихся.    

Профессиональные    цели    обучения      русскому    техническому    языку      автор  

конкретизировал  следующим образом:  научить читать  литературу   по  специальности  и  

сформировать    (в    рамках    минимума    ситуаций)      умения      устного      профессионального  

общения   на  практических   занятиях  по  специальным  предметам,  на  производстве. 

Выбранный    нами    профиль    обучения  -    машиностроительный,    соответственно 

типология    текстов    произведена    на    основе    профилирующих      дисциплин    по  

специальностям     контингента  студентов.  В  рамках   данного  профиля   были  вычленены  

профессии,  ориентация  на которые  позволяла  представить  в  учебных  материалах   30-

40%   терминологической лексики,  характерной  для   данного  профиля. 

Одним  из  самых   частотных  слов   на  страницах   газет,  в  радио -  и  телепередачах,   

в      выступлениях      политиков    стало    слово      инновация    (эквивалент    английского  

innovation -  нововведение,  новшество;  от  лат.  innovation – возобновление,   обновление). 

Исходя      из      данного    определения  ,    можно    было    бы    считать,    что    инновацией  

является  любое  новшество.  Однако  современная  трактовка  этого  понятия  подразумевает  

только   такое    нововведение     в   области    техники,   технологии,   организации    труда      или  

управления,  которое  основано  на  использовании  достижений  науки,  передового  опыта  

и    существенно    повышает    эффективность    производственной    системы      или    качество  

продукции,  что  позволяет   достичь  коммерческого  успеха. 

Инновации   возможны

   во   всех  сферах   человеческой   деятельности,   в  том  

числе  и   в  образовании,  включая  обучение   русскому  языку

. 

В  настоящее  время  рыночная  экономика   с  неизбежностью  начинает  затрагивать  и  

область    образования.    Следовательно,    нельзя    игнорировать    требования  экономической  

целесообразности   и   коммерческой  организации   проектов. 

Созданный  элективный  курс  "Русский технический язык"  связан  с инновационной  

деятельностью  студентов  и  преподавателей,   применяемого   в   учебной   деятельности. 

Для    определения    потенциальных    пользователей    и    для      одновременного  

пробуждения  интереса  студентов  к  новым  возможностям  использования   русского  языка  

были  применены  различные  методы:  экспресс-опросы,  беседы,  тренинги,  презентация,  

установление  контактов  с  эдвайзерами., "круглый стол",  дискуссии,  мини-конференции, 

деловые  игры  и т.д. 

При  создании   учебно-методического  комплекса  дисциплины  "Русский  технический  

язык"      (УМКД),    который    позиционируется    автором    как    инновация,     особенно    важно  

представить    его      преимущества    перед    теми    учебными    пособиями    и    методическими  

указаниями,  которые  уже  есть   (в нашем  случае,  в  методике  преподавания   русского  

языка   как  неродного). 

В  связи  с вышесказанным,  прежде  чем  создавать  инновационный  продукт,  нами  

была  проанализирована  насыщенность  Научной  библиотеки  университета  учебниками  и  

учебными  пособиями  для  технических  специальностей. 

Мы      внимательно    изучили    наиболее    известные    из    таких    учебников    и    учебных 

пособий. 

-  Альбекова  А.Ш.  Русский    язык.  Учебное    пособие    по    научному    стилю    речи    для           

студентов  технических  вузов.- Алматы:  Триумф-Т,  2007 

- Витт В.Н. Характеристика  учебного  текста  и  задания к нему.- М.: МГУ, 2001 

 

644 

- Воробьева Н.М. Научный  стиль речи – М.: МГУ,  2003 

- Дегтяревская  И.В. Пособие  по  обучению  специальной  лексике.- Ростов: Изд-во              

Ростовского  университета, 2008 

- Коцарь Э.Б.  Пособие  по  обучению   чтению  и  развитию  навыков  профессиональ            

ной  научной  речи. - М.:  Русский  язык,  2001 

-  Мухамадиев  Х.С.    Пособие    по    научному    стилю    речи.  –  Алматы,    "Казак    универ         

ситет1,  2006 

- Федосюк М.Ю.,  Ладыженская  Т.А.  Русский  язык. Учебное  пособие  для    студен-         

тов-нефилологов, - М.:  Флинта – Наука,  2006 

Анализ показал,  что  данные  учебники  не  вполне  охватывают  всех  потребностей  

во  владении  русским  языком   специалистов  именно  промышленной  инженерии. 

Исходя  из    вышесказанного,    при    разработке    УМКД    были    учтены    два    основных  

постулата  современной  методики  преподавания  русского  языка  как  второго: ориентация  

на  пользователя  и  использование   аутентичных   материалов.

 

Соблюдение    этого    подхода    оказалось    особенно    важным    при    создании    учебных  

материалов  УМКД    "Русский  технический  язык".  с  учетом  предложенной  идеи  новой  

Типовой  программы  по  русскому  языку  (КазНУ  имени  аль-Фараби, 2011)   включить  в  

учебно-методические    материалы    полный    перечень    коммуникативных    целей    обучения,   

чтобы  представить объем  знаний  и  навыков,  которые  студенты  получат  по  окончании  

курса. 

Особого  решения  требовала  проблема  установления   оптимального  соотношения   

коммуникативной     и     профессиональной     компетенции.   При   этом   имелось   в   виду,  

что    образование    студенты    получают    на      казахском    языке.    Поэтому    в    учебном  

комплексе  вся  устная  и  письменная  коммуникация   служит  не  только  формированию  

навыков  общения  на   русском  языке,  но  и   развивает   профессиональную   компетенцию. 

Пристального    внимания    при    разработке    УМКД      потребовал    аспект    языковой  

компетенции.  На  элективном   курсе  предполагается   вести  отработку   того  языкового  

материала,  который  обслуживает  необходимые   для  общения  темы  и  ситуации. 

Наряду   с  обучением    коммуникативному   поведению  на   русском языке  ставится 

задача  формирования   личности,  способной  эффективно  работать  на  промышленных  

предприятиях. 

В  соответствии  с современными  представлениями  отношения   участников  учебного  

процесса    –    студента  -  преподавателя    -    в  идеале    должны    быть    равноправными,  

партнерскими.  Поэтому  в  УМКД   для  создания  атмосферы   партнерства  предлагается  

несколько  способов,  в  частности:  обеспечение  прозрачности,  понятности  для  студентов  

учебных  материалов,   соответствие  его потребностям. 

 

Проблема   индивидуализации  обучения  решается    следующим  образом: 

раздел  "Для  тех,  кто  хочет  знать  и  уметь  больше"   предлагается  для  сильных  и  

любознательных    студентов.    Материал    этого    раздела    идентичен    основному,    но  

усложнен. 

Элективный  курс    "Русский  технический    язык"    введен      в      КазНТУ    с    2009-2010 

учебного    года      в    рамках      экспериментальной      программы   освоения    специальности    и  

повышения        конкурентноспособности        бакалавров,    направлен    на      воспитание      у   

молодых  специалистов   креативного   подхода   к   решению  производственных   задач  и  

его  реализации,  конструктивного  осмысления   технологических   процессов. 

Профессорско-преподавательский   состав   кафедры    русского   языка  КазНТУ  имени  

К.И.  Сатпаева    ставит    перед    собой    задачу    помочь    студентам,    имеющим    языковую  

подготовку    на    уровне    программ    казахской    средней    школы,    совершенствовать  

орфографические  и пунктуационные  навыки,  овладеть  основополагающими  знаниями  о  

русском  языке  и  специфике  профессиональной  речи,  культуры  речи,  познакомиться  с  

проявлениями  вербального  и  невербального  делового  общения.  

 

645 

Не    менее    важной    представляется    нам    и    задача    дать    студентам    возможность  

осмыслить  свое  отношение  к  русскому  языку,  осваивать  которое  им  предстоит  и  в  

дальнейшей  профессиональной  деятельности. 

 

 

СТУДЕНТТЕРГЕ МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛДІ  КӘСІБИ 

 

МӘТІНДЕР  АРҚЫЛЫ МЕҢГЕРТУ

 

 

Шабденова Қ.Ж.

 

Кар ГТУ, Қарағанды қ., Қазақстан 

 

Студенттердің  болашақ  мамандығына  байланысты  қазақша  сөйлеп,  тілдесе  білудің  ең 

дұрыс  үлгісін  көрсетуді  мәтін  жұмысы  атқарады.  Мәтін  тілдік  бірліктер  мен  сөйлеу 

әрекеттерінің  (естіп  тыңдау,  айтылым,  оқылым,  жазылым,  тілдесім)  базасы  лексикалық, 

грамматикалық  және  тілдік  жүйелерді  жүзеге  асыратын  құрал.  Мәтін  құрамындағы  тірек 

сөздермен  жұмыс  сөздік  қорды  байытуға  және  тіл  дамытуға  жаңа  амалдарды  қолдануға 

көмектеседі.  Мәтін  мағыналық  жағынан  әрі  қатысымдық  мазмұны  бар,  әрі  танымдық 

ақпараттық  мәні  бар  тілдік  білім,  сөйлеу  және  тақырыптың  бірлік  кешені  болып  саналады. 

Кәсіби мәтін арқылы студенттер болашақ мамандығы бойынша өте қажетті, нақты, пайдалы 

білім  алады.  Сонымен  қатар,  кәсіби  мәтін  студент  білімін,  білігін,  танымын  толықтырады, 

тілін  дамытады,  кәсіби  тілде  сөйлеуге  үйретеді.  Сабақта  алған  білімдерін  болашақ 

қызметінде  пайдалана  алады.  Кәсіби  мәтіндер  –  бұл  белгілі  бір  мамандыққа  байланысты 

лексикалық  минимумдардан  тұратын,  болашақ  қызметінде  пайдалану  үшін  қажет  кәсіби 

білім беретін күрделі қатысымдық бірлік. 

Кәсіби  мәтін  сөйлесім  әрекетінің  барлық  түрлері  арқылы  іске  асады.  Кәсіби  мәтін 

ауызша  монологтық  айтылымға  үйретудің  бірлігі  болып  есептеледі,  өйткені,  ол  тілдік 

аспектілермен  байланысып,  дұрыс  сөйлеуге,  сауатты  жазуға  ықпал  етеді.  Кәсіби  мәтінді 

оқыту  әрекетімен  бірге,  мәтін  бойынша  әңгімелеу  арқылы  сөйлеу  әрекетіне  мәтін  бойынша 

сұрақ-жауап  арқылы  тілдесім  әрекетіне,  мәтін  бойынша  мазмұндама,  шығарма  жазғызу 

арқылы жазылым әрекетіне, мәтінді оқуымен бірге тыңдалым әрекетіне, мәтін туралы ойын 

жеткізу арқылы айтылым үйретіледі. 

Ақпараттық  жүйелер  мамандығына  оқитын  студенттерге  қазақ  тілін  кәсіби  мәтіндер 

арқылы  үйрету  кезіндегі  басты  мақсатымыз  –  кәсіби  мәтіннің  танымдық  мазмұнын  игерте 

отырып,  қазақша  кәсіби  тілде  сөйлеу  үшін  студенттерді  кәсіби  терминдер  мен  ұғымдарды 

тілдік қатынаста дұрыс байланыстырып, пайдалануға үйрету. 

Жоғары  оқу  орындарының  ақпараттық  жүйелер  мамандығына  оқитын  студенттердің 

кәсіби  қазақ  тілі    бойынша  қатысымдық  құзыреттілігін  қалыптастыру  үшін  мамандыққа 

қатысты  алынған  мәтінмен  жаттығу  жұмыстарын  орындауда,  олардың  сөйлесім  әрекетінің 

түрлері бойынша меңгеру іскерліктеріне мынадай талаптар қойылады:  

Тыңдалым бойынша бейтаныс 150-180 сөзден тұратын кәсіби мәтінді таспадан мұқият 

тыңдаған  студент: 

●    берілген  нақты  мамандық  саласындағы  танымдық-қатысымдық  міндетті  шешуге 

керекті ақпаратты тыңдап түсіне білуі; 

● түсіндірмелі сипаттағы монолог түрінде берілген мамандық саласы жайындағы ойды, 

тақырыпты,  негізгі  мазмұнды, оның  жеке  мағыналық  бөліктері  бойынша    негізгі  ақпаратты 

тыңдау арқылы түсіне білуі тиіс. Сонымен қатар: 

●  іскери-ресми  кездесулердегі  екі  немесе  бірнеше  адамдардың  арасындағы  сұхбат 

мазмұны бойынша, негізгі ойды түсініп, қорытынды жасай білуі керек. 

Оқылым  әрекеті  бойынша  көлемі:  200-220  сөзден  тұратын    мамандықтарына  сай 

мәтінді мұқият оқыған, студент: 

●  оқылған  мәтіннің  негізгі  мазмұнын,  жеке  мағыналық    бөліктері  арасындағы 

логикалық және себеп-салдарлық байланысты түсіне білуі керек. 

 

646 

Мамандық  саласы  бойынша  берілген  мәтінді,  ғылыми  мақаланы,  баяндаманы  оқу 

барысында студент мыналарды орындай білуі қажет: 

● оқудың  басты стратегияларын қолдана білуі; 

● мәтіннің негізгі идеясын түсініп, оның  ішінен өзіне қажетті ақпаратты ала білуі;  

● хабарға, ақпаратқа өзінше түйіндеме жасап, автордың ойына баға бере білуі тиіс. 

Жазылым    бойынша  жұмысты  орындауда  студенттер  таңдаған  тақырып  мазмұнын 

терең түсініп, оны өз сөзімен жазбаша жеткізе білуі және сонымен қатар өзінің осы тақырып 

бойынша жеке көзқарасын, тұжырымын да жеткізе білгені жөн.   Студент сонымен қатар: 

●  мамандығы  бойынша  таңдап  алған  мәтінге  жоспар  құру  арқылы,  осы  тақырып 

бойынша  естіген,  оқыған  мәтін  мазмұнында  берілген  ойды  қайта  жаңғырту,  толықтыру,  өз 

бетінше өңдей білуі тиіс; 

● шағын мәлімдеме, хабарлама жазу үшін ойды логикалық жүйемен жазбаша құра білу 

тиісі; 

●  нақты  мамандығы  бойынша  оқыған  кітаптары,  мақалалары  немесе  тыңдаған 

хабарлары жайында шағын мәлімдеме, түйіндеме жаза білуі қажет.  

Айтылым    әрекетінде  студенттер          естіген  мәлімет,  хабар,  ақпарат  бойынша  негізгі 

сұрақтарға  жауап  беру,  етігенің  қайталап  айту,  әңгімені  баяндау,  оқыған  мәтін  бойынша 

сұрақтарға  жауап  беру  немесе  сұрақтар  көмегімен  мазмұнын  айтып  бере  білу  дағдысын 

игереді. Мұнда студенттің 

- шағын тақырып бойынша өз ойын жеткізу: 

- оқыған мәтін, тыңдаған ақпарат жайында пікірін, ойын айту; 

- жазғанын дауыстап оқу, хабарлау; 

-  ақпарат  кім,  не  туралы,  кімге,  не  үшін  жазғаны,  айтқанын  туралы  өз  ойын  жүйелі, 

дәлелді, тиянақты жеткізу.  

- берілген сұрақтарға тез арада жауап бере білу; 

- қарсы сұрақ қоя білу, әңгімені қоштау, бастау, жалғастыру, аяқтау сияқты әрекеттерді 

орындай білуі тиіс. 

Тілдесім  бойынша  студенттер  өздеріне  ұсынылған  тақырыптардың  біріне  таңдауы 

бойынша  сұхбат  құрады.  Таңдаған    тақырыпқа  сай  тілдесімде  төмендегідей  шарттар 

ескеріледі:  Студенттің  берілген  тақырып  аясында  таңдаған  кәсібі,  мамандығы  жайында 

әңгемелеп  айта  білуі,  шағын  баяндама  жасай  алуы,  сұхбат  құра  білуі  тиіс.  Тапсырма  жеке 

немесе шағын топқа арналған монологтық сөйлеу немесе сұхбат құрастыру болуы мүмкін.   

Сұхбат құрастыруда студент: 

● айтушының ой-пікіріне өзінің тұжырымдарымен жауап беріп, әр түрлі сұрақтар қою 

негізінде өзіне қажетті ақпаратты ала білуі; 

● мамандығы бойынша жаңалықтармен бөлісіп, ол жайында өз көзқарасын серіктесіне 

жеткізе білуі; 

● естіген  ақпараты жайындағы өзіндік тұжырымын дәлелдей білуі тиіс. 

Екеуара  сұхбатта  студент  айтушының  сөзін  түсіне  білуі,  оның  пікірін  қоштап,  келісіп 

немесе, керісінше, өз  дәлелдерін теріске шығарып, тұжырымын айта білуі тиіс. 

Жоғары  оқу  орындарының  ақпараттық  жүйелер  мамандығына  оқитын  студенттердің 

мамандықтарына    байланысты  іріктеліп  алынған  кәсіби  мәтіндер  бойынша  төмендегідей 

жаттығу жұмыстарын жүргізу жүзеге асырылады.   

Қазақша  кәсіби  тілді  ақпараттық  жүйелер  мамандығына  сай  кредиттік  технология 

арқылы оқытуда жаттығулармен жұмыс кәсіби мәтін алдын-ала оқылмай және аударылмай-

ақ  орындалады.    Мұнда    негізгі  назар  кәсіби  лексика  мен  мәтіндердің  синтаксистік 

ерекшеліктеріне  аударылады.  Осыған  байланысты  оқу  әрекетінде  кейінгі  компоненттер 

белгіленеді:  

 - кәсіби мәтінмен жұмыстың алдындағы жаттығулар;  

-  кәсіби мәтінді таныстыру алдындағы қысқа кіріспе сөз;  

-  кәсіби мәтінмен жұмыс (тыңдау және мәнерлеп оқу);  

-  кәсіби мәтінмен жұмыстан кейінгі жаттығулар. 

 

647 

Мысалы,  «Дербес  компьютерлер»    деп  аталатын  сабақта  мәтінді  бермес  бұрын  оның 

құрамындағы  кәсіби  сөздердің  мән-мағынасын,  оларды  тілдік  қатынаста  қолдану  дағдысын 

қалыптастыруға арналған  мынадай мәтінге дейінгі  тілдік жаттығулар жүзеге асырылды. 

Кәсіби  мәтінмен  жұмыстың  мақсаты:  Студенттерге  мамандықтарына  байланысты 

терминдерді  меңгерту,  мәтін  бойынша  танымдық  қабілеттерін  арттыру,  мамандыққа 

байланысты сөз қорларын молайту, сұрақтарға дұрыс жауап беруге үйрету. 

Сабақ  барысында мамандыққа қатысты сөздер (дербес, жүйе, өңдеу, үйлестіру, жүйе, 

жады, құрылғы) мәтінмен жұмыстың алдындағы жаттығулардағы қысқа сөйлемдерде берілді 

және кейінгі әдістер арқылы түсіндірілді:  

-  тыңдатып, түсіндіру және анықтама беру - ол студенттерге терминді оқытушының өз 

даусынан немесе аудиожазба  арқылы тыңдауға мүмкіндік береді; 

-  кәсіби сөздерді құрылымдық талдау - сөздің жасалуы бойынша білімін кеңейтеді;  

- антонимдердің қолданысы – кәсіби лексика арқылы сөздік қорының нығаюына ықпал 

етеді;  

-  этимологиялық  талдау  -  оқуға  деген  қызығушылығын  арттырады,  білімін  кеңейтіп, 

жаңа кәсіби лексика бойынша жұмысты жандандырады;  

-  аударма  әдісі  -    уақытты  максималды  үнемдейді.  Осы  әдістер  берілген  топтың  жеке 

қасиеттері және онымен жұмыс жасау жағдайларына байланысты пайдаланылды. Мысалы,  

Тапсырма. Төмендегі сөздерді мұқият тыңдап, сөз тіркесін құрастырыңыздар. 

Бұл  тапсырманы  орындау  арқылы  студенттер  кәсіби  сөздердің  дұрыс  айту, 

дәптерлеріне  көшіру  арқылы  оларды  сауатты  жазу  дағдысы  қалыптасады.  Берілген 

сөздермен  сөз  тіркестерін,  сөйлем  құрастыру  арқылы  олар  өз  кәсібіне  сай  белгілі  бір  ойды 

байланыстырып айту, жаза білуге үйренеді. Сонымен бірге өзіне қажетті сөзді дұрыс тауып, 

қолдана білуге дағдыланады.       

Кәсіби    мәтіндермен  жұмысты  студенттер  түсіндірме,  этимологиялық    сөздіктерді 

қолдана    отырып  та  орындайды.  Сөйтіп  студент  мұнда  мамандыққа  сәйкес  тілдік  қарым-

қатынаста қолданылатын ұғымдардың ереже-анықтамасына зейін қояды, олардың білдіретін 

мағынасын  дұрыс  қабылдауға  бағыт  алады.  Олардың  біріншіден,  зейін  тұрақтылығы  арта 

түседі,  екіншіден,  өз  мамандығына  қатысты  термин,  анықтамаларды  дәл,  анық 

тұжырымдауға  машықтанады,  үшіншіден  берілген  мәтіннің  мағынасын,  негізгі  ойын  дұрыс 

түсінуге жаттығады. 

Тапсырма. Мына сөздердің синонимдерін тауып жазыңыздар және сөйлем 

құрастырыңыздар.  

1. Сұрыптау. 2. Тасушы. 3. Өңдеу. 4. Қабылдау. 5. Сақтау 

(Сұрыптау-іріктеу, тасушы- жеткізуші, өңдеу- талдау, қабылдау- алу.         

Ғаламтор  арқылы  қабылданған  ақпараттар  сұрыпталып  өңделген  соң  компьютер 

жадына сақталады.)  

Бұл  тапсырманы  орындауда  студентер  синонимдер  сөздігін  қолданады.    Мұндай 

жұмыстар  студенттердің  тілін,  ойын  дамыту  үшін  өте  маңызды.  Себебі  синонимдер 

сөздігімен жұмыс жасау студенттердің тіл үйренуге қызығушылығын арттырады, олар өзара 

мәндес  сөздердің  бір  бірінен  мағыналық  нәзік  айырмашылығын  ажырата  білуге,  оларды 

тілдік қатынаста еркін қолдауға үйренеді. Сонымен бірге мұндай  мәтін алды тапсырмаларды 

орындай отырып студенттер кәсіби тілдік қатынасқа түсуде бір сөзді бірнеше рет қайталамай 

онымен  мағыналас  сөздерді  ұтымды  қолдану  дағдысын  жетілдіреді,  қазақша    сауатты 

сөйлеп, дұрыс жазуға машықтанады.  

Тапсырма. "Компьютерде" деген ұғым қай сөзбен етістікті тіркес жасай алады? 

Студенттер  бұл  тапсырма  бойынша  компьютерде  теру,  компьютерде  жазу, 

компьютерде  қолдану,  компьютерде  дайындау,  компьютерде    орындау,  компьютерде  

есептеу  сияқты  сөз  тіркестерін  құрастырып,  дәптерлеріне  жазу  арқылы,  олардың  дұрыс 

жазылуын,  дауыстап  оқу  арқылы  айтылуын  естеріне  сақтап,  сөз  бен  сөзді    мағынасына  сай 

дұрыс байланыстыруға машықтанады. 

Тапсырма. Сөз тіркестерімен сөйлемдер құрастырыңыздар. 

 

648 

1.  Мүмкіндігіне  қарай.  2.Өте  қуатты.  3.Өлшемдері  шағын.  4.  Деректер  дайындау. 

5.Көпшілік арасында. 6.Операциялық жүйе. 

Мұндай    жаттығу  жұмыстары    студенттерге      өз  ойын  жеткізуде  жалаң    сөздерді 

қолданбай,  оларды    бір-бірімен  дұрыс  тіркестіре  отырып,  сөйлем  құрастыра  алу  қабілетін 

қалыптастырады.  

Осындай  мәтіналды  жаттығулардан  кейін  енді  кәсіби  мәтіндермен  танысуға  арналған 

жаттығу  жұмыстарының  келесі  кезеңі  орындалады.  Келесі  кезеңдегі  жұмыстар  да    белгілі 

дағдылар  мен  іскерліктердің  сөйлеу  әрекетінің  бес  түрінде,  яғни  тыңдалым,  оқылым, 

айтылым жазылымда және тілдесімде дамуын қамтиды.  Жоғарыда мәтіналды жұмысы жаңа 

сөзді  тыңдатып,  қайталату,  сосын  мағынасын  түсіндіруден,  оның  баламасын  көрсетіп, 

синоним,  антонимдер  арқылы  мағынасына  сипаттама  беру,  аудару,  олармен  сөз  тіркесін, 

сөйлем  құрастыру  дағдысын  қалыптастыру  бағытында  жүргізілсе,  енді  кәсіби  мәтінмен 

жұмыс жасау   кезеңі  мәтінді тыңдату, тыңдағанын оқытудан басталады. Бұл мәселе басқа 

бір мақала тақырыбына арқау болмақ. 

Жоғарыда  айтылғандарды  қорытындылайтын  болсақ,  ақпараттық  жүйелер  бөлімі 

студенттеріне  кәсіби  қазақ  тілін  үйрету  үшін  ұйымдастырылған  мәтінмен  жұмыстың 

тиімділігі: 

-  студенттерге  сөйлесім  әрекетінің  барлық  түрі,  атап  айтқанда,  тыңдалым,  айтылым, 

оқылым, жазылым және тілдесім  бойынша  жүзеге асуы олардың кәсіби тілді тез үйренуіне 

мүмкіндік береді; 

-  кәсіби  мәтін  құрамындағы  әрбір  кәсіби  лексиканың  мәні  мен  мағынасын  әртүрлі 

жаттығу  жұмыстары  арқылы  жан-жақты  түсіндіруге,  олардың  мәтін  мазмұнын  дұрыс 

түсінініп,  ол жайында өз ойын еркін жеткізу дағдысын қалыптастыруға жағдай жасайды. 

 

жүктеу/скачать 15,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: